متی انجیل ره بنویشتن

متی اتا از دوازده حواری عیسی بی‌یه که ونه عکس ره که قرن نهم ميلادی دله بکشینه ره وینّی.

بر اساس روایت سنتی مسیحیت انجیل متی توسط «مَتّی» اتا از دوازده حواری عیسی بنویشته بیّه. بعضی از محققون گانّه که این نظر سنتی اواسط قرن دوم میلادی به بعد جه رایج بَیی‌یه. قرن ۱۸ میلادی به بعد جه، پژوهش‌گرون به صورت خله خله این نظر سنتی ره زیر سوال وَردنه و امروزه اکثراً معتقدنه که متی، انجیلی که ونه اسم سر دره ره ننویشته. اکثر محققین معاصر نظر ره دارنه که انجیل توسط اتا نویسنده مستقل مسیحی اواخر قرن اول میلادی بنویشته بیّه. اجماع نظر متخصصین عهد جدید این هسته که نویسنده ابتدایی انجیل وه ره به زوون یونانی بساته.

به‌جز قلیلی از محققین، بقیه این عقیده ره دارنه که متی و لوقا روایت انجیل مرقس جه، به علاوه نوشته فرضی Q (که شامل عیسی ِگپون هم وانه)، به عنوان منبع استفاده هاکردنه. گروه اقلیت بر این نظر هسنه که اول متی شه انجیل ره بنویشته، سپس مرقس شه انجیل ره بنویشته و نهایتاً لوقا اون دِتا ره ترکیب هاکرده.

نویسنده

بر اساس روایت سنتی مسیحیت این کتاب توسط متی اتا از دوازده‌تا حواریونِ عیسی بنویشته بَیی‌یه. اين انجيل مفصل‌ترين انجيل چارگونه بی‌یه و اولای عهد جدید قرار داشته. قرن ۱۸ میلادی به بعد جه، محققون نظریه سنتی ره زیر سوال وَردنه و امروز اکثراً گانّه که متی این کتاب ره ننویشته. اکثر محققین معاصر گانّه که انجیل توسط اتا نویسنده مسیحی اواخر قرن اول میلادی دِرس بیّه. برخی از مورخ‌ها محافظه‌کار موعاصر انجيل ره به متی، حواری عيسی نسبت دنّه. هوارد کلارک کی گانه که تعلیمات عیسی و ونه حرف‌ها به صورت زوونی منتشر بینه تا بالاخره ات نفر وشون ره بنویشته. این نظریه توسط این حقیقت که بنویشته‌ئون مسیحی دیگر حرف‌ئون نسبت هدابَیی به عیسی ره نقل‌قول کانّه که به اونچی انجیل دله بموئه ره شبیهه ولی دقیقاً با اونان یکی نی‌یه، تأیید وانه.

حواری عیسی متی

تصوير متی روسيه دله که قرن ۱۸ ميلادی شنه.

دلیل تغییر دیدگاه سنتی توسط پژوهشورون بر پایه استدلال‌ئون زیر بی‌یه: زوونی که انجیل ابتداً به اون بنویشته بیّه یونانی بی‌یه و نه آرامی. آرامی زوون عیسی و حواریون بی‌یه و بر اساس دیدگاه سنتی متی انجیلش ره به آرامی بنویشته. دلایل دیگر استفاده انجیل متی از انجیل مرقس جه به عنوان منبع، و دنیبی‌ین ویژگی‌ئونی که معمولاً بنویشته‌ئون شواهد عینی دله بدی‌یه وانّه. به علاوه، به نظر انه که انجیل پس از محاصره و تخریب اورشلیم توسط رومی‌ئون تالیف بَیی‌یه(متی ۲۲:۷ ره هارشین) هوارد کلارک و آربری ویلیام ارگیل گانّه که غیر محتمل هسته که متی حواری عیسی، انجیل ره بنویشت بائه چون نویسنده هیچ‌جای انجیل توجه ره به این جلب نکانده که شاهد عینی اتفاقات بی‌یه و نا اینکه جایی این ادعا ره مطرح هاکرده. به علاوه فرض اینکه این انجیل ره متی حواری عیسی بنویشت‌بائه توضیحی چچی وسّه شه اسم ره اوایل شه کتاب سر ننویشته؟ دلیل این حرف این هسته که نسخه‌ئون بجابموندسته یونانی که امه دَس دره دله عناوین مختلفی روی انجیل یشتنه. به نظر ارهمن، اگر متی انجیل ره بنویشته پس چه شه اسم ره «انجیل عیسی مسیح» بی‌یشته؟؛ عنوان «انجیل بر اساس متی» این ره نشون دنه که کسی دیگر از بیرون سعی دانّه باره که این بنویشته کدوم روایت از ماجرا هسته. علاوه بر این انجیل همیشه شخص سوم جه حرف زنده و عبارتی مانند «من و عیسی» ندانّه. این انجیل آیه ٩:٩ به حواری عیسی متی اشاره کانده ولی هیچ نشونی اینکه مَتّی همون کسی هسته که این متن ره بنویشته جه وجود ندانّه (آیه ٩:٩ مَتّی گانه: «عیسی از اونجه بگذشته و در بین راه مردی ره به‌نام متی بدی‌یه که در محل وصول عوارض هنیش بی‌یه. عیسی وه ره باته«« من دمبال برو »» متی راس بیّه و ونه دمبال را دکته.») با مقایسه این آیه با آیه ۱۴-۲:۱۳ انجیل مرقس جه که ونه دله مسئول اخذ عوارض اسم لیوای هسته، محقق میلز استدلال کانده که این ممکن هسته اتا تغییر آگاهانه توسط نویسنده بائه که نشون دنه این هسته که وه به گروهی از مسیحی‌ها تعلق داشته که تشکیل هسته اولیه وشون گروه ره مدیون مَتّی حواری بینه.

