مازرونی زبون

ویکی‌پدیا، آزادِ دانشنومه، جه
(مازرونی ِزوون جه بموئه)
پرش به ناوبری پرش به جستجو
کاسپینی زوونون و لهجه‌ئون ِنقشه. (مازرونی کمرنگ سبز و سبز و پررنگ سبز جه سیوا هاکرد هسته.)

تبری، مازرونی یا مازندرونی که وه ره گِلِکی (gılıki) هم گنّه، اتّا ايرانی زوون هسته كه ایران ِمازرون، سمنون، گلستون، البرز و تهرون ِاستانون ˇدله ونجه گپ زنّه.

مازرونی اتا هندی-ایرانی زوون هسته که ایرانیج زوونون دَسته ˇدله دَره و این زوونونˇ شمال‌غربی رَجهˇ دله جا گیرنه. شمال‌غربی ایرانیج ˇمهم‌ترین زوونون کوردی، گیلکی، تالشی، بلوچی، زازاکی و... هستنه که زوون‌شناسون معتقد هستنه که اینان زوون‌ها مازرونی جه خله نزدیکنه.

بعضی زوون‌شناسون شمال‌غربی ایرانیج ره چنتا پچیک‌ته گروه جا تقسیم کانّه و مثلاً کوردی گروهˇ دله کورمانجی، سورانی و... ره قِرار دِنّه و کاسپینی زوونون ِگروه ˇدله گیلکی، مازرونی، تالشی، سمنانی و تاتی ره جا دِنّه.

تبری زوون اتی قدیمیˇ زوون حیساب وانه که قمری تقویم ˇاولین قرون گادِر تاریخ‌شناسون وه ره بشناسینه و ثبت هاکردنه. این زوون شه وسّه ات‌خله ادبیات داشته و اتی رسمی زوون بی‌یه که ونه ویشته کتابون تراپرا بیه. قدیمی‌ترین بنویشته‌ونی که این زوون جه باقی دَره، قرن چاروم به بعدˇ شِنه. شواهد نشون دنه که مازرونیˇ زوون قرن ۷ جه به بعد به اتا رسمیˇ زوون تبدیل بوی‌یه و فارسی زوونه جا ره بئی‌ته، قرآنونˇ تافسیر و عربی ˇدینی کتابونˇ ترجمه نشون دنه که بجای اینکه ایرونˇ رسمی زوون جه که فارسی بی‌یه ترجمه بواشه به مازرونی ترجمه بوی‌یه که وه نشون دنه فارسی ˇزوون مازرون و گیلونˇ دله اعتبار نداشته.

همچنین بعد از اینکه مازرونی طبرستان ˇدله قت بئی‌ته افر عرفانی و آسنی ˇکتابون مازرون زوون جه بنویشته بوی‌یه بسلاب جاودون نومه که اتا صوفی ˇکتاب و درباره ی فقه تصوف حروفی مازرونی زوون جه توسط فضل الله نعیمی بنویشته بوی‌یه یا نوم نومه ˇکتاب که مجموعه آسنیونی هسته که نعیمی شه خُوئون ˇدله بدی‌یه یا محبت نومه که درباره ی عشق و عرفان هسته محرمنومه ˇ کتاب هم دره که توسط سید اسحق استرآبادی بنویشته بئیه.

افر تاریخی بنویشته‌ئون که مازرونیˇ زوون جه بنویشته بئیه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.تاریخ تبرستان(قرن۷) ۴.جاودان نامه(قرن۸) ۵.نوم نامه(قرن۸) ۶.محبت نامه(قرن۸) ۷.الکفایه(قرن۹) ۸.الابانه(قرن۹) ۹.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۱۰.تفسیر مغنیسا(قرن۹) ۱۱.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۲.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۳.قصیده طنطرانیه(قرن۹) ۱۴.اشعار امیر پازواری(قرن۹) ۱۵.محرم نامه(قرن۹) همچنین افر امی گت گتون نظم و نثر دله : ۱.مرزبان باوندی(قرن۳) ۲.علی پیروزه(قرن۴) ۳.مسته مرد(قرن۴) ۴.کاووس وشمگیر(قرن۵) ۵.قاضی هجیم(قرن۶) ۶.باربد جریر طبری(قرن۶) ۷.گردبازو یزدگرد باوندی(قرن۶) ۸.اسپهبد خورشید ممطیری(قرن۶) ۹.ابراهیم معینی(قرن۶) ۱۰.ابولعمرو(قرن۶) ۱۱.قطب رویانی(قرن۷) ۱۲.امیر علی(قرن۷) ۱۳.کیا افراسیاب چلاوی(قرن۸) ۱۴.کیا داوود چلاوی(قرن۸) ۱۵.حسن کیا چلاوی(قرن۸) ۱۶.ملا فضل الله حروفی استرآبادی(قرن۸) ۱۷.سید عبدالعظیم مرعشی(قرن۹) ۱۸.شیخ العجم امیر پازواری(قرن۹) ۱۹.ابولفضل ابن شهردویر دیلمی(قرن۹) ۲۰.محمد تنجلی (نگارنده تفسیر مغنیسا قرن۹) ۲۱.سید اسحق

زوون یا لهجه بی‌ین[دچی‌ین]

اتا نقشه که ایرانی اقلیتونˇ جا ره سِراق دِنه.

