تبرستون تاریخ

ویکی‌پدیا، آزادِ دانشنومه، جه

مازرون تاریخ ایران تاریخ اندازه تاریخ اتا کشور ماجرا دارنه. شاید اگه ایران تموم اوستانون تاریخ ره جمع هکنیم نتونیم مازرون تاریخ اندازه اتا کیتاب بنویسیم. مازرون تاریخ خله ماجرا ئو فرازئو نشیب دارنه. تا اسا مازرون تاریخ درباره کیتابون زیادی بنویشت بیه مونند: تبرستون تاریخ که ابن اسفندیار بنویشته، رویان تاریخ که اولیاءالله آملی بنویشته. گت آدمونی مونند میرظهیرالدین مرعشی یا احمد کسروی مازرون تاریخ درباره چیزونی بنویشتنه. اینان نشون دنه که امه سرزمین تاریخ چنده گت هسه. مازرون تاریخ ره بونه مونند ایران تاریخ دِتا دوره هکردن اتا پیش از ایسلام بموئن دوم بعد ونه بموئن که هر دِتا دوره‌ای شه چنتا دوره دیگه ره قسمت بونه. شما اینتا مقاله دله مازرون تاریخ درباره خوننی. تا اونجه ای که بتونس بیه سعی هکردمی که اینتا مقاله دله به طور خلاصه مازرون تاریخ ره جوری که شما خار بفهمین شمه وسه توضیح هدیم.

پیش از ایسلام بموئن[دچی‌ین]

کمربند غار

چیزونی که مازرون دله به ویژه هوتو ئو کمربند غار که بهشهر دله درنه به دس بمو نشون دنه که مازرون دله از ۱۱۵۰۰ تا اسا انسون دینه. امسال هم اتا سنگ نگاره لاریجان دله پیدا بیه که ونه پیشینه همین اندازه هسه ئو اینا نشون دنه که اینتا هارشا درس هسه. اون تیره ئونی که اون زمون مازرون دله دینه آسیانی نژاد جا بینه که وشون خله تمدون درسی ناشتنه ئو فخط وشون جنگجو بین با بنویشتن کوهن دانشمندون وشون درباره باعث بیه که وشون نوم امه گوش برسه.ولی اینتا هم هسته که دومین شهرستون تاریخی ایران دله آمل هسه که در این اوستان قرار داینه.

آمردون[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: آمردون

شمالی اقوام نوم

آمردون یا مردون اتا تیره بینه که مازرون غرب دله دینه. وشون اول میونی آسیا دله دینه ولی مرویون وشون ره اونجه جا در بکردنه ئو وشون بمونه ماتزرون دله وشون نیشته گا آمل شهر بیه. آمل نوم اول آمرد بیه ئو کم کم که آمردون شه زبون ره یات بکردنه ئو ایرانیج زبون ئون ره گنش کردنه اینتا نوم هم امروزی جور دربمو. بعد ایکه آریاییون بمونه ایران دله وشون جنگ هکردنه ئو وشون اینتا وسر که اتا کچیک طایفه این جنگ ئون دله شکست بخردنه ئو ارمنستون، آذربایجان ئو پارس دله پخش بینه.

تپورون[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: تپورون

تپورون اتا تیره بینه که دانشمندون گنه وشون بعد ایکه آمردون ایران دله پخش بینه بمونه مازرون دله. وشون اتا جنگجو تیره بینه ئو ایران سپاه دله همیشک شاه گت موحافظون بینه. همینتا سر وشون نوم تاریخ دله بمونسه مازرون ره قدیم دله وشون نوم جا اشناسینه. مازرون شه کوهن نوم ره وشون جا بیته که تپورستون هسه. اینتا نوم فارسکی زبون دله "تاپورستان" ئو عربی زبون دله "طبرستان" هسه. مازرونی زبون ره هم کوهن دورون دله تپوری یا تبری زبون گتنه. تپورون هم مونند آمردون اتا ایرانی تیره نینه ئو وشون هم اتا آسیانی تیره بینه. اتا پژوهش که چند سال پیش تهرون دله انجوم بیه اینتا هارشا ره اثبات کننه.

