ممد فرخی یزدی
ممد فرخی یزدی، (۱۲۶۸ یزد - ۲۵ مهر ۱۳۱۸) شاعر و روزنومهنویس آزادیخواء و دموکرات صدر مشروطیت هسته. وه سردبیر اتخله نشریات از جومله روزنومه طوفان بییه. وه همینتی نماینده مردِم یزد دورهی هفتم مجلس شورای ملی دله بییه و زندان قصر دله بمرده. معلوم هم نییه کاجه ونهسر ره چال بَییتنه.
خانواده و تحصیلات[دچیین]
ونه پییـِر ممدابراهیم سمسار یزدی بییه. اتبرار داشته، که ونه ایسم عبدالغفور بییه که یازده سال ونجه گتتر بییه. فرخی علوم موقدماتی ره یزد دله یادبَیته. اتکم مکتبخنه و اتکم مدرسه مرسلین انگلیسی یزد دله تحصیل هاکرده. فرخی تا سن ۱۶سالگی تحصیل کارده و فارسی و مقدمات عربی ره یادبَیته. وه حدود سن ۱۵سالگی به دلیل اشعاری که علیه مدرسون و مدیرون مدرسه یزد گاته، مدرسه جه اخراج بیّه.[۱]
شعر[دچیین]
فرخی شاعری ره وچگی جه شروع هاکردبییه. فرخی خادش معتقد بییه که طبع شعرش؛ موطالعه اشعار سعدی بهخصوص رباعی زیر به شعر میل هاکرده.
گر در همه شهر، یکسر نیشتر است | در پای کسی رود که درویشتر است | |
با این همه راستی که میزان دارد | میل از طرفی کند که زر بیشتر است |
شعر فرخی میون شعرای متقدم، ویشته از همه مسعود سعد سلمان جه متأثر هسته.[۲] وه علاوه بر اشعار سیاسی، غزلیات عاشقانه هم گاته:
شب چو در بستم و مست از مینابش کردم | ماه اگر حلقه به در کوفت جوابش کردم | |
دیدی آن ترک ختا دشمن جان بود مرا | گرچه عمری به خطا دوست خطابش کردم | |
منزل مردم بیگانه چو شد خانه چشم | آنقدر گریه نمودم که خرابش کردم | |
شرح داغ دل پروانه چو گفتم با شمع | آتشی در دلش افکندم و آبش کردم | |
غرق خون بود و نمیمرد ز حسرت فرهاد | خواندم افسانه شیرین و به خوابش کردم | |
دل که خونابهٔ غم بود و جگرگوشه دهر | بر سر آتش جور تو کبابش کردم | |
زندگی کردن من مردن تدریجی بود | آنچه جان کند تنم‚ عمر حسابش کردم |
- ترجمه بَیی به شعر بالا به مازرونی زوون
شو چون در دوستمه و مست می جه هاکردمش | ماه اگه حلقه به در بزو جواب هاکردمش | |
بَدید وه ترک ختا دشمن جون بییه مهسه | چتی عمری اشتبا دوست خطاب هاکردمش | |
خنهی مردم بیگانه وختی بیّه خنهی چشم | اونقدر برمه هاکردمه که رِِقِد هاکردمش | |
قصهی برمهدار دل پاپلی بائوتمه با شمع | تشی وندل دله بییشتمه و ئو هاکردمش | |
غرق خون بییه و نمره حسرت جه فرهاد | بخوندسمه فسانهی شیرین و خو هاکردمش | |
دل که خونابهٔ غم بییه و جیگرگوشه دهر | به سر تش جور ته کباب هاکردمش | |
زندگی هاکردن من مردن تدریجیئه | اونچی جون بکندسته مه دل عمر حساب هاکردمش |
شروع مبارزه یزد دله[دچیین]
فرخی هوادارون جدی و حقیقی حزب دموکرات شهر یزد بییه. وه اتغزل دله آزادی جه اینتی یادکانده:
قسم به عزت و قدر و مقام آزادی | که روحبخش جهان است، نام آزادی | |
به پیش اهل جهان محترم بوَد آنکس | که داشت از دل و جان، احترام آزادی | |
چگونه پای گذاری به صرف دعوت شیخ | به مسلکی که ندارد مرام آزادی | |
هزاربار بود به ز صبح استبداد | برای دسته پابسته، شام آزادی | |
به روزگار، قیامت بهپا شود آن روز | کنند رنجبران چون قیام آزادی | |
اگر خدای به من فرصتی دهد یکروز | کِشم ز مرتجعین انتقام آزادی | |
ز بند بندگی خواجه کی شوی آزاد | چو فرخی نشوی گر غلام آزادی |
نوروز سال۱۳۲۷ هجری قمری، فرخی(برخلاف سایر شعرای شهر که معمولاً قصیدهیی مدح حاکم و حکومت وقت ساتنه) اتشعر قالب مسمط جه بساته و مجمع آزادیخوائون یزد دله بخوندسته.[۳] آخرسر ِاین مسمط ضمن یادبییاردن تاریخ ایران، خطاب به ضیغمالدوله قشقایی حاکم یزد اینتی بائوته:
خود تو میدانی نیم از شاعران چاپلوس | کز برای سیم بنمایم کسی را پایبوس | |
لیک گویم گر به قانون مجری قانون شوی | بهمن و کیخسرو و جمشید و افریدون شوی |
همینسه حاکم یزد دستور هدائه ونهلامیزه ره نخ و سوزن جه بدوتنه و به زندون دمبدانه. تحصن مردم یزد تلگرافخنه شهر دله و اعتراض به این کار موجب استیضاح وزیر کشور وقت از طرف مجلس بیّه. ولی وزیر کشور بهکلی منکر وقوع چنین واقعهیی بَیییه. دِ ماه بعد فرخی زندون یزد جه فرار هاکرده و شعر زیر ره با ذغال زندون دیوارسر بنویشته:[۴]
به زندان نگردد اگر عمر طی | من و ضیغمالدوله و ملک ری | |
به آزادی ار شد مرا بخت یار | برآرم از آن بختیاری دمار |
