رانما:مازرونی‌نویسی: نسخه‌ئون ِفرق

ویکی‌پدیا، آزادِ دانشنومه، جه
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بند ۷۳: بند ۷۳:
|}
|}


موبایل وسّه هم اگه شمه کیبور نیم‌فاصله و... ره نداشته؛ تونّی «Multiling Keyboard» ره دانلود هاکنین. این کیبورد دله مازرونی رسم‌الخطِ مناسبِ کیبور وجود دانّه.
موبایل وسّه هم اگه شمه کیبورد نیم‌فاصله و… ره نداشته، تونّی «Multiling Keyboard» ره دانلود هاکنین. این کیبورد دله «مازرونی رسم‌الخط» وسّه مناسبِ کیبورد وجود دانّه.


=== منفی هاکردن ===
=== منفی هاکردن ===

دچی‌یه‌ئونی که ‏۲۱ مه ۲۰۱۶، ساعت ۱۰:۵۴ جا دکتنه

رسما تا اسا هیچ دستوری مازرونی زوون سر تدوین نیه. قواعدی که اینجه مازرونی زوون بنویشتن سر تدوین بیه فقط توسط مازرونی ویکی پدیای کارورون تدوین بیه و اینجه کاربرد دارنه.

الفبا و رسم‌الخط

دله راه‌ئون:
وپ:خط
وپ:الفبا

مازرونی زوون خط خاصی ندانّه. فارسی رسم‌الخط هم که -ات‌جور عربی خط هسته- ونه وسّه زیاد مناسب نی‌یه چون اِعراب میِّن نینه، فاصله‌ئون مشکل دارنه، اونچی که اَمه ذهن دله دره اَمه زوون دله اِنه (فارسی کلمه‌ئون بیش از حد زوون جه قاطی وانّه)، بعضی حروف چنتا شکل دارنه که لازم نوانّه و چنتا حروف هم هستنه که اتا شکل دارنه («ی» و «و» واری) خلاصه این که فارسی رسم‌الخط نامناسبه.

ولی این سوال پیش اِنه که اگه نَتومبی فارسی جه استفاده هاکنیم پس ونه چتی مازرونی ره بَنویسیم؟ از طرفی مازرون مردِم چون وچگی جه فقط فارسی جه خوندنّه و نویسنّه؛ نتونّه لاتین ره راحِت بخوندِن و ونجه عادت ندارنه. هر خط دیگه‌یی هم که پیشنهاد بَواشه همین مشکل ره دانّه. مثلاً کوردی سورانی ِرسم‌الخط (که ایران و عراق دله دره و عربی خط په‌روو هسته) گرچه اگه مخاطب وه ره بلِد بائه، راحته ولی تازه‌واردون نتونّه وه ره بخوندن و چون خله دَپیت‌دَپیت هسته، قاطی کانّه و نفهمنّه که چچی بَنویشتوئه. همینسه ویکی‌پدیا دله فعلاً مجبورمی که فارسی خط جه استفاده هاکنیم.

اَمّا حل مشکلات وسّه چنتا قانون استثناء بساته بَیی‌یه که ونه رعایت بَواشِن تا مخاطبون راحِت‌ته بتونِن بنویشته‌ئون ره بَخوندِن. مهم‌ترین قانون اینه که همه ونه سعی هاکنن ات‌تی بَنویسِن که تا حدالامکان راحِت بخوندسته بَواشه و فقط جایی که اتا کلمه دِتا شکل جه بخوندسته وونه یا کلمه دله چنتا شوا[۱] دانّه، بنشنه این کارون ره هاکردِن. با این‌حال چون خامبی تا جایی که بنشنه، بخوندستن ره راحِت هاکنیم، ات‌سری قواعد رسم‌الخطی بساتمی که دمبال‌ته وشون ره شمه وسّه گامبی.