این سوال ره خله پرسنّه که مازرونی اتا زوون هسته یا گویش و لهجه. گتِ زوون‌شناسون گویش (انگلیسی جه: dialect) ره اینتی تعریف کانّه که «ات‌چی هسته که زوون (انگلیسی جه: language) و لهجه (انگلیسی جه: accent)ˇ میون دَواشه؛ گویش لهجه‌ی تون هَمِّس تر هسته و زوون جه تَنِک تر» [۱] همینسه اتا ثابت سامون این سه‌تا تعریف میون دَنی‌یه. اسا هر زوونی ره بنشنه چن‌تی بررسی هاکردن که زوون، گویش یا لهجه هسته. اینجه دِتی مازرونی ره بررسی کامبی:

جامعه‌شناسی جه

جامعه‌شناسی دله گانّه که هر کشورˇ دله فقط رسمی زوونون ره بَنشنه بائوتن «زوون» و بقیه «گویش یا لهجه» هستنه. همینسه ایرانˇ دله فقط ونه «فارسی» ره بائوتن «زوون»؛ حتا عربی زوون که خله کشورونˇ دله «زوون» هسته و دِنیا ˇدله فارسی جه معروفته هسته، اینجه «گویش» حیساب وونه.[۲]

زوون‌شناسی جه
خالی
جنوبیون
ایرانیج زوونون ِدَکلِستِگی ِنقشه.

گویش‌شناسی و زوون‌شناسیˇ دله اِشنِّه که «گفتار» چِتی هسته. این علم ˇدله هِچکی شه ماری‌زوون جه غلط گپ نَزِنده. ونه دله فرق نَکانده که شمه پَلی تلویزون ِاتا گزارش‌کَر دَره گپ زنده یا اتا ذهنی‎عقب‌دکِت، یعنی مثلاً نتوندی باوّی «دیوار» ˇ کلمه، «تیفال» جه درست‌ته هسته.

زوون‌شناسیˇ دله اتا جامع تعریف دَنی‌یه که زوون و گویشˇفرق ره سِراق هاده. مثلاً «سیوندی» بتونده هم زوون بائه، هم گویش بائه. «گویش» هسته چون اتا پچوکˇ مَله ˇدله ویشته گپ‌بَزه نَوانه؛ «زوون» هم هسته چون ونه نزدیکی زوونی دَنی‌یه که ونه واری بائه.[۳]

مازرونی ره این روش ˇدله «زوون» دونّه؛ چون وه شه ات‌خله لهجه دارنه که این لهجه‌‌ها همدیگه جا نزدیکنه، مازرونیˇ قدیمی بنویشت و مکتوبات هم دارنه، وه دستور زبان دارنه که بقیه زوونا جه هم فرق کنِّه.[۴]

زوون‌شناسون گانّه که اگه مازرونی، فارسیˇگویش جه هسته، ونه اتا قدیمیˇ زوون جه بَییته بَیی‌بائه. مازرونˇ زوون اتا رج ˇدله دَره که وشون ره گانّه «شمال‌غربی ایرانیج». زوونونی که این رجˇ دله درنه احتمالاً «پارتی زوون» یا همون «اشکانی پهلوی»ˇ باقی‌بموندست هستنه. اینان زوون جه گلکی، تالشی، کومشی و زازاکی خله مازرونی ره موندنّه. این رجˇ دله کوردی و بلوچی و... هم دَرنه ولی فارسی اتا رَج دیگه دله دَره و ونه منشأ احتمالاً چیز دیگه هسته. [۵]

فارسی مازرونی کوردی
از جه/جا ژی
زَبَر جُر ژۆر
پَز پَج پێژ
فارسی مازرونی پارتی
زیر جـِر/جیر ژیر

رِقِدبوردِن[دچی‌ین]

فارسی و مازرونی هرکومتا اتا رجهˇ دله درنه و هیچ ارتباط زوونی همدیگه جه ندارنه. ولی ات‌خله کلمه فارسی ˇدله جه بموئه مازرونیˇ درون که باعث وونه تدریجاً مازرونی رِقِدبدائه بَواشه. این جدولˇ دله ات‌سری کلمه که مازرونی ِاسایی زوون و اصیل کلمات ره سِراق دنه ره بنشنه هارشائن:[۶]

اصیلˇ مازرونی اِسایی مازرونی فارسی
پرزا
Perza		 پِسِر
Peser		 پور/پسَر
Pur/Pesar
زیله
Zile		 دِل
Del		 دِل
Del
زوما
Zuma		 دوماد
Dumad		 داماد
Damad
بِفره
Befre		 ابرو
Abru		 ابرو
Abru
اَرش
Arŝ		 خرس
Xers		 خرس
Xers

ادبیات[دچی‌ین]