بعد آریاییون بموئن[دچی‌ین]

بعد آریاییون بموئن وشون تپورستون ره اتا ایرانیکی بخش کننه. ولی تپورون ویشتر شه بزرگون جا فرمونبورداری کردنه تا حاکمونی که ایران دولت وشون وسر راهی کرده. همینتاوسر ویشتر موقع مازرون دله محلی فرمونرووئون دینه ئو همینتا مازرون تاریخ ره اینهمه پور ماجرا هکرده. کوهن دوره مازرون ئو گیلون ره اتا سرزمین دونسنه ئو وره "فرشوارگر" یا "پتیسخوارگر" گتنه. اینتا وسر که هم وشون طبیعی هارشا هم فرهنگی هارشا جا خله همدیگه ره مونسنه. استرابو که اتا یونانی تاریخ نویس بیه اینتا سرزمین ره "پرخواترس" نوم النه. بیستون کتیبه دله هم اتا سرزمین ره که ایران شمال دله آذربایجان ئو خوارسان میون دیه ره "پتشوواریس" نوم بشتنه.دتا از مازرون بومی فرمونروئون نوم باستون کتیبه ئون دله بموکه اتا اتوفرادات بیه که اشکانیون شون دوره مازرون فرمونروا بیه. اتا دیگه نوم هم گوشنسف یا جوشنسف بیه که وه ساسانیون شون دوره دیه. ولی ۱۵۰۰ سال پیش تا ۵۰۰ سال پیش مازرون اتا نیمه موستقل سرزمین بیه که ونه دله چندتا محلی سلسله حوکومت کردنه.

گشنسف‌شائون سلسله[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: گشنسف‌شائون

گشنسف زمون اردشیر ۱۱۹م. بی‌یه ئو تبرستون ئو گیلون ئو رویان ئو دماوند دله شائئ کرده ونه پی‏یِرئون از زمون اسکِندر ۳۳۰ق.م. فرمونروائ مازرون بینه ئو اینتا شائئ وشون دله پی‌یِر وچگی بی‌یه تا ۵۲۹م. کیوس مازرون شاء بیّه.

زرمهر شائون سلسله[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: زرمهر شائون

فرمونروائی اینتا کَس‌ئو‎خشون(سلسله) ۱۱۰سال تبرستون دله طول بکشیه ئو ونه ابّلین شاء که زرمهر بی‎یه، زمون انوشیروان «۵۳۱ - ۵۸۷ میلادی» شروء بیّه. وشون آخری شاء آذر ولاش بی‌یه که سنه۶۸۵م. گاوباریون جه شیکست بخارده.

کارنوندیون سلسله[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: کارندیون سلسله

خوسروشیروون اتا از ساسانیون شاهون 1500 سال پیش اتا از پارس بزرگون که ونه نوم کارن بیه ره مازرون فرمونروا کنه ئو اینتا مقام ره ونه نسل دله موروثی کنه.کارن شه سوخرا ( اتا از پارس بزرگون) ریکا بیه. وه مازرون دله کارندیون سلسله ره درست کنه که مازرون تاریخ اولی شاهی سلسله هسه. کارن تخت هنیشتن مازرون دله تبری تقویم مبدا هسه. ولی بعضی بوتنه که کارن شاهی سروع بین مازرون دله 50 سال پیش هجرت حضرت ممد جا بیه. اینتا سلسله گت شاهون نوم بیه: کارن سوخرا ریکا، وندادهورموز فرخان ریکا، مازیار کارن( وندادهورموز) ریکا ریکا.وختی گیل جاماسب اینتا سلسله شاء بیه ایران ره عربئون بیتنه. ولی وشون نتونسنه که مازرون ره اینتا وسر که البرزکوئون وره ایران جا سیوا کرده تصروف هکنن.اینتا سلسله وندادهورموز دوره شه گتی ره مازرون دله دس جا دنه ئو چندتا سلسله دیگه هم اینتا سرزمین دله درست بونه ئو کارندیون قلمروو خله کم بونه. اینتا سلسله 1200 سال پیش عباسیون جا خار بونه ئو ولی مازیار کم کم شه میونه ره با اینتا دولت بد کنه. مازیار ایسلام پیش بوردن جلو ره مازرون دله گیرنه ئو عباسی دولت ره باج ندنه تا ایکه عباسیون مازرون ره لشکر کشنه ئو مازیار دستگیر ئو بکوشت بونه ونه سلسله هم نابود بونه. اینتا ایتفاق مازرونی 351 سال دله.اینتا سلسله قلمروو مازرون کوهستون بیه.

