گیاهون

گیاهون; دوره: ; کامبرین تاسا شابلون:Fossil range
رج مرتبه	No IDCheck for unknown parameters
علمی طبقه‌بندی
محدوده:	عبارتون خطا: < ِعملگر اَمه وسّه آشنا نی‌یه
قلمرو:	عبارتون خطا: < ِعملگر اَمه وسّه آشنا نی‌یه; ارنست هکل ۱۸۶۶شابلون:Verify source
علمی نوم
	Plantae ; ارنست هکل ، ۱۸۶۶
	گیاهون عکس نگارخنه - ویکی‌مدیا تلمبار
	کد ره دچی‌ین - دچی‌ین

گیاهون زنده‌موجوداتِ اتا گتِ دسته هستنه که شه دار، واش‌، چماز، وگ‌لیز‌، کاکتوس و ساکولنت‌ها ره شامل وونّه. گیاهون ِطبقه‌بندی، چندسلولی ِموجوداتِ رج دله دره که یوکاریوت‌ها قلمرو دله قرار گیرنه و اکثراً فتوسنتز پشتی زندگی کننه. گیاهِ بدنه ونه بیخ (=ریشه)، انباره (=ساقه) و ولگ (=برگ) داره و همینسه مثلاً گوشکون دسته، گیاهون ِجیرگروه حساب ننه.^[۳] گیاهونی که فتوسنتز کنّه، باعث وونّه که اکسیجن تولید وونه و زمینِ درصد زیادی از اُکسیجن ره گیاهون تأمین کنّه.^[۳] دکّل بعضی گیاهون هم درنه که شه نتونّه فتوسنتز پشتی زنده بموندن و شه نیاز ره انگل واری بدست یارنه و اتی موجودِ تن ماسنّه تا ونجه شه خِراک ره هکشن؛ البته گیاهونِ اینتا دسته هم شه میوه، تیم و گول دارنه ولی وشون بیخ ِشکل اتی بیّه که انگل دستوری اتی گیاهونِ خِراک ره بدزده. بعضی گیاهونِ تولید مثل جنسی هسته و بعضی‌شون غیرجنسی هستنه.^[۴] گیاهون ره بعضی گدر وشون ِعُمرِ جا رج‌وَندی کانّه؛ بعضی‌شون یک‌سال، بعضی دِ سال و اتی هم چندساله عُمر دارنه.

سرجمع، حدود ۴۲۰۰۰۰ جور گیاه دنیا دله درنه که اکثراً تیم‌دارون جیردسته درنه و شه زنده‌بی‌ین گدر، تیم یلنه تا تکثیر بوون. اکثراً گیاه نتونده حرکت هاکنه و آزادِ اراده ندارنه.^[۵] گیاهون دنیایِ اصلی پایه‌ئون جا هستنه. آدمی‌زاد شه خِراک، شه دِوا و خله مواد ره گیاه وَر جه عمل یارنه.^[۶]