تاریخ کلیسا پاپیاس

يوسبيوس مورخ قرن چاروم، که اغلب تاريخ کليسای پی‌یر نوم جا بشناسی وانه، پاپياس حرف ره در اشاره به انجيل متی بنویشته.

اولین اشاره به متنی که توسط متی، حواری عیسی، بنویشته بیّه پاپیاس (اسقف هیراپلیس پچیک آسیا دله نیمه اول قرن دوم میلادی گادِر) انه. پاپیاس ونه بائوته ره حدود ۱۲۰-۱۳۰ میلادی، تقریباً پنجاه سال پس از اینکه کتاب گردش دله دیی‌یه، بائوته. به نظر پاپیاس :«متی ««لگیا(logia)»» ره به عبری زوون بنویشته و هرکس وه ره اونتی که تونسته تأبیر هاکرده». محقق ارهمن گانه که این اشاره به انجیلی که اما دارمی نی‌یه چون متخصصون عهد جدید گانّه انجیل متی اون گادِر یونانی زوون جا بی‌یه. تفسیر بائوته پاپیاس بستگی به معنی کلمه «لگیا (logia)» دانّه. این کلمه لغوی به معنی «پیشگویی» یا «الهام الهی» (oracle) هسته، ولی پیداهاکردن معنی‌ای که پاپیاس قصد هاکرده بحث برانگیز بی‌یه. به صورت سنتی بائوت وانه که این به انجیل متی اشاره دانّه. دیدگاه دیگر به استفاده از این حقیقت که کلیسای پی‌یرون «پیشگویی» یا «الهام الهی» (oracle) اشاره به کلمات عهد عتیق وسّه استفاده کاردنه جه، استفاده هاکرده. نتیجه گیرنه که متی اتا لیست پیشگویی‌ها یا «متن‌ئون اثباتی» جه که عهد عتیق وسّه بی‌یه ره بنویشته. بقیه گانّه که این اشاره به یک سری از حرف‌ئون عیسی دانّه. ارهمن که نظر آخر ره قبول دانّه، گانه دلیل دیگری که پاپیاس اشاره به انجیل اما نکانده این هسته که انجیل شامل خله بیشتر از سخنان عیسی هسته.

تصوير حک بَیی ايرنيوس، اسقف لوگدونوم گال(شهر ليون فرانسه) دله. ايرنيوس گانه که فقط ۴ انجيل وجود دارنه که توسط خدا وحی بینه و وشون متی، مرقس، لوقا و يوحنا هستنه.

آربری ویلیام ارگیل گانه امکان اینکه حتی به صحت بائوته پاپیاس اطمینان کامل داشته وجود ندانه چون مورخ قرن چارم، یوسبیوس، که حرفای پاپیاس ره نویشته گانه که بهره هوشی پاپیاس خله پایین دَیی‌یه.

