اسکندر (مقدونی شاء)
اِسکِنْدَر مَقْدونی (۳۵۶ تا ۳۲۳ پیش از میلاد) رومیون وه ره اتا گت ِآدم دونّه که دِنیا ره بَیته ولی شرقی کشورون دله وه ره اتا نخاش آدم سِراق دنّه.
نوم[دچی‌ین]
این شاء نوم اِسکِندر بی‌یه و قدیمی تاریخ‌دونون هم اینتی بنویشنه؛ اما بعدأ بعضی اسلامی تاریخ‌دونون وه ره اسکندر الرومی و اسکندر ذی‌القرنین بخوندستنه. (روم ره ونه یونان معنی بدونیم که بیزانس ره ساسانیون زمون و ایسلام اولیهٔ قرون دله روم گاتنه). من‌جمله حکیم الهی مرحوم حاج ملا هادی سبزواری (قرن ۱۳ق) اسکندر ره ذوالقرنین قدیس نوم جه یاد کانده و وه ره ارسطو شاگرد و پراکنش هاکننده منطق دونده. ولی ابوالکلام آزاد (اواخر قرن ۱۴ق) از دانشمندون هندی کتابی گت ِکوروش یا ذوالقرنین نوم جه بنویشته که گت ِتفسیرکوننده: علامه طباطبایی ونه گپ ره قبول کانده.
از اونجه که قدیم و الایام رسم نیّه شائون ایسم سر شماره بی‌یلِِن قدیمی چه‌کوت‌دونا وه ره اسکندر ْفیلیپ ِریکا ونگ دنّه.
شاهنومه دله هم اسکندر جه یاد وانه وه فیلیپ زک و زا، داراب ِریکا و دارا ِِبرار معرّفی وانه.
تبار[دچی‌ین]
اسکندر ِپی‌یر فیلیپ دیّم مقدونی و ونه مارْ اُلمپیاس ْنه‌اوپ‌تولم پادشاه (مُلُس‌ئون) ِکیجا. ملسا مردمونی یونانی زوون بینه که اپیر دله (نزدیک دریاچهٔ ژانین) دینه و شائون این مردم از خِنِوادهٔ اِآسیدون بشومار شینه و این خِنِواده هم شه تیبار ره به آشیل پهلوون افسانه‌ئی یونان که جنگ تروا دله دیّه رسونّه. بنابراین چون شائون مقدونی فکر کاردنه که از نیژاد هرکول هستنه؛ چه‌کوت‌دونای یونانی ْتیبار اسکندر ره پی‌یری سو جه هرکول و ماری سو جه آشیل دونّه.[۱]
وچه‌گی[دچی‌ین]
اسکندر ژوئیهٔ (هشتوم نوروز ما تا هشتوم فردینه ما) ۳۵۶ ق.م و شهر پِلا دله دنیا بیموئه. ونه اوستاد ، ارسطو ، فیلسوف مئروف یونانی بی‌یه. اسکندر شه وچه‌گی زمون ، اتا گت ِاسب به ایسم( بوسفال) ره تربیت هکرده که هیچکه جورئت نداشته ونجه سواری بَیره. این اسب مشهور ، اسکندر ره تا هند بَورده و اونجه بمرده. [۲]
پیش از بَیتِن یونان[دچی‌ین]
اسکندر ِپی‌یـِر فیلیپ که ابّلا شاء مُلُس‌ئون بی‌یه، ات جنگ دله که با یونان هکرده پیروز بیّه و پادشاه مقدونیه و تموم یونان بیّه. این جنگ دله که محل خرونه (Cheronee) دله رو هدائه دِتا سیپاه هم‌دیگه جه برسینه و صواحی دِتا سیپاه شه صف ره دِرِس هکردنه. فیلیپ فرموندئی جیناح راست ره شه ریکا اسکندر بال(دست) هدائه و شه خار ِموعاونون ره ونه پَلی قرار هدائه. فرموندئی جیناح چپ ره هم شه عوهده بَیته. پ این جنگ دراز ِدله بی‌یه که تعداد زیادی از هر دِ سو بکوشته بَینه و آخرسری اسکندر ِپی‌یر این جنگ دله پیروز بیّه. بعدأ زمونی که فیلیپ اتا نمایشگائ دله بورده تا ۱۲تا الاهه ره هارشه اتا مردی قمه ره هاکرده ونه قلب ِسَر و وه‌ره بکوشته.بعد از بمردن فیلیپ ونه ریکا شاء بیّه.