جیر بخشون

جیردسته	چلّه	توضیح
سبز وگ‌لیزون Green algae	کلروفیتا Chlorophyta	این دسته بین ۳٬۸۰۰^[۷] تا ۴٬۳۰۰^[۸] جور دارنه که هنتا طبیعت دله درنه. قدیم‌تر تموم وگ‌لیز خانواده ره این دسته دله قرار دانه که حدود ۷ هزار جور گیاه بی‌یه ولی اسا وشون ِدسته‌بندی ره تغییر هدانه و دیگه تموم وگ‌لیزها ره گیاه ندونّه چون بعضی‌شون فتوسنتز نکنّه.
سبز وگ‌لیزون Green algae	چاروفیتا Charophyta	بین ۲٬۸۰۰^[۹] ۴ تا ۶ هزار^[۱۰]جور دارنه. اینان هم اتی وگ‌لیز هستنه که وشون ره سنگخزه‌تبارون هم گننه.
خزه‌تبارها Bryophytes	مارکانتیوفیتا Marchantiophyta	بین ۶ هزار تا ۸ هزار جور هستنه^[۱۱] ویشته پچیک-پچیک هستنه و نم‌دار جا درنه. وشون هم گامتوفیت هستنه که یعنن وشون سلول دله فقط ات‌سری ژنتیکی اطلاعات کته. وشون ره جـِگَرواش‌تبارون هم گننه.
	آنتوسروتوفیتا Anthocerotophyta	بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ جور هستنه^[۱۲] وشون غیر آوندی هستنه و وشون ره شاخ‌واش‌تبارون هم گننه.
	بریوفیتا Bryophyta	۱۲ هزار جور دارنه.^[۱۳] این دسته هم غیرآوندی و نم‌دار ِمناطقِ بومی هستنه. وشون ره «خزه» هم گننه و اولین گیاهونی بینه که بنه سر در بمونه و وشون ِاولیه بدنه ات‌که بیخ، امباره و ولگ ره موندنه. وشون هاگ جه غیرجنسی تکثیر وونه.
چماز تبارون Pteridophytes	لیکوپودیوفیتا Lycopodiophyta	این دسته ۱٬۲۰۰ جور هستنه.^[۱۴] وشون خَوِر وِرگ‌ِ‌پنجه‌تبارون هم گننه. وشون آوند دارنه. این دسته حدود ۴۱۰ میلیون سال قدمت جه، قدیمی‌ترین دسته هستنه که آوند دارنه.^[۱۵]این چلّه هم هاگ جه تکثیر وونه.^[۱۶]
چماز تبارون Pteridophytes	پتریدوفیتا Pteridophyta	۱۱٬۰۰۰ جور «چماز» وجود دارنه.^[۱۴] آوندی گیاهونِ اولیه شکل جه تکامل پیدا هکردنه و وشون ولگه کامل بیّه. وشون ولگه‌دار گیاه، زمونی رُش کفنه که تیم اِلنه.
تیم‌دارون Seed plants	سیکادوفیتا Cycadophyta	۱۶۰ جور هسته.^[۱۷] پایانخل یا نخل‌مونا چماز اتی گیاهون هستنه که وشون قدمت تا پرمین دوره رسنه. دایناسورها این نخل‌مونا گیاهون جه خِراک خِردنه.
	گینکوفیتا Ginkgophyta	فقط اتا زنده جور ونجه باقی بمونسته.^[۱۸] گینکو یا جینکو، اتا از قدیمی‌ترین جوره گیاهونی هسته که هنتا زمین دله دره. ونه ولگ ره بعنوان دِوا قرن‌ها مردم کار زننه. ونه ولگه حافظه، تمرکز و یادگیری وسّه مفید هسته.
	پینوفیتا Pinophyta	۶۳۰ جور هسته.^[۱۴] مَخروطیان اتی همیشه‌سبز و تیم‌دار گیاه هستنه که ویشته معتدل جا در انّه. وشون امباره چو وونه. وشون ولگه ویشته باریک و سوزنی هسته و ونه دله ثابتِ رگ دارنه. وشون گِرو هم مخروطی شکل دارنه. کاج، سرو، سرخ دار، صنوبر و... این چلّه دله درنه.^[۱۹]
	گنتوفیتا Gnetophyta	۷۰ جور دارنه.^[۱۴] گنتوم‌تبارون سه‌تا سررجه هستنه که اتا چلّه دله قرار گیرنه. وشون تیم‌دار هستنه ولی وشونِ آوند چو جنس ره دارنه.
	ماگنولفیتا Magnoliophyta	این دسته ۲۵۸٬۶۵۰ جور دارنه.^[۲۰] اینتا چلّه خله تنوع دارنه. گلدار گیاهان ِقدمت تا ۴۲۵ میلیون سال جه رسنه و کشاورزی مهم‌ترین عنصر هستنه که بینج، کل گندم، گندم، جو، لله شکر و... این چلّه دله درنه.

نگارخنه

نخل پالمیرای آسیایی
The fruits of Palmyra Palm tree, نخل پالمیرای آسیایی (locally called Thaati Munjelu) sold in a market at Guntur, India.
Turmeric rhizome
Sweet potato, Ipomoea batatas, Maui Nui Botanical Garden
Pandanus amaryllifolius
California Papaya
Carica papaya, cultivar 'Sunset'
Cymbopogon citratus, lemon grass, oil grass
Pachyrhizus erosus bulb-root. Situgede, Bogor, West Java, Indonesia.
Fuji (apple)
Sprouting shoots of Sauropus androgynus
Cocos nucifera
Solenostemon scutellarioides

منابع

ویکی تلمبار دله بتونّی پرونده‌ئونی که گیاهون خَوری دَره ره پیدا هاکنین.

