پایین کولا

کولا اداری تقسیمات کشور ایران جورته تقسیمات دهستان کلیجان رستاق سفلی (fa) جوغرافی ویژگیون بلندی ۲۰۲ متر جمیعت جمیعت ۵۸۹ (سرشماری) دیگر معلومات محلی زوون مازرونی زوون جوغرافی کد 385523

کولا یا پایین کولا اتا منطقه نوم هسته که سه‌تا روستای پایین کولا، وارِد مَله و سانِخِل جه تشکیل بَئی‌یه.

کلمه‌ی معنی

کولای ِواژه وسّه معنی‌های مختلفی بیاردنه و هر کی ات‌جور وه ره معنی کانده که بعضی معانی اینان هستنه:

• اگه کولا ره «کول+اء» دونیم، کول مازرونی زوون دله ۳تا معنی تونده هادِه. اینتا واری:
  • کوه ِلا (کوه+لا): کوه ِمیون، دِتا کوه ِبین
• کولا بتونده اتا تاریخی شخصیت ِنوم بائه. ات‌نفر تاریخ دله دَره که ونه نوم «اسپهبد امیر باکالیجار کولا» هسته. وه کولای ِشهرک یا کولای ِپاسگا ره شه نوم جه دِرِِس هاکرده. مازرون ِتاریخی کتابون دله گانّه که کولای ِپاسگا حدوداً تا 400 سال پیش مازرونِ 400تا پاسگائون جه بی‌یه.
• درویشعلی کولاییان ات‌تی جدید ِنظریه دانّه که ونه نظر جه کولای ِمردِم هندی ریشه دارنه. وه سنسکریت ِواژه‌گون جه کولای ِمناطق نوم ره معنی کانده و خادی کولا (kula) ِکلمه ره هم چن‌جور معنی کانده:
  • خانوادگی مَله
  • برجسته و معروف ِخاندان
  • قشون

کولای ِجغرافیا

پایین کولای ِمَله ساری ِجنوب‌شرقی ِشیش کیلومتری واقع بَیّه و سه‌تا روستا جه تشکیل وانه. این سه‌تا روستای ِرسمی نوم پایین کولا، وارِد مَله و سانِخِل هسته. این سه‌تا روستا همه اول کلیجان رستاق سفلی دله دَیینه و جدیدِ تقسیمات دله میاندورود کوچک دله قِرار بَییتِنه.

پایین کولای ِجنوب و جنوب‌غربی جه تجن ِروخنه و ونه جنوب‌شرقی ِهشت کیلومتری جه، بالا کولا دَره و ونه شرق ره جنگل دانّه و ونه غربی سمت پچ‌کلا (=پرچیکلا)، تنگ‌لته و خان‌عباسی ِروستائون و ونه شمال مرمت و خارکش ِروستائون قرار دارنه.

این قشنگ ِمَله باغستون‌ها و طبیعی جنگلون ِمیون دَره و ونه ئو و هوا معتدل و لطیف هسته. این روستا و ونه نزدیک ِروستائون ساری ِاولین کوهپایه‌ئون ِپه قرار دارنه.

کولای ِتاریخ

کولا مازرون تاریخ دله اتا مهم ِروستا بی‌یه و همین وسّه ونه نوم ره بنشنه تبرستون ِتاریخی کتابون دله پیدا هاکِردِن.

• رابینو (انگلیسی سفرنومه‌نویس که رضا شا گادِر رشت ِسرکنسولگر بی‌یه) کولای ِتاریخ خـَوِری گانه: کولای ِسردربند ِرو، جاده نزدیکی، اتا قصر ِآرم دَیّه که قدیم جه وه ره عایشه کرگیلی دژ گاتنه، اسپهبد خورشید زمونی که عباسیون وه ره حمله هاکردنه، شه زن و وَچه ره بَوِرد بی‌یه اون دژ دله.
  • منابع ِگپ ِپه این احتمال وجود دانّه که کولایی که اینجه بنویشتوئه ساری ِپایین‌کولا نَواشه و سوادکوه ِکولا بائه چون اسپهبد خورشید غار اِسا اونجه دَره و تاریخدونا اکثراً اونجه ره اسپهبد خورشید ِاصلی مقوم دونّه. ولی بعضیون گانّه که این غاری که تاریخی کتاب دله دَره، اونتا نی‌یه و شرفلی یا شریفلی ِغار هسته. رابینو هم این داستان ره پایین‌کولا نوم په بیارده.
• زمونی که فراشه، خلیفه‌ی لشکریون ِفرمانده، تبرستون ِمردِمون ره دَپیته. وندادهرمز کولای ِدربند دله قایِم بَیّه و گوازونو نزدیکی دِتا گتِ سد بِساته. اتا بالا و اتا هم پایین کوزای ِقصر ِپه.
• کولا مردمون کارن کوه ِمردمون کومِک جه سرخاب اول، باو ِریکا، ره کومِک هاکِردنه که حکومِت جه بَرسه. سرخاب هم این کومِک بَدِل وشون وسّه قصر، حموم و میدون بساته. چن سال په‌یی‌ته این عمارات ره اسپهبد شروین گت‌ته هاکرده و تا ابن اسفندیار زمون وجود داشته.
• درویشعلی کولاییان ات‌تی جدید ِنظریه دانّه که ونه نظر جه کولای مردِم هندی ریشه دارنه. (وه گانه تموم مازرون هندی ریشه دارنه) و دِتا تیره جه تقسیم وانّه، بریمان‌ها و کاردرها. بریمان‌ها برهیمن‌ها زک و زا جه بینه و فئودال بینه و کاردرها رعیت بینه.

