بیگ بنگ

زمون که جلویی اِنه، جهون تنک‌ته وانه و گت‌ته وانه.

بیگ بنگ (انگلیسی جه: Big Bang Theory) معتبرترین نظریه‌ای هسته که فیزیک ِإساره‌شناسون کشف هاکردنه. بیگ‌بنگ تونده جهونی که ویمبی ره، قدیمی‌ترین زمان ممکن تاسا، توجیه هاکنه. این تئوری توضیح دِنه که چتی بیّه که جهون اتا اولیه وضعیت، که دما و چگالی خله زیاد بینه، جه بساته بیّه و تَنِک بیّه. این تئوری تونده خله چیزهایی که وشون دلیل ره پیش‌ته ندونستمی وسّه دلیل بیاره و همینسه گانّه بتترین مدلی هسته که وجود دارنه.

مهمترین دلیلی که این تئوری ره پیش‌داشت هاکردنه، این بی‌یه که طبق اونچی هابل قانون کشف هاکرد بی‌یه، هرچی کهکشون‌ها زمین جه دورته بائن، وشون ِدور بیّن ِسرعت هم ویشته وانه. طبق این قانون، اگه فکر هاکنیم که قدیم‌ترها چتی وسته بائه، به این نتیجه رسمبی که تموم جهون اوائل وسّه اتا جا خله انبس بی‌بائن و اتا نقطه دله جمع بیی بائن و این نقطه ره گانّه «تکینگی». دانشمندون حساب-کتاب هاکردنه که حدود ۱۳.۸ میلیارد سال قبل تموم جهون تکینگی ِنقطه دله جمع‌بیی بینه؛ پس دنیایِ سن ره اینتی بدست بیاردنه.

اون نقطه که خله گرم و انبس بی‌یه، بترکسته و کم‌کم تَنِک بیّه و اینتی سرد هم بیّه. وقتی سرد در-بی‌یه، ذرات زیراتمی و بعداً ساده اتمون بوجود بمونه. تا اینجه فقط میاه یا ابری وجود داشته که ونه جنس هیدروژن، هلیوم و لیتیم بی‌یه. این ابرها جاذبه قانون جه هِدی جه جمع بَینه و اساره‌ئون و کهکشونها ره بساتنه. البته دانشمندون اتا تاریک ماده ناشناخته ره هم کشف هاکردنه که اون ابرهای پَلی دیّه.