افر تاریخی ˇبنویشته‌ئون که مازرونی ˇزوون جه بنویشته بئیه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.تاریخ تبرستان(قرن۷) ۴.جاودان نامه(قرن۸) ۵.نوم نامه(قرن۸) ۶.محبت نامه(قرن۸) ۷.الکفایه(قرن۹) ۸.الابانه(قرن۹) ۹.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۱۰.تفسیر مغنیسا(قرن۹) ۱۱.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۲.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۳.قصیده طنطرانیه(قرن۹) ۱۴.اشعار امیر پازواری(قرن۹) همچنین افر امی گت گتون نظم و نثر دله : ۱.مرزبان باوندی(قرن۳) ۲.علی پیروزه(قرن۴) ۳.مسته مرد(قرن۴) ۴.کاووس وشمگیر(قرن۵) ۵.قاضی هجیم(قرن۶) ۶.باربد جریر طبری(قرن۶) ۷.گردبازو یزدگرد باوندی(قرن۶) ۸.اسپهبد خورشید ممطیری(قرن۶) ۹.ابراهیم معینی(قرن۶) ۱۰.ابولعمرو(قرن۶) ۱۱.قطب رویانی(قرن۷) ۱۲.امیر علی(قرن۷) ۱۳.کیا افراسیاب چلاوی(قرن۸) ۱۴.کیا داوود چلاوی(قرن۸) ۱۵.حسن کیا چلاوی(قرن۸) ۱۶.ملا فضل الله حروفی استرآبادی(قرن۸) ۱۷.سید عبدالعظیم مرعشی(قرن۹) ۱۸.شیخ العجم امیر پازواری(قرن۹) ۱۹.ابولفضل ابن شهردویر دیلمی(قرن۹) ۲۰.محمد تنجلی (نگارنده تفسیر مغنیسا قرن۹)


مسالک و ممالکˇ کتاب ˇدله اولیه قرن‌های اسلامی ˇگادِر دیلمان و تبرستون ِزوون جه گپ بَزه وانه. ابوعبدالله‌مقدسی گانه: «کومش و گرگانˇ زوون هِدی جه نزدیک هسته. ها بکار شونه و گانّه هاکن و هاده و اینان قشنگه، و تبرستونˇ زوون هم وشون جه نزدیکه ولی تبرستون ˇدله تندته گپ زنّه».[۷] اینان جه فقط تومبی بفهمیم که مسلمونا اولیه قرونˇ دله این زوون ره بِشناسینه ولی تومبی بعضی دیگه منابع جه بفهمیم که این زوون جه کتابت هم کاردنه. وقتی ساسانیونˇ حکومِت رِقِدبورده، تبرستونˇ دله مَله‌یی حکومتون بَموندِستنه که مازرونی جه نوشتنه و خوندِستنه.[۸]

  • آثار از میان رفته[۹]
  1. مرزبون نومه که اسپهبد مرزبان بن رستم قرن چارومˇ دله وه ره بنویشته ولی اسا فقط ونه وَردِگاردسته‌ئون باقی بموندسته و ونه اصل دَنی‌یه.
  2. نیکی نومه مرزبان بن رستم اتا شعری ˇدیوان هم داشته که ابن اسفندیار شه کتاب ˇدله گانه «تبرستون ِنظم ِدستور» بی‌یه.
  3. باوند نومه اینتا کتاب شعر جه بی‌یه و میونهٔ قرون پنجم و شیشم بنویشته بی‌یه.
  4. شکره که خیام ِنوروزنومه ˇدله ونه نوم ره بَوِردنه.
  • دَکلِسته آثار[۱۰]

قرون چاروم تا نهم هجری جه فقط بعضی آثاری بموندستنه که خله تَنِک‌تِرو دیگه کتابون ˇمیون دَرنه (قابوس نومه، ابن اسفندیار ِتبرستون ِتاریخ، اولیاءالله آملی ِرویان تاریخ و ظهیرالدین مرعشی ِتبرستون و رویان و مازرون تاریخ واری). این آثار ره صادق کیا و داوود منشی زاده و حبیب برجیان بررسی هاکردنه.

شیش‌تا دِ بیتی هم نظامی گنجویˇ خطی نسخه‌ئونˇ میون دَیینه که اسا «پاریس ملی کتابخانه» ˇدله دَرنه.[۱۱] و چارتا بیت هم عبدالقادر مراغی ِجامع الالحان دله بموندستنه.[۱۲] شیخ علی گیلانی ˇتاریخ مازندران (قرن یازهم دله)، مؤمن تنکابنی ِتحفة المؤمنین (قرن یازهم)، فرهنگ انجمن آرای ناصری، آنندراج فرهنگ و ... دله هم بعضی تَنِک-تِرو بنویشته‌ئون دَرنه. [۱۳]

این جدولˇ دله بتونّی بعضی تَنِک‌تِرو بنویشته‌ئون ره هارشین:[۱۴]