ایرنیوس و چار انجیل

سِوایی از اشاره پاپیاس، اما راجع به نویسنده انجیل تا زمون ایرنیوس حدود سال ۱۸۵ میلادی نشنامبی. ایرنیوس گانه که فقط ۴ انجیل وجود دارنه که توسط خدا وحی بینه و اونان متی، مرقس، لوقا و یوحنا هستنه. محقق ارهمن بر این عقیدوئه که ایرنیوس دلایلی داشته که خووننده ره قانع کارده که این چارتا انجیل منتسب به حواریون عیسی هستنه. ایرنیوس، مثل خله از کلیسای رهبرون، درگیر بحث‌ئون داغ زمینه اعتقاد درست سر بی‌یه. وه به عنوان مثال تعداد زیادی از مردم ره اشناسی‌یه که اعتقاد داشتنه که دِتا خدا دره: خدای عهد عتیق و خدای عهد جدید. هر گروهی، مستقل از اینکه چه سلسله عقایدی داشتنه، شه نظر اثبات سر کتابایی داشتنه. خله از کتاب‌ئونی که قبلاً به صورت بدون اسم پخش بی‌یه اسا جهت حمایت از صحتشون به وشون اسم نویسنده نسبت هدا بیّه. از نظر ارهمن، دلیل تأکید و پافشاری روی اینکه متی نویسنده انجیل هسته ره ونه بخشی از جنگ بر علیه گروه‌ئون مرتد بدی‌ین.

نظر محققین هم عصر

ترنه محققون پیشنهادون متفاوتی راجع به هویت نویسنده انجیل هدانه:

• اتا خاخام یا کاتب یهودی که به مسیحیت دربموئه
• اتا یهودی یونانی
• اتا غیر یهودی که عمیقاً مذهب یهود جه آگاهی داشته
• عضوی از اتا «مکتب» کاتبین خاص جامعه یهودی-مسیحی‌ئون دله.

اکثر محققین بر این باورنه که نویسنده اتا مسیحی-یهودی بی‌یه، نا اتا غیر یهودی.

بعضی از صاحب نظرون بائوتنه که آیه ۱۳:۵۲ انجیل جه، نویسنده ممکن هسته به‌صورت ناخودآگاه به خادش اشاره داشت‌بائه وقتی گانه: «هر کاتب که پیرو شائی آسمون بَی‌بائه، مثل رییس اتا خانواده‌هسته که ترنه و قدیمی گنج‌ئون ره خزینه جه بریم کشنه.» نظر برونینگ این هسته که امکان اینکه نویسنده از شهری که ونه کلیسا توسط متی حواری عیسی بوجود بمو بائه وجود دانّه.

منابع استفاده بیی توسط نویسنده انجیل

تقريباً تمامی انجيل مرقس (Mark) به شکلی متی (Matthew) دله دره؛ پنجاه و يک درصد عيناً کلمه به کلمه. به علاوه متی و لوقا (Luke) اتا گت بخش مشترک دارنه که مرقس دله دنی‌یه.

انجیل مرقس، متی و لوقا (انجیل‌ئون هم نظر) شامل تعداد زیادی داستانای مشابه، ویشتر با ترتیب ات‌تی و حتی با کلمات ات‌جورنه. ارتباط انجیل متی با انجیل مرقس و لوقا سؤال حل نیی پیش روی محققون بی‌یه و معمولاً با عنوان «مسئله هم نظری» ونجه یاد کانّه. میزان بر هم پوشونی ساختار جملات و انتخاب کلمات سه انجیل معمولاً اینتی توضیح هدا بونه که نویسنده‌ئون انجیل‌ها یا اتا ات دیگه سر جا کپی کاردنه یا هر دِتا اتا منبع مشترک داشتنه. امروزه تقریباً تمومی محققون اینتا سر توافق دارنه که انجیل متی (و لوقا) انجیل مرقس جه، به علاوه اتا متن فرضی دیگر به‌نوم Q که شامل حرفای عیسی بی‌یه جه، استفاده هاکاردنه. گروه اقلیت این نظر ره دارنه که متی اول بی‌یه، لوقا متن متی ره گت‌تر هاکرده و مرقس متن لوقا و متی ره مخلوط هاکرده (فرضیۀ گریسباخ‌). گروه اکثریت وسّه، متن Q توضیح دهنده اونچی هسته که متی و لوقا با هم دارنه - بعضی وقتا حتی کلمه به کلمه اتجوره- ولی انجیل مرقس دله دنی‌یه. مثلاً سه وسوسه عیسی بدست شیطون، دعا عیسی، و خله از بائوته‌ئون سواسوای عیسی.