گاوباریون[دچی‌ین]

اینتا سلسله بونیانگوذار نوم گاوباره بیه. وه اینتا سلسله ره مازرونی 172 سال دله بونیان بشته. اینتا سلسله قلمروو ویشتر مازرون دشت ئو گورگان بیه. اینتا سلسله درباره خله چیز ندومی ولی ونه گت شاهون نوم ایناهسه:دابویهگاوباره ریکا،سارویهگت فرخان ریکا،ایسپهبودخورشیددازمیرریکا.اینتاسلسله مازرونی ۲۸۳ سال دله مونقرض بیه.

ایسپهبود خورشیدآرومگا

پادوسبونی سلسله[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: پادوسبونی سلسله

اینتا سلسله اتا شاخه گاوباریون جا بیه. ونه بونیانگوذار پادوسبان بیه. اونجوری که تاریخ نشون دنه پادوسبان دابویه برار ئو گاوباره ریکا بیه. اینتا سلسله مازرونی 172 سال پا بیته. وشون قلمروو ویشتر مازرون غرب دله دیه کوجور، نور ئو لاریجان ره شامل بیه. وشون نیشته گا همون نور بیه. وشون دروه نور ره "رستمدار"، کوجور ره "رویان" گتنه. وشون 960 سال مازرون دله حوکومت هکردنه. وشون گت شاهون نوم بیه: پادوسبان گاوباره ریکا، شهریار پادوسبان ریکا، بهمن کیومرث ریکا.اینتا سلسله مازرونی ۹۹۶ سال دله با بکوشت بین کیومرث که وشون آخری شا بیه مونقرض بینه ولی وشون بمونسون تا شاه عباس دوره مازرون دله دینه.

باوندیون[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: باوندیون

باوندیون اتا دیگه از مازرون شاهی شلشله ئون بینه. وشون قلمروو مازرون کوهستون ( ونه جنوب دله) بیه. وشون ره همینتا وسر کوهون شاه گتنه. وشون ۷۰۰ سال مازرون دله حوکومت هکردنه ئو اینتا مودت دله سه ابر مونقرض بینه. وشون حوکومت خله فرازئو نشیب داشته. ولی ویشتر موقع وشون شه قودرت ره کوهستون دله حفظ کردنه. اینتا دودمان باو نسل جا بینه. وه کاووس وچه بیه ئو که اینتا هم شیروون برار بیه. وه موقعی که عربون ایران ره گیتنه بمو تبرستون ئو مازرونی 183سال دله مازرون جنوب مردمون وره شه شا هکردنه. وشون سه تا شاخه هسنه که ای سه تا شاخه نوم هسه: اولی شاخه:کاووسیه، دوومی شاخه:ایسپهبدونیه، سوومی شاخه:کینخواریه. کاووسیه گت شاهون بدون بشمارسن باو اینا بینه:شروین سرخاب ریکا، شهریار شروین ریکا بینه. مزربون رستم ریکا ئو شروین .چه زا هم اتا دیگه از اینتا سلسله شاهون هسه که وه "مرزبون نومه" کیتاب ره بنویشته.کاووسیون با زیاریون بموئن نابود بینه ئو ولی اتی باوندیون بمونسون کوهستون دله مونتظر بینه تا دباره شه حوکومت ره بیارن ( مازرونی 535 سال دله). دوومی شاخه باوندیون گت شاهون نوم اینا بیه: حسامودوله شهریار قران ریکا، شاغازی رستم علی ریکا. اینتا سلسله بعد ایکه بتونسنه زیاریون ره تبرستون دله دربکنن مازرونی مازرونی 767 سال دله درست بیه ئو تا مازرونی 1051 سال دله وختی که سلطون ممد خوارزمشا مازرون ره بیته نابود بیه. باوندیون سوومی شاخه نوم هم کینخواریه بیه. اینتا سلسله همون موقع که موغولون مازرون ره حمله هکردنه پا بیته ( مازرونی 1092 سال دله).اینتا سلسله گت شاهون نوم بیه: حساموادوله اردشیرابولمولوک ئو تاجودوله یزدجرد.وشون آخری شا نوم فخرودوله حسن علی ریکا بیه که ونه دوره باوندیون سپهسالار افراسیاب جلاویه وره کشنه ئو باوندوین سلسله ره مونقرض کنه. باوندیون شه اول کار زرتوشتی دین ره په روو بینه ولی اتا از باوندیون شاهون که ونه نوم قارن شهریار ریکا بیه موسلمون بیه ئو ایسلام ره شه قلمروو دله رسمی دین هکرده.