شماره اختصار گپ‌کَر؛ موضوع قایده قرن منبع توضیحات
۱ پیروجه علی فیروزه ِخَوِری ۱ بیت ۴ ابن اسفندیار، ج ۱، ص ۱۳۷، ترجمه، ص ۸۷ بهار؛ کیا، ۱۳۲۷؛ منشی زاده
۲ مسته مسته‌مرد یا دیواره‌وز؛ دِتا قطعه ۹ بیت ۴ ابن اسفندیار، ج ۱، ص ۱۳۹، ترجمه، ص ۸۸ کسروی؛ بهار؛ کیا، ۱۳۲۷؛ ادیب طوسی؛ منشی زاده
۳ کاووس عنصرالمعالی کیکاووس، دِبیتی؛ جنگˇ دله بمردن خَوِری ۲ بیت ۵ کیکاووس، بکوشش نفیسی؛ ترجمه، ص ۸۷ کیا، ۱۳۲۷؛ ادیب طوسی، منشی زاده، عمادی، ۱۳۵۹
۴ خورشید اسپهبد خورشید ممطیر، دِبیتی اتا تاریخی حادثه ˇخَوری ۲ بیت ۶ ابن اسفندیار، ج ۱، ص ۱۰۸، ترجمه، ص ۶۱؛ اولیاءالله، بکوشش خلیلی، ص ۹۷؛ ظهیرالدین، بکوشش شایان، ص ۴۳ کسروی؛ کیا، ۱۳۲۷؛ منشی زاده
۵ باربد باربد جریر طبری؛ اتا بیت دِتا یابو خوری ۱ بیت ۶ ابن اسفندیار، ج ۱، ص ۱۱۳، ترجمه، ص ۶۵؛ اولیاءالله، بکوشش ستوده، ص ۱۳۴؛ ظهیرالدین، بکوشش دارن، ص ۶۵ بهار؛ کیا، ۱۳۲۷؛ ادیب طوسی
۶ گرده گرده بازو؛ دِبیتی شه غم ˇوسّه ۲ بیت ۶ ابن اسفندیار، ج ۲، ص ۱۱۵؛ ظهیرالدین، بکوشش شایان، ص ۱۷۷ کیا، ۱۳۲۷؛ منشی زاده
۷ ساری ساری ِشاعرون؛ اتا بیت مُجیر ˇوسّه ۱ بیت ۶ ابن اسفندیار، ج ۲، ص ۹۷ کیا، ۱۳۲۷؛منشی زاده
۸ آمله بعضی ساسانی افسانه‌ئون که آمُله زوون جه بائوته بَیینه ۳ عبارت ؟ ابن اسفندیار، ج ۱، ص ۷۰، ترجمه، ص ۲۴؛ ظهیرالدین، بکوشش دارن، ص ۲۷ کیا، ۱۳۲۷
۹ سام ابواعمرو؛ سامˇ اژدهاکاشیˇ خوری ۱ بیت ۶؟ ابن اسفندیار، ج ۱، ص ۸۹، ترجمه، ص ۴۱ بهار، اقبال، کیا، ۱۳۲۷؛ منشی زاده
۱۰ معینی ابراهیم معینی؛ اتا دِبیتی که ونه ات بیت نیکی‌نومهˇ شِنه ۲ بیت ۶؟ ابن اسفندیار، ج ۱، ص ۱۳۷، ترجمه، ص ۸۶ کیا، ۱۳۲۷؛ منشی زاده
۱۱ هجیم قاضی هجیم؛ اتا ملمع شعر که فارسی و عربی و طبری ونهˇ دله قاطینه؛ حدود ۱۸ مصراع طبری خالص هستنه ۳۲ بیت ۶؟ ابن اسفندیار، ج ۱، ص ۱۳۴، ترجمه، ص ۸۳ کیا، ۱۳۲۷؛ مؤید
۱۲ قطب قطب رویانی؛ اتا سه‌بندی ترجیع‌بند ۱۴ بیت ۷ ابن اسفندیار، ترجمه، ص ۲۶۰؛ اولیاءالله، بکوشش خلیلی، ص ۱۱۱؛ ظهیرالدین، بکوشش دارن، ص ۸۶ کسروی؛ کیا، ۱۳۲۷، منشی زاده
۱۳ امیرعلی امیر علی؛ مطلع مرثیه ترجیع بند ۱ بیت ۷ اولیاءالله، بکوشش ستوده، ص ۱۶۶ کیا، ۱۳۲۷
۱۴ امیر افراسیاب کیا افراسیاب چلاوی؛ دِتا دِ بیتی ۴ بیت ۸ نسخه Supple. Pres. ۱۸۱۷ در کتابخانهٔ ملی پاریس، به نقل از قزوینی در «مسائل پاریسیه»، ص ۱۸۳-۱۸۱ قزوینی، برجیان
۱۵ داوود امیر داوود ِاتا دِبیتی ۲ بیت ۸ نسخه Supple. Pres. ۱۸۱۷ در کتابخانهٔ ملی پاریس، به نقل از قزوینی در «مسائل پاریسیه»، ص ۱۸۳-۱۸۱ قزوینی، برجیان
۱۶ حسن حسن کیا؛ سه‌تا دِبیتی ۶ بیت ۸ نسخه Supple. Pres. ۱۸۱۷ در کتابخانهٔ ملی پاریس، به نقل از قزوینی در «مسائل پاریسیه»، ص ۱۸۳-۱۸۱ قزوینی، برجیان
۱۷ عظیم میر سید عبدالعظیم؛ دِتا دِبیتی ۴ بیت ۹ ظهیرالدین، بکوشش شایان، ص ۲۹۳-۲۹۲؛ کنزالاسرار، ج ۲، ص ۷۰ کیا، ۱۳۲۷، منشی زاده
۱۸ ظهیر ۱ طبری عبارات «تاریخ طبرستان و رویان و مازندران» دله ۵ جمله ۹ ظهیرالدین، بکوشش دارن، ص ۲۳۵، ۳۷۶، ۴۱۳، ۴۳۹ کیا، ۱۳۲۷
۱۹ جامع دِتا دِبیتی ۴ بیت ۹ نسخه‌های خطی «جامع الالحان عبدالقادر مراغی، بنقل از صادقی، ۱۳۷۱ صادقی، ۱۳۷۱
۲۰ شیخ علی ضرب‌المثلی تیمور ِحمله سَره ۱ جمله ۱۱ ملا شیخ علی، ص ۵۶ عمادی، ۱۳۶۲
۲۱ اسفندیار کلمات و ترکیبات «تاریخ طبرستان» دله ۷ ابن اسفندیار، جاهای مختلف کیا، ۱۳۲۷
۲۲ اولیا کلمات و ترکیبات «تاریخ رویان» دله ۸ اولیاءالله، جاهای مختلف
۲۳ ظهیر ۲ کلمات و ترکیبات «تاریخ طبرستان و رویان و مازندران» دله ۹ ظهرالدین، جاهای مختلف کیا، ۱۳۲۷