کلماتی که همزه دارنه ره ات‌شکل بی‌ین وسّه ونه «ئ» جه بنویسین؛ نا «ع» جه. مثلاً: بئیتن (بجای بعیتن)

لهجه

دله راه:
وپ:لهجه

مازرونی لهجه معیار یا جایی که رسماً و عملاً زوون ره تحت کنترل داره، ندانّه و مازرونی زوون هم ۱۳تا لهجه دانّه. همینسه بنویشتن سَره هرکی خانه که شه لهجه جه بنویسه و بقیه‌ی لهجه ره دوست ندانّه. ممکنه ات‌نفر بخائه که همه‌ی مقالات حتماً ونه زوون جه بائه یا اتا لهجه ره ضعیف‌ته، کم‌جمعیت‌ته یا کلاً بدته بدونه. ولی هر مقاله یا جمله فقط بتونده اتا لهجه جه بنویشته بواشه. همینسه ونه قوانینی وجود دارِن که همه ره مساوی داره و نی‌یله هچکی ویکی‌پدیا جه دِلبزه (مأیوس) بواشِه و اگه دِ نفر دعوا دَکِتنه که فلان مقاله چتی ونه بنویشته بائه، وشون ِدعوا ره مسالمت‌آمیز تموم هاکنه و هر دِ نفر ره راضی داره. فقط اینتی هسته که مدیرون بتونّه دِ نفر ِدعوا ره تموم هاکنن و متخلّف ره میِّن هاکنن.

قانونی که عمل وانه اینه که هرکی بتونده شه لهجه جه بنویسه و مجبور نی‌یه بقیه‌ی کارورون جه حتماً ات‌جور بنویسه ولی هچکی هم نَوِِنه بقیه‌ی لهجه‌ئون ره عوض هاکنه و وشون ِمقاله ره شه لهجه جه وَردِگاردِنه. اگه شِما شه لهجه جه اتا مقاله بساتی، همه‌ی سَرِ ِبالا جا دانّه و هچکی نتونده وه ره حذف یا عوض-بدل هاکنه.[۲]

این قانون اتا تبصره هم دانّه. کارورون دیگه (که وشونِ لهجه شمه بنویشته بَیی مقاله جه فرق کانده) بتونّه مقاله‌ی دله جدید جملات ره شه لهجه جه بنویسِن یا اتا پرانتز دله کلمات مترادف (هم‌معنی) ره یادداشت هاکنِن. دومبی که مقاله‌ی موضوع ویکی‌پدیا دله ونه عنوان هم هسته ولی ننشنه عنوان دله پرانتز بی‌یشتن و مترادفون ره بنویشتن. همینسه عناوین تبصره جه په‌روی نکانّه و فقط اولین کسی که مقاله ره نویسنه عنوان ره میِّن کانده ولی بنشنه اولین خطِّ مقاله دله متردافون ره بدون پرانتز اصلی عنوان ِپَلی بنویشتن. اینجه اتا مثال بنویشتمی که مقاله‌ی تتوک دله بتونّی هارشین:

  • تتوک، مارجان تتو، سیم سیم کا یا باج خاله ات‌تی حشروئه که پر زنده و پرواز کانده. این حیوون البئو (تسوک) خانواده دله حیساب وانه.

ویکی‌پدیای تموم نسخه‌ئون دله لهجه‌ئون ِاختلاف وسّه قانون ات‌جوری (=یکسانی) وجود دانّه. این قانون فقط این ویکی دله بساته نیّه و تموم زوونون ِویکی‌پدیا دله کاربرد دانّه.[۳]

ضمناً ممکنه ات‌نفر اصلاً دوست نداره اتا لهجه‌ی خاص جه بَنویسه. اینان آدم‌ها بتونّه لهجه‌ئون ِمختلف ره پشو-پشو بزنن (ادغام هاکنن) و بنویسِن که تا زمونی که «وپ:زوون‌سازی» پیش نئه، اشکال نکانده.

قواعد

دله راه:
وپ:قواعد

دتا دستوری نکته هسه که شما ونه مازرونی نویسی دله وشون ره رعایت هکنین:

  • مضاف و مضاف الیه دله و صفت و موصوف ِمیون مازرونی دله بر عکس فارسی و خله از دیگه زوونا هسته. مثلأ کار ِمن که اتا فارسی واژه هسه، مازرونی دله بونه مه کار.