دِتا تیکه متن لوقا و متی جه (متی فصل ۳ آيات ۷-۱۰ و لوقا فصل ۳ آيات ۷-۹). جائونی که کلمات عيناً اتتی هستنه با سرخ ِرنگ نشون‌هدا بَیی‌یه.

متی شامل ۶۱۲ آیه از کل ۶۶۲ آیه مرقس هسته و با غیر از چنتا استثنا همه ترتیب اتتی‌ئه. ولی متی به صورت مکرر متن مرقس ره از نظر نگارشی خارته کانده. متی جملات تکراری مرقس، کلامات غیر معمول، ره پاک کانده و جملاتی که ممکنه عیسی ره بدجور نشون هاده ره حذف کانده: مثلاً حذف «عیسی عقل ونه سر جا بپّرس بی‌یه» مرقس ۳:۲۱ دله، و « ته اهمیت ندنی؟» مرقس ۴:۳۸ دله. مثال دیگر اینکه عیسی مرقس فصل ۱۰ آیه ۱۸ دله پاسخ به مردی که وه ره «خار ِمعلم» دونده، گانه «چییسه مه ره خار دوندی؟ هیچکی جز خدا خار نی‌یه.» انجیل متی پاسخ عیسی ره اینتی وردگاردنی‌یه: «چییسه مه جه خاربی‌ین درباره سؤال کاندی؟» (متی فصل ۱۹ آیه ۱۷). اینجه موضوع غیر شخصی بیّه و موضوع چیزی بجز اینکه عیسی ممکن هسته خار بائه یا خدا وانه.

تاریخ نگارش

اکثر محققون تاریخ نگارش انجیل ره حدود سال ۸۵ تا ۹۰ میلادی دونّه؛ برخی محققون وه ره به اوایل دهه ۴۰ میلادی و برخی به سال ۷۰ میلادی یا کمی قبل از اون وردگاردنینه.

عبدالرحیم سلیمانی اردستانی گانه بنویشتن این انجیل حداقل چن دهه پس از ماجرای صلیب عیسی بی‌یه چون ات‌ور جه این انجیل متن انجیل مرقس جه استفاده هاکرده و بنابراین پس از وه بنویشته بیّه (باور غالب این هسته که انجیل مرقس سال ۶۵تا ۷۰ میلادی درس بیّه) و ات‌ور دیگه جه شواهد درونی هم حاکی از فاصله زمونی بنویشتن انجیل و ماجرای صلیب عیسی هسته:

زمونی که‌یهودای اسخریوطی عیسی ره تسلیم هاکرده، سران یهود جه سی‌پاره نقره بیته. اما یهودا به زودی پشیمون بیّه و نقره پاره‌ئون ره دمبدائه معبد دله. کهنه رییس‌ئون این نقره‌ها ره بییتنه و ونجه مزرعه‌ای مقبره غریبون وسّه بخرینه. چون نقره به منزله خون‌بها بی‌یه، این مزرعه ره «حقل الدم» اسم بی‌یشتنه. أی گانه: «از اون جهت، این مزرعه تا امروز به حقل الدم مشهور هسته». فراموش بیّن اسم اتا محل زمونی نسبتا طولانی ره لازم دانّه، لذا تأکید روی کلمه «تا اسا»، نشون دنه که تاریخ بنویشته بیّن این انجیل حداقل چن دهه پس از ماجرای صلیب هسته.

بگفته محقق مودی سمیت (Moody Smith) به نظر انه که متی ۲۲:۷ به محاصره و تخریب اورشلیم توسط رومی‌ئون اشاره کانده که سال ۷۰ میلادی اتفاق دکته. گروهی از مورخ‌ئون که معتقد به این ارتباط نینه، با اشاره به اینکه انجیل متی سقوط شهر اورشلیم ره پیشگویی هاکرده، ولی اشاره‌ای به وقوع پیشگویی و سقوط اورشلیم سال ۷۰ میلادی ‏دله نکارده، گانّه که شاید انجیل ‏ات‌کم قبل از سال‏۷۰ میلادی بنویشته بَیی‌بائه.