عربی جه وَردگاردنی‌ین[دچی‌ین]

اونچی که مازرونی ادبیات ره ایرانی زوونون ِادبیات جه سیوا و بتتر کانده چنتا وردِگاردِستهˇ کتاب قرآن و مقامات حریری جه هسته. روشی که این وَردِگاردِنی‌ین (= ترجمه) ˇدله استفاده بیّه کلمه-کلمه‌یی هسته که باعث وونه مازرونی زوونˇ قواعد رعایت نَواشِن.[۱۵]

  • قرآن ِنسخه، اسکاتلند ˇگت ˇلُژ دله

اتا قرآن اسکاتلندˇ گتˇ لُژ دله کَته که اِلون ساتن وه ره بررسی هاکرده. وه سال ۱۹۶۳، شه بررسی په بائوته که این کتاب قرون دوازهم هجری یا هیژهم میلادی و گانه که این بنویشته‌ئون نا اسایی گیلکی ره موندِنّه نا مازرونی ره ولی مطمئناً کاسپینی زوونون جه هسته. ۱۷۰۰ کلمه‌یی که متن دله دره جه ۶۰۰ فقره محلی و باقی فارسی هستنه. الول ساتن ِمطالعه صامتها، صرف، نحو و واژه‌ئون ره در بر گیرنه.[۱۶]

  • مقامات حریری

مقامات الحریریˇ وَردِگاردِسته تهرانˇ ملک ˇکتابخنهˇ دله دره و ۱۸۹ وَلگِ (= برگه) هسته. صادق کیا گانه این کتاب ره اوایل قرن هفتم بنویشتنه ولی فضل‌الله پاکزاد گانه قرن نهم و دهم هجری جه اون وَرته نتونده بائه.

  • قرآن، سورتیجی ِخانواده دله

اتا وردگاردسته دیگه‌یی قرآن جه دره که سورتیجی ِخاندان وه ره ساری دله دارنه و اینتا ۲۵۰ وَلگِ دانّه. اینتا دله قرآن ِدومین نیمه درنه البته بجز آخرین سوره‎ئون که پچوک-پچوکنه و حدوداً یک-سوم اصلی کتاب ره دربرگیرنه و اینتای ِزوون مقامات حریری ِزوون جه نزدیکه؛ بنابراین ونه قدمت قرون هفتم هجری جه ونه بَرِسه. اتا مثال این نمونه جه یارمی:

«یا ایها النّاس اِتّقوا ربّکُم انّ زلزله السّاعه شییٌ عظیم» ای مردمون بترسین شما خیا را کی زمین‌لرز قیومتی جیش وزرک
  • دِتا قرآن، مجلس کتابخنه دله

دِتا خطی نسخه قرآن جه مجلس ِکتابخنه دله دره: اتا شماره ۱۲۲۷۸ جه و ۳۱۸ ولگ جه که ونه نوم ره «تفسیر قرآن با ترجمه طبری جلد اول» و دیگری ره شماره ۱۷۹۸۲ جه ۳۸۸ ولگ جه «تفسیر قرآن از سورهٔ مریم تا آخر با ترجمهٔ فارسی و طبری کهن» ِنوم جه وینّی.

قدر ِسوره ونه مازرونی وردگاردسته جه
کوثر سوره ونه تبری وردگاردسته جه

بخشی از طبری ادبیات ره گرگانی ˇگویش تشکیل دنه که کتابونی به سون محبت نامه، نوم نامه، جاودان نامه، محرم نامه، و لغت نومه ای به نوم لغت‌استرآبادی اینتا گویش جه بنویشته بئی‌یه که صادق کیا اینتا متونه سر جه گرگانی واژه نامه ره تهیه هاکرده.