اضافی کسره

  • واژه یه انتها، صامت ره ختم بوّه: واژه+فاصله+ِ+فاصله+واژه
مثال: حسن ِ جمه (پیراهنِ حسن)
  • واژه یه انتها، مصوت ره ختم بوّه: واژه+فاصله+یه+فاصله+واژه
مثال: علی‌یه سره/علی ِسره (خانه‌یِ علی)
مثال: رضایِ کتاب (کتاب ِرضا)

کتابی و کتاری ِفرق

سِوا نویسی

بعضی کلمات گپ بَزوئِن گادِر هِدی جه قاطی وانّه و ادغام باعث وانه که چنتا کلمه اتا کلمه دله خلاصه بَواشِن. فی‌المثل وقتی مردمون گپ زنّه، گانّه: «تِرِم دعوت هاکردنه؟» [۴] ولی این جمله ره ونه بنویسیم: «ته ره هم دعوت هاکردنه؟». ونه مـُخبر بائیم که مستقل ِکلمات ره بنویشتن گادِر ادغام نَکانیم و وشون ره سیوا-سیوا بَنویسیم.

پچوک ای

بعضی زوون‌ها دله پچوک ای وجود دانّه. فی‌المثل ترکی زوون دله بلندِ ای ره i جه و پچوک ای ره ı جه سِراق دِنّه.[۵] یا کوردی ِلاتین ِخط دله بلند ره î و پچوک ره i جه سیوا کانّه ولی این حرف عربی و فارسی خط دله وجود ندارنه. مازرونی زوون دله بعضی کلمات سَره این حرف جه نیاز پیدا کامبی ولی چون هیچ اجماعی وجود ندانّه که چـِتی ونه این حرف ره عربی رسم‌الخط دله سِراق هادیم، فعلاً ونجه استفاده نَکامبی و شِما بتونّی هر دِ جور بنویشتِن جه استفاده هاکنین و محدودیت قائل نَوامبی. ونه مثال «سنگ تیریک/سنگ تِریک»، «حیساب/حِساب»، «ایقتیصاد/اِقتِصاد» و... هستنه.

  • نکته: اگه لهجه‌ای وجود داشته که ونه بعضی واجـون، پچوک ای واری، هیچ نشونه‌ای فارسی خط دله نِداشتنه، بتونّه همین کار ره تکرار هاکِنِن.[۶]

اتّا شِکلی کلمات

ی

بعضی افعال و کلمات اگه فارسی رسم‌الخط جه بائن، چن جور بخوندسته وونّه. کلماتی مثل دَچی‌ین (به فارسی: ساختن) و دچین (به فارسی: بساز) که دِتا معنی و دِتا شکل آوایی دارنه ولی ات جور بنویشته وانّه ره، ونه ات جور مشخص هاکردن. همینسه اِما اینجه هرکاجه افعال دله i و y پشت هم بئن اینتی نویسمبی: ‍ی‌ی‍

  • هرکاجه اتا کلمه دِجور بخوندسته وانه و دِتا معنی دانّه، ونه «ـَـِـُـّ» ره بی‌یلیم.

مثلاً «بیه» ره بَنشنه /bayye/[۷] یا /biye/[۸] بخوندستن. همینسه اینتی جائون ونه همه کارورون نیم‌فاصله یا اعراب و تشدید جه استفاده هاکنن. فی‌المثل /biye/ ره ونه اینتی بنویسین:

  • صحیح: «بی‌یه»
  • غلط: «بیه» یا «بییه» یا «بییِ»

ولی /bayye/ ره ونه اینتی بَنویشتِن:

  • صحیح: «بَیّه»
  • غلط: «بیه» یا «بییه» یا «بیِّ»

نیم‌فاصله، تشدید و اعراب ِبنویشتن، کامپیوترِ استاندارد کیبورد جه، این دکمه‌ئون جه بنویشته وونه:

حرکِتِ شکل ترکیبی دکمه‌ئون مثال
ـَـ Shift+A مَشتی، دَوندی
ـُـ Shift+S کُل، گُل
ـِـ Shift+D سِره، کِره
ـّـ Shift+F دکّال، بیّه
نصفه فاصله Shift+Ctrl+2 بی‌یه، دچی‌ین

موبایل وسّه هم اگه شمه کیبورد نیم‌فاصله و… ره نداشته، تونّی «Multiling Keyboard» ره دانلود هاکنین. این کیبورد دله «مازرونی رسم‌الخط» وسّه مناسبِ کیبورد وجود دانّه.