ایسلامی سلسله ئون[دچی‌ین]

تا دویست سال بعد ایکه ایسلام ایران دله بمو مازرون حلا اتا زرتوشتی کشور بیه. ولی کم کم مازرون مردم موسلمون بینه. ویشتر مازرون مردم شیعه بینه. اینتا وسر که اتا خله سیدون عراق ئو ایران جا بمونه مازرون ئو ونه مردمون ره اینتا دین ئو مذهب جا آشنا کردنه. ایسلامی سلسله ئون که مازرون دله حوکمت هکردنه ره با عباسیون ره جیر خوننی.

تبرستون علویون[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: تبرستون علویون

تبرستون علویون قلمروو

وشون گت‌ترین ئو نخوستین ایسلامی سلسله مازرون دله بینه. بعد ایکه علویون ره عباسیون عراق ئو ایران دله خله سخت شکست هدانه اتا دسته وشون جا بمون مازرون ئو اونجه ایسلا م دین با شیعه مذهب ره تبلیغ هکردنه. تا ایکه آمل مردم طاهریون حاکم دست جا داد در بمونه. وشون حسن زید ریکا جا بخواسنه تا وشون شا بوو وه هم قبول هکرده. حسن مازرون دله علویون سلسله ره درست هکرده. وشون بتونسنه که طاهریون ئو صفاریون ئو عباسیون جلو دووم بیارن. وشون دیلمستون ره هم شه قلمروو سر بشتنه. اون زمون اتی علویون بوردنه دیلمیون ئو وشن ره شیعه هکردنه. بعد ایکه تبرستون دله علویون دولت درست بیه وشون هم بخواسنه که اینتا دولت جا اطاعت هکنن که وشون هم دین ئو همزبون بیه. اینتا دولت دله بعد بمردن حسن دیلمیون سردارون قودرت بیتنه ئو وشون اختلاف باعث بیه که اینتا دولت ضعیف بوو ئو سامانیون حمله جا از بین بوره. اینتا دولت مازرونی ۳۸۲ سال دله درست بیه ئو مازرونی ۴۴۶ سال دله نابود بیه. وشون نخوستین بار مازرون دله مدرسه درست هکردنه ئو مازرونیون ئو دیلمیون ره موسلمون هکردنه. وشون تشیع وسر ایران دله خله زحمت بکشینه.

مورتضایی سلسله[دچی‌ین]

وشون اتا کچیک سلسله بینه که هزار جریب بخش دله دینه. وشون قلمروو نکا شهرستون جنوب بیه. وشون اتا از حوسینی سادات بینه.

مرعشیون[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: مرعشیون

مرعشیون شون اتا سلسله بینه که بعد باوندیون مازرون دله پا بیتنه. اینتا سلسله بونیانگوذرا نوم سید قوامودین مرعشی بیه. وه ۸۷۷ مازرونی سال دله اینتا سلسله ره درست هکرده. اینتا سلسله ره بونه بوتن که سربدارون نهضت شاخه بیه مازرون دله. از اونجه ای که شیخ خلیفه سربدارون رهبر آملی بیه وشون عقاید خله زود مازرون دله هوادار پیدا هکرده. اون زمون مازرون دله وضع خله خار نیه افراسیاب جلاویه باوندیون سلسله ره مونقرض هکرده ئو شه اتا دولت مازرون دله درست هکرده. ولی مردم وشون جا ناراضی بینه. همینتا وسر وختی که سید قوامودین قیا هکرده مردم ونه پشت در بمونه ئو وه بتونسه که اتا سپاه شه وسر جور هکنه. مرعشیون ئو جلاوین سپاه بارفروش نزدیکی همدیگه جا جنگ هکردنه ئو اینتا جنگ دله مرعشیون پیروز بینه. وشون بتونسنه ساری ره هم بییرن ئو افراسیاب بکوشت بیه. اینجوری مازرون مرعشیون دست دکته. مرعشیون پایتخت آمل شهر بیه. وشون بعد امیر تی مور گورکانی حمله ونه جا جنگ هکردنه ولی شکست بخردنه ئو امیر وشون ره به ماورائونهر تبعید هکرده. اینجوری وشون دوره هم مازرون دله توم بیه.