جوونی اسکندر[دچی‌ین]
فیلیپ دیّم توجوهی مخصوص به تربیت اسکندر داشته و با این قصد ات مردی ره با نوم لئونیداس که از نزدیکون اُلمپیاس بی‌یه مسئول تربیت اسکندر هکرده. فیلیپ برای اینتیخاب دوکتور و دایه اسکندر هم شه تلاش ره هکرده تا همه از خِِنواده‌ئون بِلِند و بالا بوئن، پس از برسی‌ین اسکندر به سن جوونی، فیلیپ به ارسطو، فیلسوف مئروف یونان که اون زمون مکتب افلاطون دله شی‌یه، نومه‌ئی بنویشته. ارسطو موعلّم اسکندر بیّه و وه ره درسای زیادی هدائه. [۳]
اعتیاد اسکندر به الکل بعضی وختا باعث بی‌یه مستی دله آدِم بکوشه؛ یا بعضیا گانّه ونه مستی باعیث بیّه که وه تخت جمشید ره تـَش بَزنه.
حمله به ایران[دچی‌ین]
اسکندر لشکرکشی‌ئون خادش به آسیا، زمون داریوش سیّم (هخامنشی شاء) سرزمین هخامنشیون جه هجوم بی‌یارده و سیپاهیون ایران ره شیکست هدائه. ابّلین جنگ اسکندر و ئیرونیا بهار (۳۳۴ پ.م) دله حوالی پچیک ِآسیا توی نبرد گرانیک یا گرانیکوس بی‌یه. اسکندر بغاز داردانل جه بیموئه پچیک ِآسیا دله. اینتا جنگ کینار روخنه‌ی گرانیک بی‌یه. درگیری میون پارس و یونان خله سالا ایدامه داشته. گانّه که این جنگا ۳۰۰سال ایدامه داشته [۱]
دیّومین جنگ اسکندر و ئیرونیا ایسوس ِجنگ دله بی‌یه، (۳۳۳ پ.م.) ابّلین نبرد موستخیم اسکندر هسته با سیپاه داریوش سیّم. داریوش و اسکندر نزدیکی شهر ایسوس ات دیگه جه دَپیتِنِه. این جنگ دله بالاخره یونانیون برنده بَینه. [۲]
سیّومین جنگ اسکندر و ئیرونیا گوگمل ایسم داشته، (۳۳۱ پ.م.) دیّومین نبرد موستخقیم اسکندر هسته با سیپاه داریوش گوگمل دله (الآن نزدیک اربیل عیراق هسته). ویشته‌رین موقاومت ره طوایف آریایی‌ئون اینجه انجوم هدانه.
بعد از پیروزی «گوگمل» اسکندر از همون میدون نبرد، اتا گوردان سِواره نظوم ره با فرموندئی «فیلُکسِنوس» «شوش» وسّه برسنی‌یه با این اومید که قبل از اینکه همهء مال و اموال خِراب، بسوته، دزدی بوّه یا شومال ایران جه مونتقل بواشه، شهر ره ایشغال هکنه. با شایعهء بَوردِن ،«فیلُکسِنوس» راه دکته تا بوره شوش. اومید اسکندر دِرِست بیّه. بعد اونکه اسکندر ایران ره بار سِیّم هم بَورده ویشته‌رساتراپ هنیشون موقابل اسکندر تسلیم بَینه. [۳]
اسکندر با تصروف پارسه هخامنشیون ره نابود هکرده. وه فرمون هدائه تا تخت جمشید ره تـَش بزونه و این کارش تلافی کار خشایارشاء بی‌یه که آتن ره تَش بزو.
بمردن[دچی‌ین]
اسکندر بعد از بَیتِن هند که تا روخِنِه بیس پیشروی هکرد بی‌یه به علت کم بی‌ین قشون بردگاردسته ایران و فکر هاکرده عربستون ره هم بَیره. همینسه بورده بابـِل وَری ولی اونجه تو بَََیته و بمرده.[۴]
منابع[دچی‌ین]
- اسکندر یا دگرگونی جهون. پیتر بم - موترجم: ع. سالک
- جنگ گرانیک یا بپرتستن به آینده
- «ایسوس» و نتیجه‌ئون وه
- جنگ گوگمل: آوازهٔ شرق
پانویسون[دچی‌ین]
 |
ویکی تلمبار دله بتونّی پرونده‌ئونی که اسکندر (مقدونی شاء) خَوری دَره ره پیدا هاکنین. |