فرخی درباره بدوتن شه داهون گانه:
شرح این قصه شنو از دو لب دوختهام | تا بسوزد دلت از بهر دل سوختهام |
مبارزه تهران دله[دچیین]
اواخر سال ۱۳۲۸ هجری قمری، فرخی به تهران کوچ بَورده و اونجه مقالات و اشعار مهیجی ره درباره آزادی روزنامهئون وسّه نشر هاکرده. وه جریون جهونی اول جنگ دله، راهی بغداد و کربلا بیّه، اونجه تحت پیگرد انگلیسیئون قرار داشته. وه زمونی که به طور ناشناس خاسته از طریق موصل به ایران بئه به دست سربازون روسیه مورد سوء قصد قرار بَیته. دورون نخست وزیر وثوقالدوله، با قرارداد ۱۹۱۹ مخالفت هاکرده و همینسه مدتی شهربانی ِزندون دله حبس بکشییه. با راهدکتن کودتای سوم اسفند، همراه با بقیه آزادیخائون بازهم مدتی ره باغ سردار اعتماد دله زندونی بیّه.[۵]
روزنومهنویسی[دچیین]
فرخی سال ۱۳۰۰ شمسی تهران دله روزنومه طوفان ره منتشر هاکرده. طوفان طول مدت انتشار ویشته از پونزدهبار توقیف و وا بیّن منتشر بَیییه. اتکم هم زندونی بیّن فرخی وسّه، انتشار روزنومه دچار وقفه بَیییه. مواقعی که روزنومه طوفان توقیف بییه، فرخی با داشتن مجوز و امتیاز سایر روزنومهئون مثل «پیکار»، «قیوم»، «طلیعه آئینه افکار» و «اساره شرق» مقالات و اشعار خادش ره منتشر کارده.[۶] فرخی درباره توقیفئون پشسرهم روزنومهئونش گاته:
هر خامه نکرد ناکسان را توصیف | هر نامه نکرد، خائنان را تعریف | |
آن خامه ز پافشاری ظلم شکست | آن نامه به دست ظالمان شد توقیف |
نمایندگی مجلس[دچیین]
سال ۱۳۰۷ خورشیدی، فرخی یزدی به عونوان نماینده مجلس شورای ملی دوره هفتم قانونگذاری، از طرف مردم یزد انتخاب بَیییه و به همراه ممرضا طلوع، تنها نمایندهئون پَسبخارد جناح اقلیت ره تشکیل هدانه. با توجه به اینکه تموم بقیه وکلا حامی دولت رضاشاء بینه، فرخی مرتبأ از سایر وکلا فحش اشناسته و حتی یکبار در مجلس توسط حیدری، نماینده مهاباد مورد ضرب و شتم نیز قرار گرفت. از آن پس با اظهار اینکه حتی در کانون عدل و داد نیز امنیت جانی ندارد، ساکن مجلس شد و پس از چند شب، مخفیانه از تهران فرار نمود.[۷]
آخِرینزندون دَکِتِن و بَمِردِن[دچیین]
وه از طریق شوروی به آلمان بورده و مدتی نشریهیی به ایسم «پیکار» دله که صاحبامتیاز وه غیرایرانی بییه، افکار انقلابی خادش ره منتشر هاکرده. چنتا ملاقات دله با عبدالحسین تیمورتاش گول ِوعده وه ره بخارده و از طریق تورکیه و بغداد به تهران وَردگسته و بلافاصله تحت نظر قرار بَیته. اندکی بعد به بهانه بدهی به اتا کاغذفروش اول به زندون ثبت و بعدأ به شهربانی زندون دکته. همزمون پروندهیی با اتهام «اسائه ادب به مقوم سلطنت» وسّه وه تشکیل بیّه. اول به ۲۷ماه و بعد از تجدید نظر به سیماه زندان محکوم بیّه و به قصر زندون منتقل بیّه. [۸]
فرخی قصر زندون دله و ظاهرأ شهریور ۱۳۱۸ دله به طور عمدی مسموم بیّه. بنابر اظهار دادستون محاکمه عمال شهربانی، فرخی زندون بیمارستون ده، بوسیله تزریق آمپول هوا بهدست پزشک احمدی بکاشته بیّه. گرچه گواهی رئیس زندون حاکی از بمردن فرخی بر اثر ابتلا به مالاریا و نفریت هسته. مدفن فرخی نامعلوم بموندسته، ولی احتمالأ گورستون مسگرآباد دله بهطور ناشناس چال بَیییه.[۹]
منبع[دچیین]
- ↑ حسین مکی. «مقدمه». دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷.
- ↑ حسین مکی. «مقدمه». دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷.
- ↑ حسین مکی. «مقدمه». دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷.
- ↑ حسین مکی. «مقدمه». دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷.
- ↑ حسین مکی. «مقدمه». دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷.
- ↑ حسین مکی. «مقدمه». دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷.
- ↑ حسین مکی. «مقدمه». دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷.
- ↑ حسین مکی. «مقدمه». دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷.
- ↑ حسین مکی. «مقدمه». دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷.
- سهتا شاعر انقلابی، به اهتمام داوود علیبابایی، چاپ اول/۱۳۸۴ انتشارات امید فردا
پیوند به بیرون[دچیین]
- مقاله فرخی یزدی به قلم حسین مسرت
- مصونیت پارلمونی زمون رضاشاء
- فرخی و حکومت شتر گو پلنگ