منفی هاکردن

بعضی فعل‌ها دَرنه که دِ جور بائوته وانّه و هم بتونّه مثبت بائِن و هم بتونّه منفی بائِن. مثلاً «بتومبی» ره و اگه «بـِتومبی» بخوندیم، می‌توانیم معنی دِنه ولی اگه «بَتومبی» بَخوندیم هم نمی‌توانیم معنی دِنه و هم می‌توانیم. بعضی فعل‌ها ره که اصلاً نتومبی اعراب جه هم تشخیص هادیم؛ مثلاً «بَنشِنه» ره بِتومبی هم می‌شود معنی هاکِردن و هم بِتومبی نمی‌شود معنی هاکردِن.

همینسه اَمه پیشنهاد این هسته که همیشه این افعال جه بصورت مثبت استفاده هاکنیم و وشون منفی ره ن‍ جه باوّیم. مثلاً «بتومبی ← نتومبی» یا «بنشنه ← ننشنه».[۹]

واژه‌ئون

شِما ونه این ویکی دله مازرونی کلمه‌ئون جه بنویسین و فقط زمونی بتونّی فارسی کلمات جه استفاده هاکنین که اون کلمات دخیل بائن یا مازرونی مُعادل نِدارن یا اینکه وشون ِمازرونی برابر فقط اتا لهجه دله استفاده بواشه و شِما حدس زنّی که بقیه لهجه‌ئون وه ره شه دله ندارن.

اتا راه دیگه هم وجود دانّه. شما اگه این موارد جه دیم‌به‌دیم (=روبرو) بَیینی، بتونّی این صفحه دله درخاست هادین که بقیه شِما ره کومک هاکنن، البته اگه اتا کلمه این صفحه دله انتخاب بیّه دیگه ونه همه جا ونجه استفاده هاکردن تا این کلمه ویشته مخاطبون وسّه جا دَکفه:

  • زمونی که شِما اتا مازرونی کلمه‌ی معنی یا کاربرد سَر شک دارنی
  • اتا فارسی کلمه‌ی مازرونی معادل ره نیاز دارنی که پیدا هاکنین
  • کلمه‌یی جه برخورد هاکردنی که نا فقط معادل ندانّه بلکه این کلمه‌ی فارسی واژه هم هنتا مازرونی زوون دله کاربرد پیدا نکارده (مثلاً انگلیسی کلماتی که وشون ِفارسی معادل هنتا جا نَکِته یا…)

بیرون بگردستن

پانویس

  1. بعضی لهجه‌ئون دله، آملی واری، این مشکل وجود دانّه.
  2. مگر اینکه اشکالات دیگه‌یی داره. مثلاً وپ:قواعد اجرا نَیی‌بائه یا منبع نداره و...
  3. همونتی که دونّی ویکی‌پدیا اتا جهونی سایت هسته و دویست-سیصد تا زوون جه ترجمه بیّه. خله زوونون مازرونی واری لهجه‌ی معیار ندارنه و این مشکل ره دارنه. حتی این مشکل بعضی گتِ زوونون دله هم دَره. مثلاً انگلیسی ویکی دله اَمریکن و بریتیش لهجه‌ی گنشکرون، همین مسئله جه دیم به دیم وانّه یا اگه ات‌نفر فارسی ویکی‌پدیا دله افغانی لهجه جه بنویسه هچکی نتونده وه ره ایراد بَییره. چون وه هم ایرانیون ِقایده حق دانّه که شه لهجه جه ویکی‌پدیا دله کار بکانه.
  4. Te rem da'vat hākārdne?
  5. ترکی دله ونه گتِ حرف (کپتال) İ هسته.
  6. فی‌المثل «شوا» یا تلفظون مختلفی که «و» جه وجود دانّه.
  7. فارسی جه: شد
  8. فارسی جه: بود
  9. البته ممکنه بعضی باوّن جایی که بَنشِنه منفی معنی دِنه، ننشنه جه ونه معنی و بار معنایی فرق دانّه و فی‌المثل ننشنه قاطع‌تر هسته و بَنشنه (شه منفی حالت دله) نَیِّن ِحدس ره موندِنه. با این حال فعلاً روش دیگری وجود ندانّه که اینان ره سیوا نشون هادیم تا تشخیص هادیم که کاجه چه معنی دِنّه.