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ نویسنده: Michael A. Ruggiero، Dennis P. Gordon، Thomas M. Orrell، Nicolas Bailly و Thierry Bourgoin — عنوان : A Higher Level Classification of All Living Organisms — منتسر بئیی: پلاس وان — جلد: 10 — صفحه: e0119248 — عدد: 4 — https://dx.doi.org/10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 — https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25923521 — https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4418965 — جواز: Creative Commons CC0 License
↑ Haeckel G (1866). Generale Morphologie der Organismen. Berlin: Verlag von Georg Reimer. pp. vol.1: i–xxxii, 1–574, pls I–II, vol. 2: i–clx, 1–462, pls I–VIII.
↑ ^۳٫۰ ^۳٫۱ Field, C.B.; Behrenfeld, M.J.; Randerson, J.T.; Falkowski, P. (1998). "Primary production of the biosphere: Integrating terrestrial and oceanic components". Science. 281 (5374): 237–240. Bibcode:1998Sci...281..237F. doi:10.1126/science.281.5374.237. PMID 9657713. Archived from the original on 25 September 2018. Retrieved 10 September 2018.
↑ "Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2010)" (PDF). International Union for Conservation of Nature. 11 March 2010. Archived (PDF) from the original on 21 July 2011. Retrieved 27 April 2011.
↑ "Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2010)" (PDF). International Union for Conservation of Nature. 11 March 2010. Archived (PDF) from the original on 21 July 2011. Retrieved 27 April 2011.
↑ .
↑ Van den Hoek, C. , D. G. Mann, & H. M. Jahns, 1995. Algae: An Introduction to Phycology. pages 343, 350, 392, 413, 425, 439, & 448 (Cambridge: Cambridge University Press). ISBN 0-521-30419-9
↑ Guiry, M.D. & Guiry, G.M. (2011), AlgaeBase: Chlorophyta, World-wide electronic publication, National University of Ireland, Galway, retrieved 2011-07-26
↑ Guiry, M.D. & Guiry, G.M. (2011), AlgaeBase: Charophyta, World-wide electronic publication, National University of Ireland, Galway, retrieved 2011-07-26
↑ Van den Hoek, C. , D. G. Mann, & H. M. Jahns, 1995. Algae: An Introduction to Phycology. pages 457, 463, & 476. (Cambridge: Cambridge University Press). ISBN 0-521-30419-9
↑ Crandall-Stotler, Barbara. & Stotler, Raymond E. , 2000. "Morphology and classification of the Marchantiophyta". page 21 in A. Jonathan Shaw & Bernard Goffinet (Eds.), Bryophyte Biology. (Cambridge: Cambridge University Press). ISBN 0-521-66097-1
↑ Schuster, Rudolf M. , The Hepaticae and Anthocerotae of North America, volume VI, pages 712-713. (Chicago: Field Museum of Natural History, 1992). ISBN 0-914868-21-7.
↑ Goffinet, Bernard (2004). "Systematics of the Bryophyta (Mosses): From molecules to a revised classification". Monographs in Systematic Botany. Missouri Botanical Garden Press. 98: 205–239. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
↑ ^۱۴٫۰ ^۱۴٫۱ ^۱۴٫۲ ^۱۴٫۳ Raven, Peter H.; Evert, Ray F.; Eichhorn, Susan E. (2005). Biology of Plants (7th ed.). New York: W. H. Freeman and Company. ISBN 0-7167-1007-2.
↑ McElwain, Jenny C.; Willis, K. G.; Willis, Kathy; McElwain, J. C. (2002). The evolution of plants. Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press. ISBN 0-19-850065-3.{{cite book}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
↑ Eichhorn, Evert, and Raven (2005). Biology of Plants, Seventh Edition. 381-388.
↑ Gifford, Ernest M.; Foster, Adriance S. (1988). Morphology and Evolution of Vascular Plants (3rd ed.). New York: W. H. Freeman and Company. p. 358. ISBN 0-7167-1946-0.
↑ Taylor, Thomas N.; Taylor, Edith L. (1993). The Biology and Evolution of Fossil Plants. New Jersey: Prentice-Hall. p. 636. ISBN 0-13-651589-4.
↑ لغتنامه دهخدا بر پایه: گیاه‌شناسی گل گلاب چ ۳ ص ۳۲۲ و فرهنگ اصطلاحات علمی.
↑ International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, 2006. IUCN Red List of Threatened Species:Summary Statistics

[8b83546e929d8825b1168d2a606f4c0e0999d9b9-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ نویسنده: Michael A. Ruggiero، Dennis P. Gordon، Thomas M. Orrell، Nicolas Bailly و Thierry Bourgoin — عنوان : A Higher Level Classification of All Living Organisms — منتسر بئیی: پلاس وان — جلد: 10 — صفحه: e0119248 — عدد: 4 — https://dx.doi.org/10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 — https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25923521 — https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4418965 — جواز: Creative Commons CC0 License

[2] Haeckel G (1866). Generale Morphologie der Organismen. Berlin: Verlag von Georg Reimer. pp. vol.1: i–xxxii, 1–574, pls I–II, vol. 2: i–clx, 1–462, pls I–VIII.