  • جاودان نامه:

سَبب چه بی که عیسی واتِی که با شِمِه هر چه واتِن به اشاره واتِن(طبری اَمروزی:سبب چه بی‌یه که عیسی باته که با شِما هر چه باتمِه به اشاره باتمه)

  • نوم نامه:

واتِی که هَنِه‌ کو تِنˇزمین سِرخ بو(طبری اَمروزی:باته که ونِه که تِنِ زمین سِرخ بوئه)

قرآن ِزیدی ترجمه[دچی‌ین]

اتا قرآن ِدِگاردسته که مریم ِسوره تا آخر جه فارسی و طبری ِهمراهی هسته شماره ۱۷۹۸۲ جه مجلس کتابخنه دله دره. شهاب‌الدین حسینی نجفی مرعشی ونه جلد ِپشت بنویشته: «اونچی مِن هارشیمه و بفهمستمه اینه: آیات ِحواشی تفسیری دره که ملتقط کشاف جه، بیضاوی، ناصر کبیر ِتفسیر، ثعلب ِتفسیر، سُدّی ِتفسیر. کسی که تفسیر ره بائوته که بَنویسِن «ملاحاجی پسر فقیه مازندرانی دیلمی» بی‌یه که زیدیون جه هسته. اونچی مه نظر رسنه تفسیر ره علامه بحاثه شیخ مجدالدین مازندرانی بنویشته که حدود سال ۷۰۰ بمرده. این نسخه دله مازرونی کلمات و بعضی زیدی اصطلاحات خله زیاده»[۱۷] اتا نمونه ونه کوثر ِسوره جه:

  • «إنّا أعطَیناکَ الکَوثَرَ» اما ترا هادائیم یا محمد (ص) وهشتی خونی چشمه
  • «فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانحَر» نماج بکن، تی خیا شکر بجار دنی بره، دیم هاقبله کن، قربان بکن
  • «إنَّ شانِئَکَ هوَ الأَبتَرُ» که ترا بزا نوم بوسته اونه

قرن نوزدهم میلادی گادِر[دچی‌ین]

این آثاری که بالاته بنویشتونه، مازرونی هستنه ولی اَنده این زوون عَوِض بَیی‌یه، معاصر ِمازرویون ره حالی نَوانه و این زوون ِخصوصیات ره سِراق نَدِنه. اولین آثاری که این زوون جه هَنتا دَره و اِما ره وَرائه، قرن نوزدهم میلادی شِنه. این آثار گانّه که دویست سال ِاخیر این زوون ِکُلی مشخصات خله تغییر نَکارده.

  • نصاب

امیر تیمور قاجار ساروی که وه ره امیر مازندرانی گاتِنه، محمد شای قاجار ِدوره اتا کتاب ره «نصاب» نوم بنویشته. این کتاب دله ۸۵۳ کلمه ره مازرونی و فارسی جه گانه تا مخاطبون این دِتا زوون ره تونِن هِدی سَر جه یاد بَیرِن. این لغات ره صادق کیا سه‌تا نسخه سَر جه استخراج هاکرده و «طبری واژه‌نومه» (۱۳۲۷) دله بَنویشته.

  • مستشرقون ِبنویشته‌ئون

آثار دیگه که مازرونی قرن نوزدهم جه دانّه ره بعضی مستشرقون بنویشتنه: الکساندر خوجکو (۱۸۴۲)، ایلیا برزین (۱۸۵۳)، گریگوری والریانویچ ملگنوف (۱۸۶۱٬۶۸)، برنهارد دارن (۱۸۶۲٬۷۵)، ژاک دمورگان (۱۹۰۴) این مستشرقون ِرَج دله قِرار گیرنه.

بعضی مازرونی وَردِگاردِسته‌ئون هم دَرنه که اینان ره هم مستشرقون بنویشتنه یا وشون توصیه هاکردنه که بنویشته بَوو:

  1. طوفان البکاء جه [۱۸]
  2. گلستان سعدی جه [۱۹]
  3. شیخ طبرسی جنگ ِخَوِری [۲۰]
  4. آمل و بارفروش ِاوضاع جه ۱۳۰۷ هجری قمری [۲۱]
  • کنزالاسرار

این کتاب اتا دیوان هسته که ونه دله اتخله دِ بیتی «امیر پازواری» جه دَره. این کتاب ره «برنهارد دارن» و «محمد شفیع مازندرانی» سال ۶-۱۸۶۰ میلادی جمع هاکردنه و سن پطرزبورگ دله فارسی ِدِگاردِسته جه چاپ هاکردنه.[۲۲]

گرامر[دچی‌ین]

نیما یوشیج ِروجا دله مازرونی گرامر ره «SVO» بنویشتنه. یعنی فاعل، فعل، مفعول. اِسا دیگه خله کمته اونتی گپ بزه وونه، هسا مازرونی گپ بزوئن ره SOV جه اشناسنّه.

ضمیر[دچی‌ین]

زنان و مردان مازرونی جمله درون فرق ندارنه، یعنی «وه» که گانّه هم تونده مَردی بوئه، هم تونده زِنا بوئه.

