تهرون بیتن
ترون بئیتن یا تهرون بئیتن اشاره دانّه به ورود نیروئون موجاهدین بختیاری و گیلون به تهران در۲۲ تیر۱۲۸۸ (۱ رجب ۱۳۲۷ /۱۹ ژوئیه ۱۹۰۹ ) جریون انقلاب مشروطه ایران که باعیث به نیشتاگر بیّن ممدعلی‌شاء سفارت روسیه دله و بعدأ خلع وه از سلطنت بیّه.
جونبش‌ئون ولایات
[دچی‌ین]اولین جونبش و قیوم علیه حکومت مرکزی سال ۱۲۸۷ از اصفهان شروع بیّه. صمصام السلطنه بختیاری با هزارون نفر سوار لر بختیاری وارد اصفهان بیّه و شهر ره تصرف هاکرده. اقبال الدوله حِکمرون اصفهان از ترس جان کنسولگری بریتانئون دله پناهنده بیّه. همین زمون انجومن مشروطه اصفهان دله توسط صمصام السلطنه تشکیل بیی‌یه. به دمباله سقوط اصفهان اوضاع گیلون هم رِقِدبدا بیّه. موخالفین ممدعلی شاء موتحد بَینه و عده‌ئی از موجاهدین قفقازی هم به وشون مولحق بَینه. یپرم خان ارمنی فرمونده موجاهدین قفقازی، شه واحدون نیظامی دله انضباط نیظامی ره برقرار هاکرده و بعد از موتشکل هکردن این نیرو به ارک دولتی حمله و وه ره اشغال هاکرده. معزالسلطان که از موجاهدین گیلونی بی‌یه، آقا بالاخان حاکم رشت ره بکوشته. موجاهدین اینتی شهر رشت ره تصرف هاکردنه و در نتیجه گیلون هم سقوط هاکرده. هنوز مراسم نوروز سال ۱۲۸۸ شمسی تموم نَیبی‌یه که موجاهدین مشروطه خواه گیلون به فرموندئی یپرم خان ارمنی وارد قزوین بَینه و بین وشون و قوای دولتی جنگ شروع بیّه. آخرسری موجاهدین شهر ره بیتنه و قاسم خان امیر تومان فرمونده قشون دولتی و چن نفر دیگه دار بزه بَینه. هم‌زمون با این اتفاق عین الدوله از موحاصره تبریز خسته بیّه و به سورعت از آذربایجون وردگردسته. ممدعلی شاء با بدی‌ین این وضعیت مشیر السلطنه رئیس الوزرای دورون استبداد صغیر ره (بعد از گوذشت کمتر از یکسال) از کار برکنار هاکرده.
رئیس الوزرایی کامران میرزا
[دچی‌ین]ممدعلی شاء بعد از برکیناری مشیرالسلطنه برای راضی داشتن مردمون دستور دِباره وا بَیّـِن مجلس شورای ملی ره هدائه و عده‌ئی ره مامور هکرده تا عمارت بهارستون ره دِرِس هاکنن. به دمبال این فعالیتون؛ فرمون صدارت عظما ره به ایسم کامرون میرزا؛ نایب السلطنه، شه عمو و زن‌پی‌یر صادر هکرده. صدراعظمی نایب السلطنه قاجار میون رفیقون و دِشمنای ممدعلی شاء سود نداشته. مشروطه خوائون وه ره اتا مستبد و کم‌سواد ِمرد دونستنه و از کارای وه اون زمون ناصرالدین شاء و واقعه رژی خاطرات بدی داشتنه. همینتی وزیر مختار روسیه و وزیر مختار بریتانئون تصمیم به شاء ِتصمیم اعتراض هاکردن و بائوتنه این کار به صلاح شاء نی‌یه. آخرسری سه روز بعد از این انتصاب و به‌دمبال مولاقات وزرای مختار روسیه و بریتانئون با ممدعلی شاء ( که باغشاء دله ساکن بی‌یه)، شاء کامران میرزا ره از رئیس الوزرایی برکنار هاکرده.
رئیس الوزرایی سعدالدوله
[دچی‌ین]به دمبال صدور حوکم رئیس الوزرایی سعدالدوله وقایعی ایران دله اتفاق دکته که کسی فکرش ره نکارده. روسیه‌ی ارتش تبریز ره بییت بینه و حکومت‌نیظامی راه دمبداء بینه. ساختمونای دولتی اشغال بیّه و دستگیری و زندونی هاکردن گت آدمون شروع بَیبی‌یه. از سوی دیگه ات خله از مشروطه خوائون که حرم حضرت عبدالعظیم نیشتاگر(متحصن) بینه نیشتن ره وِل هاکردنه و همه تفنگ به دست بَینه و اینتا شروع زد و خورد موسلحانه میون قوای دولتی و قوای مشروطه خائون بی‌یه. قزوین و اصفهان و شیراز دله درگیریای زیادی شروع بیّه و از شروع قیوام موسلحانه علیه شاءه و دولت حکایت داشته. سعدالدوله تنونسته موقاومت هاکنه و همراه شه وزیرون استعفاء هدائه؛ ولی ونه استعفاء پذیروفته نیّه. این زمون جمعی از مِلّائون ساکن نجف، کربلا و سامراء تلگرام توندی علیه شاء مونتشر هکردنه و کارای وه ره خلاف شرع بدونستنه و اضافه هاکردنه که از هیچ نوع اقدامی علیه وه دست نکشِنّه. به‌دمبال این واقعه سعدالدوله شاء ره وادار هاکرده تا با برگوزاری سریع انتخابات موافقت هاکنه. هیاتی بیست نفره مشغول تنظیم نیظامنومه انتخابات بَینه. این هیات و هیات وزیرون چندین جلسه موشترک داشتنه. عده‌یی هم تحت عونوان «هیات آشتی» دولت ره یاری کاردنه. گرداننده این هیات صنیع الدوله و ونه برارون بینِه. آخرسری نیظامنومه انتخابات تکمیل و با تایید شاء مونتشر بَیّه. ستارخان که مثل خله از مشروطه خوائون از این عمل شاد بَیبی‌یه؛ از تبریز برای ممدعلی شاء پیغوم تشکور رسنی‌یه. ولی همین زمون که شاء و دولت شتاب تَجِستنه که انتخابات ره برگوزار هاکنن، قوای بختیاری به فرماندهی سردار اسعد بختیاری اصفهان جه و موجاهدین گیلون به رهبری ممدولی خان تونکابنی به همراهی موجاهدین قفقازی که یپرم خان ارمنی دست دَینه، راه دَکتنه تا تهران ره بَیرِن.