زوون

متخصصون عهد جدید بر اینکه انجیل متی‌ای که امه دست دله دره توسط نویسنده‌اش به یونانی زبون بنویشته بائه سر اجماع نظر دارنه. ولی بحث اضافه‌ای راجع به امکان وجود اتا متن قدیمی‌تر به آرامی زبون هم وجود داشته. انجیل متی به صورت فراگیری یک بعد یهودی-مسیحی داشته که پیشنهاد کانده نویسنده و مخاطبونش یهودی-مسیحی بینه: بر اینکه عیسی پیشگویی‌ئون مربوط به مسیح عهد عتیق دله ره بر آورده هاکرده تاکید خاصی وجود دانّه. عیسی به عنوان اتا آورنده شریعت معرفی بیّه که معجزاتش صحت ونه ادعای ره تایید کانده. بعضی از مورخ‌ئون پیشنهاد هاکاردنه که پاپیاس حرفا در ارتباط با جمع هاکردن حرفای عیسی عملاً اشاره‌ای به نسخه قدیمی‌تر این انجیل به آرامی بی‌یه که توسط نویسنده انجیل مورد استفاده قرار بیته.

بنویشته‌بیّن جاء

موقعيت انتاکيه

دربارۀ جای بنویشته‌بیّن، محققون جائون زیر ره محتمل دونّه:

• آنتیوخ سوریه (Syrian Antioch؛ انتاکیه إسایی) کنار روخنۀ ارنتس (Orontes)، یا اتا از اجتماعات شهری همسایگی وه؛
• اتا از گت نواحی‌ئون شهرهنیش ناحیه جلیل (Galilee).

به باتۀ محقق برونینگ، محتوای انجیل به درگیری بین مسیحیون و یهودیون اون ناحیه اشاره داشته: این انجیل روی نقش رهبرون یهودی به‌عنوان مخالف‌ئون عیسی از ابتدا (متی فصل ۲ آیه ۱) تا انتها و نتیجه‌گیریش تأکید کانده. بر اساس متی (فصل ۱۰ آیه ۱۷)، مسیحی‌ئون ونه انتظار دارن که به دادگاه‌ئون محلی (سنهدرین) بکشی بواشن که اونجه عیسی به عنوان اتا ساحر یا اغفالگر محکوم وانه. انجیل‌ها به جوابونی که یهودیون اون زمون نسبت به اعتقاد مسیحیون به قبر خالی عیسی دونّه جواب دنه. نویسنده تلاش کانده که شه دونسته‌ئون جه عهد عتیق گادِر دفاع از ادعائون مسیحیون جه استفاده هاکنه.

وابسته جستارون

• انجیل متی

منبعون

• بخشی از این مقاله از نسخه ۲ اوت ۲۰۰۸ مقالهٔ انجیل متی ویکی‌پدیای انگلیسی جه ترجمه بَیی‌یه. اون مقاله دله اینان ره به عنوان منبع بنویشت بی‌یه:

• Watson E. Mills, Richard F. Wilson, Roger Aubrey Bullard, Mercer Commentary on the New Testament, Mercer University Press, 2003
• Howard Clark Kee, part 3, The Cambridge Companion to the Bible, Oxford University Press, 1997
• Aubrey William Argyle, The Gospel According to Matthew: New English Bible, Oxford University Press, 1963
• Bart D. Ehrman, The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings. New York: Oxford, (2004), ISBN 0-19-515462-2.
• Amy-Jill Levine, chapter 10, The Oxford History of the Biblical World, Oxford University Press, 2001
• Howard W. Clarke, The Gospel of Matthew and Its Readers, Indiana University Press, 2003
• Graham N. Stanton, The Gospels and Jesus, Oxford University Press, 1989
• Harris, Stephen L., Understanding the Bible, Palo Alto: Mayfield, 1985.
• Anthony J. Saldarini, Eerdmans Commentary on the Bible, Editors: James D. G. Dunn, John William Rogerson, Wm. B. Eerdmans Publishing, 2003, ISBN:0802837115
• David D. Kupp, Matthew's Emmanuel: Divine Presence and God's People in the First, Cambridge University Press, 1996, ISBN:0521570077
• Scott Gregory Brown, Mark's Other Gospel: Rethinking Morton Smith's Controversial Discovery, Wilfrid Laurier University Press, 2005, ISBN:0889204616
• Mary Clayton, The Apocryphal Gospels of Mary in Anglo-Saxon England, Cambridge University Press, 1998, ISBN:0521581680
• Markus Bockmuehl, Donald A. Hagner, The Written Gospel, Cambridge University Press, 2005, ISBN:0521832853

بیرون بگردستن

• عبدالرحیم سلیمانی اردستانی عهد جدید ـ تاریخ نگارش و نویسندگان