مازرونی دله ضمیر سه حالت دانه: فاعلی، مفعولی و ملکی:

ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
فاعلی، ساروی[۲۳] men te ve emâ šemâ vešun
مفعولی، ساروی mere tere vere emâre šemâre vešunre
ملکی، ساروی me te vene ame šeme vešune
فاعلی، کلاردشتی[۲۴] men to un/on amâ šomâ ušon
مفعولی، کلاردشتی mene tere une/vere amâre šomâre ušone
ملکی، کلاردشتی me te une/ve ame šeme ušone
فاعلی، شهمیرزادی[۲۵] mo to/tu ü/o h-ama šamâ ošan
مفعولی، شهمیرزادی mor-o tar-a/ter ür-a hamira šamira ošanra
ملکی، شهمیرزادی me to/te e hami šami ošene

شناسه[دچی‌ین]

فارسی دله دِ جور شناسه دارمی: بگذشته و حال؛ ولی طبری دله سه جور هَسته: بگذشته، ساده حال و التزامی حال.[۲۶] (این نمونه‌ها شایی/قائمشهری جه هسته)

۱. بگذشته:

  • بن ماضی ساده: -ba-pet = پخت
  • بن ماضی استمراری: -pat = می‌پخت
بگذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه eme i e emi eni ene

۲. ساده حال:

  • بن مضارع اخباری: -paj = می‌پزد
ساده حال ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه embe eni ene embi enni enne

۳. التزامی حال :

  • بن مضارع التزامی: -ba-pej = بپزد
التزامی حال ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه em i e im in en

فعل[دچی‌ین]

بَییتِن ِفعل(baiten = گرفتن) ره شایی/قائمشهری لهجه دله اینتی صرف کانّه.

منفی هاکردن وسه این فعل زمون‌های: ساده بگذشته ، کامل بگذشته ، التزامی بگذشته ، التزامی کامل بگذشته و التزامی حال دله n ونه فعل ِابتدا b جایگزین بَوو. زمون‌های: استمراری بگذشته و ساده حال دله na ونه g جایگزین بَوو همینسه زمون‌های: ساده بگذشته و استمراری بگذشته دله نفی اتی هسته. همینجور دِتا زمون» دَر انجام وانه بگذشته و حال منفی ندارنه.

زمون/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
ساده بگذشته baiteme baiti baite baitemi baiteni baitene
کامل بگذشته bait-bime bait-bi bait-bie bait-bimi bait-bini bait-bine
التزامی بگذشته bait-buem bait-bui bait-bue bait-buim bait-buin bait-buen
کامل ِالتزامی بگذشته bait-bi-bum bait-bi-bui bait-bi-bu bait-bi-buim bait-bi-buin bait-bi-buen
استمراری بگذشته giteme giti gite gitemi giteni gitene
انجام دَرگَنّه بگذشته daime-giteme daii-giti daie-gite daimi-gitemi daini-giteni daine-gitene
ساده/آینده حال girembe girni girne girembi girenni girenne
انجام دَرگَنّه انجام darme-girembe dari-girni dare-girne darmi-girembi darni-girenni darne-girenne
التزامی حال bairem bairi baire bairim bairin bairen

نقلی بگذشته[دچی‌ین]

بعضی محققون گانه مازرونی دله «نَقلی بگذشته» ندارمی و گِنِش‌کَرون ساده بگذشته جه ونه بَدِل استفاده کانّه ولی بعضی دیگه گانّه که نقلی بگذشته این زوون دله دِتا شیوه جه بساته وانه اتجور اولیه و قید تکیه‌ی جا فقط وِنه کومِک بَییتِن.[۲۷] (اینان بابلکنار لهجه جا هستنه)

  • اگه «اولیه تکیه» «فعلی پیشوند» سَر کَب‌بائه، ساده‌بگذشته اِنه.
او آن کار را کرد vә unta kar-rә ‘hæ-kәrdә
بچه خوابید væčә ‘ba-xәtә
ناهار خوردم čašt ‘bæ-xәrdәmә
من چشمم را بستم mәn šә čәš-(r)ә ‘dæ-vәssәmә
دخترم برنج را باد داد (خاکش را جدا کرد) mә kija/dәtәr dunә-rә ‘hә-patә
  • اگه :اولیه تکیه» «فعل اولین هجا» سَر بِئه، «نقلی بگذشته» وانه.
او آن کار را کرده‌است ve unta kar-(r)ә ha-‘kәrdә
بچه خوابیده‌است (اکنون در خواب است) væčә ba-‘xәtә
ناها خورده‌ام čašt bæ-‘xәrdәmә
من چشمم را بسته‌ام mәn šә čәš-(r)ә dæ-‘vәssәmә
دخترم برنج را باد داده‌است mә kija/dәtәr dunә-rә hә-‘patә

لهجه‌ئون[دچی‌ین]

مازرونی زوون

کارشناسون گانّه که مازرونی زوون دِوازده‌تا لهجه دانّه:[۲۸]

مازرون و دیگه زوونون فرق[دچی‌ین]

کاسپینی زوونون ِآمار، این آمار ره جهادسازندگی سال ۱۹۸۶ با حیساب اون گادِر ِدهستون‌ها و شهرستون‌ها هِدا بی‌یه.

این بخش دله مازرونی و بعضی دیگه زوونون ره جدول دله مقایسه کامبی. اگه خانّی اینتی جدول‌ها جه ویشته دونین و زوون‌های ویشتری ره هارشین، اینجه ره بَوینین:

این جدول دله فقط فارسی، کوردی، گیلکی و انگلیسی ره بیاردمی و مازرونی جه مقایسه هاکِردمی. این جدول دله فارسی و مازرونی ِونگ‌نویس‌بَیی عبارتون هم دَرنه که راحت بخوندِستن وسّه دَرنه و اینتا ره بی‌یشتمی که هرکی این زوون‌ها جه آشنا نی‌یه، راحت بائه.