مردمون

کولای ِمَله‌ئون

پایین کولا اِسا چنتا روستا جه تشکیل وانه که هرکامین شه وسّه سِوا-سِوا دهیاری دارنه. وشون نوم اینتی هسته: پایین‌کولا، وارد و سانخیل. کولای ِروستا ره مَله آدِمون «یور مَله»، «یار مَله» و این اواخر «کولا» هم گانّه. «وارِد مَله» دله دِتا ناحیه دَرنه که وشون نوم «لَکّوز» و «میون‌دَره» (=میاندره) هسته و این دِتا ناحیه مردِم شه ره واردی نَدونّه. پایین‌کولا دله قدیم تاسا تکیه‌ئون ِمقوم خله مهم بی‌یه و هر مَله و ناحیه شه وسّه تکیه دانّه.

کشاورزی

پایین‌کولا دله همه جه ویشته بینج کارِنّه که ویشته تجن ِروخنه پَلی و مله‌ی پنج کیلومتری یا کانال‌بَکشی ئو پَلی دِکاشته وانه. مَله دله و ونه اطراف دار و قلم‌باغ هم دارنه. (پرتقال، نارنگی، آغوز، سه (= سیب)، میوه (= گلابی)، لیمو و اِنار واری) قدیم توتون هم خله کارِستنه ولی اسا دیگه خله محدود و کم بَیّه. گندِم هم تولید وانه.

وشون دله بینج ِدِکاشتِن دائماً ئو خانه و توتون وسّه اوّل ِنشا اتا مقطع ئو خانه. ولی بقیه چیون که کارِنّه دیمی هستنه و وارش ِئو جه استفاده کانّه البته تازگی کشاورزون چا هم کَندِنّه و اینتی دَستی قلم‌باغ و… ره ئو دِنّه یا بعضی‌ها قطره‌یی سیستم جه استفاده کانّه.

این محصولات میون توتون، پرتقال، نارنگی، بینج و گندِم ره روشِنّه و بقیه چیون ره شه استفاده هاکردن قایده تولید کانّه. کشاورزی هِمراهی بعضی خانواده‌ئون گو، گاسفن، کرگ و... هم پرورش دِنّه که شه استفاده قایده هسته و بَروتِن وسّه کم‌ته تولید وانه.

گت ِآدِمون

این آدِمون کولای ِمعروف ِکسون بینه که اِسا دیگه دَنینه و بَمِردنه:

• حسین کولائی: کولای ِدرویشی‌ئون ِجد که از ساری ِمعروف مجتهدون جه بی‌یه و سال‌ها نجف دله دَیی‌یه و اونجه تحصیل و تدریس کارده. ونه درس تموم بیّه په وَردِگِردسته ساری و اینجه منبر شی‌یه.
• سیدجمال واردی کولائی: ساری ِمعروف ِمِلّائون جه بی‌یه. وه آیت‌الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی و آیت‌الله العظمی سید حسین طباطبائی بروجردی ِشاگرد بی‌یه و ایمام خمینی ِهم‌دوره (=معاصر) بی‌یه. وه نجف و قم دله ات‌دوره دیی‌یه و بعد ساری دله ساکن بیّه و پایین کولای ِمیوندره دله سِره-زندگی داشته. وه آخرسری تهران ِقطار ِایستگا دله وفات هاکرده و قم ِنو قبرستون دله وه ره چال هاکردنه.
• میرهاشم واردی: این شهید سال 1340 میوندره دله دِنیا بموئه. وه دنیا بمو په، ونه مار همون سال بمرده و وه شه خاخِر پَلی گَت بَیّه. وه ابتدایی دوره ره بگذرنی‌یه په، بورده یزد و «کمال واردی»، که اون موقع یزد ِاستاندار بی‌یه، پَلی دِ سال دَیی‌یه و دِباره بمو ساری دله دیپلم بَییته و سال 1359 اجباری (=سربازی) وسّه شه بورده ارتش دله تا ایران و عراق جنگ دله شرکت هاکنه و اونجه جه بورده شهید چمران ِچریکی گروه دله و روز ۹ آذر ۱۳۶۰ شهید بَیّه. وه کولای ِاولین شهید بی‌یه.
• جلال بریمانی کولائی: جلال بریمانی معروف هسه به پدر علم نورولوژی ( همون مغز و اعصاب) مدرن ایران و بنیانگذار انجمن علوم اعصاب و نوروفیزیولوژی ایران. پرفسور در سال 1308 بدنیا بموئه. دبستان ره ساری بخوندسه و برای دبیرستان تهران بورده. شه مدرک پزشکی و تخصصی ره پاریس بیته. بعدش به مو ایران و دانشگاه علوم پزشکی تهران دله استاد بیه. تا اینکه سال 1390 اسفند ماه فوت هاکارده. اطلاعات بیشتر راجه به پرفسور ره توندنی اینجه بخوندین.

منابع

• درویشعلی کولاییان ِتاریخی نظریات
• اتا کولایی وبلاگ
• «از ساری تا استرآباد» ِکتاب، رابینو

بِریمْ بَگِردِستن

• علمی-ادبی پایین کولا