تهران بیتن
[دچی‌ین]با شروع تیرماه ۱۲۸۸ شمسی، قوای سردار اسعد به قم و قوای ممدولی‌خان به ینگی امام بَرسینه. در موقابل سعدالدوله قوایی به فرموندهی امیر مفخم بختیاری به سمت کرج بَرِسِنی‌یه. شاء با گرو بی‌یِشتِن جواهرات سلطنتی مبلغ پنجاه هیزار تومان "بانک استقراضی روس" جه وام بَیته و قسمتی از حقوق عقب‌دکته‌ی سربازا ره هدائه. قوای نیظامی دِ طرف آماده جنگ بَینه ولی سعدالدوله تلاش کارده موذاکره جه قضیه ره حل هاکنه. همینتا وسّه ممدولی‌خان و امیراسعد جه بخاسته که شه نیماینده‌ئون ره بَرِسِنن؛ ولی سعدالدوله به نتیجه نَرِسی‌یه و ونه همکارون ونجه سِوا بَینه. روز ۲۲ تیرماه ۱۲۸۸ شمسی ارتش سردار اسعد و سپهدار نزدیکی تهران به هم‌دیگه بَرِسینه و بادامک دله اردو بزونه. جنگ میون قزاقون دولتی و سربازای مشروطه خائون شروع بیّه و عصر روز ۲۴ تیرماه جنگ به نفع مشروطه خوائون تموم بَیّه. فردای اون روز ممدعلی شاء و ونه کَل‌سِمِلون به سفارت روسیه و سعدالدوله به سفارت بریتانئون پناه بیاردنه.
رئیس الوزرایی ممدولی خان تونکابنی (سپهدار اعظم)
[دچی‌ین]
بعد از پنج روز درگیری؛ آخرسری قوای موشروطه بتونستنه کونترل کامل تهران ره به دست بَیرِن. این میون سران این قوا عمارت بهارستان دله ساکن بَینه و تهران ِاوضاع ره بدست بَییتنه. بعد از پناه بَیتن ممدعلی شاء سفارت روسیه دله؛ نمایندگون روسیه و بریتانئون عمارت بهارستان دله با دِتا زعیم مشروطه دیدار هاکردنه. آخرسری بعد از گپ‌بزوئن ممدعلی شاء از سلطنت کناره بَیته و شاء جدید (احمد شاء) حکومت ره بَیته و عضدالملک نایب السلطنه بیّه. تموم این تغییرات تحت لوای هیاتی به ایسم «مجلس عالی» که اعضای وه نزدیک به ۳۰ نفر بینه و از معتمدین سردار اسعد و سپهدار بشناسی‌یه بینه صورت بَیته. همین «مجلس عالی» هیات وزیرونی به شرح زیر انتخاب و معرفی هکرده: سپهدار اعظم وزیر جنگ، سردار اسعد وزیر داخله، ناصرالملک وزیرخارجه، مستوفی الممالک وزیر مالیه، فرمانفرما وزیر عدلیه، سردار منصور رشتی وزیر پست و تلگراف و صنیع الدوله وزیر معارف. ولی سپهدار چون از حیث سن و مقوم و سوابق خدمات اوستانداری و وزارت و امارت سردار اسعد جه گت‌ته بی‌یه، عملاً سرپرست کشور بَیّه.
سپهدار انقلابی کسوت دله
[دچی‌ین]این اولین کابینه بعد از استبداد صغیر که فاتحون تهران تعیین هکردنه، دِنفر از وزیرون کابینه داماد مظفرالدین شاء بینه، یعنی دِنفر از شوهر خاخِرون ممدعلی شاء، شاء مخلوع. این دِتا فرمانفرما و صنیع الدوله بینه. این کابینه دله ناصرالملک که اون زمون لندن دله دیی‌یه وزارت خارجه انتخاب بیّه؛ اما به ایران نموئه. کابینه جدید که به سرپرستی سپهدار و مشورت سردار اسعد امور جاری کشور ره نظم دائه، یپرم خان ارمنی ره به ریاست شهربونی، صمصام السلطنه ره به حکومت اصفهان و مخبرالسلطنه ره به حکومت آذربایجون تعیین هاکرده و اتا دادگاه انقلابی برای موحاکمه طرفدارون ممدعلی میرزا تشکیل هدائه. به حوکم این دادگاه شیخ فضل‌الله نوری، صنیع حضرت، موقرالسلطنه، مفاخر الملک و میر هاشم دار بزه بَینه. این زمون انتخابات دوره دوم مجلس به طریق دِ درجه‌یی انجام بیّه و همین زمون بی‌یه که ممدعلی میرزا ایران ره تَرک هاکرده. آخرسری بعد از انجام ات سری اقدامات، عضدالملک نایب السلطنه قاجارون، رسما سپهدار تونکابنی ره به عونوان رئیس الوزرایی موعرفی هاکرده (مهر ماه ۱۲۸۸).