مازرونی مازرونی ِوَنگ‌نویس‌بَیی گیلکی انگلیسی فارسی فارسی ِونگ‌نویس‌بَیی کوردی
دیم dim dim face روی/چهره ruy/čehreh rû
وچه vače zäy baby/kid کودک/بچه kudæk/bæčé minall
پییر/پـِر piyer/per pier father پدر pedær bawk
شی پییر ši piyer mərdə per father of the husband پدرشوهر pedær šohar xezûr
کیجا kijâ kor/kiĵä/kilka/läku girl دختر doxtær Keç
ریکا rikâ rey/rikä/ri boy پسر pesær Kur
کرگ kerk kerk/murgh hen مرغ خانگی morgh khanegi Mirîşk
گو guw gäb cow گاو gāv ga
ملیجه melije pitär ant مورچه murčé Morcela
کنگلی/زِزِم/ماز kangeli/zezem/maz siftäl=garzak bee زنبور zanbur Mêşhingiv
بامِشی bâmeši piča/piche cat/pussy cat گربه/پیشی gorbe/piši Pisîk
میچکا/میشکا mičkâ malĵå, čičini sparrow گنجشک gonješk Çivîka malan
زمون/گادِر zemun/geder zəmat time زمان zaman dem
اساره esâre roĵä/kiĵi/setarə star ستاره setare Stêr
نسوم/سایه nesum/sâyne nesä/saye shadow سایه saye sî
جور jur buĵor / jor up بالا bāla jor
گت gat pilə=pila great بزرگ bozorg gewre
ونه vene vastån appetite or desire اشتها/میل ešteha/meyl bij
بَشِندی‌یِن bašendiyen šondån/fotan pouring of liquids ریختن مایعات rixtan e mayeāt rêtin

وابسته جستارون[دچی‌ین]

بیرون چرخ‌هاییتن[دچی‌ین]

منابع[دچی‌ین]

  1. ↑ تبری متون، حبیب برجیان، نشر: آیینه میراث، ص=308
  2. ↑ تبری متون، حبیب برجیان، نشر: آیینه میراث، ص=308
  3. ↑ تبری متون، حبیب برجیان، نشر: آیینه میراث، ص=312
  4. ↑ تبری متون، حبیب برجیان، نشر: آیینه میراث، ص=313
  5. ↑ تبری متون، حبیب برجیان، نشر: آیینه میراث، ص=314
  6. ↑ تبری متون، حبیب برجیان، نشر: آیینه میراث، ص=316-7
  7. ↑ احسن التّقاسیم فی معرفة الاقالیم، ص ۳۶۸
  8. ↑ واژه‌نامهٔ طبری، صادق کیا، تهران دانشگائ انتشارات، سال 1327، ص 10
  9. ↑ کیا، همان، سال 1327
  10. ↑ متون طبری، حبیب برجیان، فصلنامه آئینه میراث، ضمیمه شماره 15، سال 1388، ص 13
  11. ↑ افشار، ۱۳۸۳
  12. ↑ صادقی، ۱۳۷۳
  13. ↑ کیا، ۱۳۲۶؛ عمادی، ۱۳۶۲؛ صمدی، ۱۳۷۲؛ قاسمی، ۱۳۸۳
  14. ↑ برجیان، همان، ص 51
  15. ↑ برجیان، همان، ص 14
  16. ↑ Elwell-Sutton, L. P. , "An eighteenth century (?) caspian dialect," Tehran (Univ. series no. 843), 1342/1963, pp. 110-140
  17. ↑ برجیان، همان، ص 105
  18. ↑ برزین ۱۸۵۳، ج۲، ص ۷۲-۷۹
  19. ↑ دارن ۱۸۶۰٬۶۶، ج۲، ص ۱-۱۲۲
  20. ↑ دارن ۱۸۶۵
  21. ↑ مورگان ۱۹۰۴، ص ۲۴۸-۷۶۰
  22. ↑ برجیان، همان، ص 16
  23. ↑ گویش ساری (مازندرانی)، گیتی شکری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، سال 1374، ص 75
  24. ↑ گویش کلاردشت (رودبارک)، ایران کلباسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، سال 1376، ص 44
  25. ↑ راهنمای زبانهای ایرانی، رودریگر اشمیت، انتشارات ققنوس، سال 1388، جلد دوم، ص 504
  26. ↑ اشمیت، همان، ص 503
  27. ↑ نقش نحوی تکیهٔ اول در گویش مازندرانی، فردوس آقاگل‌زاده، مجله گویش شناسی، دوره چارم، شماره اول و دوم، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال 1386، ص 33
  28. ↑ نصری اشرافی، جهانگیر. واژه نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز، شابلون:FormattingErrorشابلون:FormattingErrorشابلون:FormattingErrorشابلون:FormattingError. صفحه شابلون:FormattingErrorشابلون:FormattingError جلد اول. شابک ‎[[ویژه:منابع کتاب/٠-5-٩١١٣١-٩٦٤|شابلون:FormattingError-۵-شابلون:FormattingErrorشابلون:FormattingErrorشابلون:FormattingErrorشابلون:FormattingErrorشابلون:FormattingError-شابلون:FormattingErrorشابلون:FormattingErrorشابلون:FormattingError]]. 
"https://mzn.wikipedia.org/w/index.php?title=مازرونی_زبون&oldid=148055" جه بیته بیّه