[behrenfeld-3] ۳٫۰ ^۳٫۱ Field, C.B.; Behrenfeld, M.J.; Randerson, J.T.; Falkowski, P. (1998). "Primary production of the biosphere: Integrating terrestrial and oceanic components". Science. 281 (5374): 237–240. Bibcode:1998Sci...281..237F. doi:10.1126/science.281.5374.237. PMID 9657713. Archived from the original on 25 September 2018. Retrieved 10 September 2018.

[IUCNdata2-4] "Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2010)" (PDF). International Union for Conservation of Nature. 11 March 2010. Archived (PDF) from the original on 21 July 2011. Retrieved 27 April 2011.

[IUCNdata-5] "Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2010)" (PDF). International Union for Conservation of Nature. 11 March 2010. Archived (PDF) from the original on 21 July 2011. Retrieved 27 April 2011.

[6] .

[7] Van den Hoek, C. , D. G. Mann, & H. M. Jahns, 1995. Algae: An Introduction to Phycology. pages 343, 350, 392, 413, 425, 439, & 448 (Cambridge: Cambridge University Press). ISBN 0-521-30419-9

[AlgaeBase_Chlorophyta-8] Guiry, M.D. & Guiry, G.M. (2011), AlgaeBase: Chlorophyta, World-wide electronic publication, National University of Ireland, Galway, retrieved 2011-07-26

[AlgaeBase_Charophyta-9] Guiry, M.D. & Guiry, G.M. (2011), AlgaeBase: Charophyta, World-wide electronic publication, National University of Ireland, Galway, retrieved 2011-07-26

[10] Van den Hoek, C. , D. G. Mann, & H. M. Jahns, 1995. Algae: An Introduction to Phycology. pages 457, 463, & 476. (Cambridge: Cambridge University Press). ISBN 0-521-30419-9

[11] Crandall-Stotler, Barbara. & Stotler, Raymond E. , 2000. "Morphology and classification of the Marchantiophyta". page 21 in A. Jonathan Shaw & Bernard Goffinet (Eds.), Bryophyte Biology. (Cambridge: Cambridge University Press). ISBN 0-521-66097-1

[12] Schuster, Rudolf M. , The Hepaticae and Anthocerotae of North America, volume VI, pages 712-713. (Chicago: Field Museum of Natural History, 1992). ISBN 0-914868-21-7.

[Goffinet_&_Buck_2004-13] Goffinet, Bernard (2004). "Systematics of the Bryophyta (Mosses): From molecules to a revised classification". Monographs in Systematic Botany. Missouri Botanical Garden Press. 98: 205–239. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)

[Raven_2005-14] ۱۴٫۰ ^۱۴٫۱ ^۱۴٫۲ ^۱۴٫۳ Raven, Peter H.; Evert, Ray F.; Eichhorn, Susan E. (2005). Biology of Plants (7th ed.). New York: W. H. Freeman and Company. ISBN 0-7167-1007-2.

[15] McElwain, Jenny C.; Willis, K. G.; Willis, Kathy; McElwain, J. C. (2002). The evolution of plants. Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press. ISBN 0-19-850065-3.{{cite book}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)

[16] Eichhorn, Evert, and Raven (2005). Biology of Plants, Seventh Edition. 381-388.

[17] Gifford, Ernest M.; Foster, Adriance S. (1988). Morphology and Evolution of Vascular Plants (3rd ed.). New York: W. H. Freeman and Company. p. 358. ISBN 0-7167-1946-0.

[18] Taylor, Thomas N.; Taylor, Edith L. (1993). The Biology and Evolution of Fossil Plants. New Jersey: Prentice-Hall. p. 636. ISBN 0-13-651589-4.

[19] لغتنامه دهخدا بر پایه: گیاه‌شناسی گل گلاب چ ۳ ص ۳۲۲ و فرهنگ اصطلاحات علمی.

[20] International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, 2006. IUCN Red List of Threatened Species:Summary Statistics

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]