مازرون موعاصر تاریخ[دچی‌ین]

ممد ولی خان تنکابونی

مازرون از ۵۰۰ سال پیش تا اسا اتا از ایران اوستانون هسه. شا اسمیل ئو شا عباس بتونسه محلی سلسله ئون ره مازرون دله از میون بوره ئو اینتا سرزمین ره ایران خاک ضمیمه هکنن. مازرون ای دورون دله همیشه روسیه هارشا زیر دیه. وشون خواسنه تا مازرون ره بیرن ئو ایجه جا ایران سایر جائون ره هم اشغال هکنن. مازرون قاجارون اولی قلمروو بیه. آقاممدخان ئو ونه پرممدحسن خان هردتا مازرون حاکمون بینه. مازرونینون وشون ره خله کومک هکردنه تا ایران دله قودرت بیرن. قاجار اتا از گت وزیرون هم مازرونی بیه که ونه نوم میرزا شفیع مازرونی بیه. ونه دوره وه سعی هکرده تا مازرون ره آباد تر هکنه. مازرون مردم مشروطه اینقلاب دله با گیلکون سپا درست هکردنه اتا ئو ونه جا تهرون فتح دله موشارکت داشتنه.ممد ولی خان تنکابونی اینتا سپا فرمونده بیه. وه بعد اینقلاب ایران نخوست وزیر بیه. ولی اون دوره ئون دله مازرون دله ایتفاقونی دکته که دتا شون خله موهم بینه.

شیخ طبرسی قله ماجرا[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: شیخ طبرسی قله ماجرا

پرونده:عباس افندي رهبر بهائيان.jpg
عباس افندی

بعد ایکه باب دستگیر بیه ونه په روون تموم کشور دله شئرش هکردنه. بابیونی که مازرون دله دینه هم بوردنه شیخ طبرسی قله ره بیتنه ئو ونه دور ئو بر روستائون مردم ره زور کردنه تا وشون ره اتا چی هدن. وختی که خور دولت گوش برسیه مازرون حاکم ره فرمون هدا که وشون ره سرکوب هکنن ولی وشون مازرونی سربازون ره شکست هدانه ئو دولت تهرون جا سرباز راهی هکردنه تا وشون ره سرکوب هکنن. وشون هم بتونسنه که بابیون ره اونجه شکست هدن ئو وشون ره سرکوب هکنن.

جنگل نهضت[دچی‌ین]

گت بنویشت ره بخونین: جنگل نهضت

میرزا گوروه

ایران دولت خله مازرون ئو گیلون جا نرسیه ئو ایجاهان دله روسیه خله نفوذ داشته. روسون هم ایجاهان خانون جا مونند ممدولی خان تنکابونی جا پشتیبونی کردنه تا وشون روسیه منافع ره ایران شمال دله حفظ هکنن. وختی که جهانی اول جنگ سر بیته روسون گیلون ئو مازرون ره دکلسنه. ولی تهرون دولت هیچ کاری نکرده همینا وسر میرزا کچیک خان جنگلی اتا از مشروطه اینقلاب موبارزون اتا حزب درست هکرده که ونه نوم جنگل نهضت بیه. اینتا حزب اتا نظامی شاخه داشته که ونه جا بتونسه روسون جا جنگ هکنه اتی مودت که بیه روسیه دله کومنیستی اینقلاب بیه. ئو روسیه دولت شه ارتش ره ایران شمال دله در بورده. جنگلیون هم گیلون ئو مازرون غرب ره شه دس دله بیتنه . وشون اونجاهان دله اتا جه موری که ونه نوم گیلون جه موری بیه درست هکردنه.ولی بعدن وشون میون اختلاف دکته ئو رضاخان که ایران سربازون فرمونده بیه وشون ره سرکوب هکرده. رضاخان شه اتا مازرونی بیه وه بعدن ایران شاه بیه.

مازرون میل‌لی اتحاد[دچی‌ین]

بعد جنگلیون سرکوب هکردن اتا از مازرون گت آدمون که ونه نوم امیر موید سوادکوهی بیه مازرون دله اتا گوروه که ونه نوم تبرستون انجومن بیه درست هکرده ئو قیام هکرده ولی رضاخان ونه قیام ره هم سرکوب هکرده.

منابع[دچی‌ین]

  • تاریخ تبرستون ، ابن اسفندیار
  • مازرون ئو استرآباد ، رابینو
  • مازرون ِپیلئون ، احسان خلیلی
  • مازرون ئو شاهنامه ، صادق کیا
  • تاریخ رویان ، اولیاء الله آملی
  • تاریخ طبرستان ، احمد کسروی
  • گاوباریون ئو پادوسبان‎ئون ، چراغعلی سنگسری
  • واقعه قلعه شیخ طبرسی ، سیامک ذبیحی مقدم