دونه

دونه
بینج ِمختلف قسمتون
علمی طبقه‌بندی
محدوده:	یوکاریوت
جیر قلمرو:	Plantae
خانواده:	Poaceae
بخشه:	Magnoliophyta
دونه عکس نگارخنه  - ویکی‌مدیا تلمبار

بينج جهون دله خله مهم غلات و غذا هسه. بينج جهون نصف مردمونسّه اتا اصلی غذا هسه. ایران دله همه جا ویشتر مازرون و گیلان دله بینجکری بونه جاهای دیگه هم بینجکری داینه اما هموتنّه کنّنه که وشون کش ره مشت هاکنه. اسایی «ده‌ها هزار جور بينج» جهون دله دره، اما اییان دِتا کلی رج (دسّه) دله جا گيرننه. دِتا اصلی رج، بينج «جاپونیکا» Oryza sativa japonica علمی نوم جا و بينج «ایندیکا» sativa indica علمی نوم جا هسنه.

دس هدائن

بينج دس هدائن گدر سه جور هسه. زودرس (۱۳۰ تا ۱۴۵ روز)، متوسط‌رس (۱۵۰ تا ۱۶۰ روز) و ارزارس (۱۷۰ تا ۱۸۰ روز). بینج اییان بخش جا بسات بییه: ریشه، لیله، ولگ و...

ریشه

بينج ریشه بپات (افشون) هسه و حداکثر ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر خاک دله شونه. ونه دله جز جنینی ریشه، گره‌ محل یی ریشه درس بونه. هرچی ونه وَلگ گت تر بونه ریشه‌ هم گت تر بونه و بتومی بويم هرچی پنجه‌ ویشتر بونه گلام و ریشه‌ یی ویشتر بونه.

گولای وا بيّن و بينج خوشه هاكردن گدر ریشه شه ویشترین رشد ره داينه.

لیله

بلن لیله بينج آمریکا

بینج لیله بندبند و بی دله هسه و ونه چن جا سفت پوس داینه که این جاهار، لیله دله دار هسه و اون جه ره گننه گره. دِ گره ی میونِ فاصله ره گننه میون گره.

ولگ (گلام)

اینتا گیاه گلام متناوب هسه و لیله دِ ور دره. گلام تعداد هر جور بينج دله فرق کنه، زودرس ۱۴ تا ۱۵ گلام، متوسط‌رس ۱۶ تا ۱۷ گلام و ارزارس ۱۸ تا ۱۹ گلام هر لیله سر داینه. دورِ ور هوای گرم بیّن باعث بونه گلام تعداد و ونه سطح خله ببوشه. اتا هنّا شاخص سطح برگ (LAI) دله بوته‌هایی که ونه گلام ویشتر و پچیکتر هسه از بوته‌هایی که ونه گلام کمتر و گت تر هسه بهترنه.

گرده افشونی و لقاح

بینج گیاهی هسه خود گشن و بین صفر تا ۳ درصد دگرگشنی داینه. گرده افشونی تقریباً گل وا بیّن گدر شرایط طبیعی دله اتفاق کفنه. گرده افشونی خار هوا حدود ۳۱ تا ۳۲ درجه سانتی‌گراد هسه. تینش (دما) ۱۰ تا ۱۳ درجه‌سانتی‌گراد تون کمتر و ۶۰ درجه سانتی‌گراد تون ویشتر بوشه گرده‌افشونی اس کنه. خشکی و زم دار هوا توننه گرده افشونی سر بد اثر دارن. خوردترین تینش لقاحسّه ۱۵ درجه سانتی‌گراد هسه. گل وا بیّن گدر ۸ صبح تا ۲ بعدازظهر هسه و گل آذین گلون ۷ تا ۱۰ روزه کشنه وا بون و ویشترا ۲ تا ۴ روز ولگ غلاف جا گل آذین دربموئن بگذشته این کار ره کننه.

انواع جهانی بينج

زمین سر، جاوه، اندونزی

• جاوه ای بینج
• ژاپونی بینج
• هندی بینج

ايرانی بينج

ایرانی بینج جا بتومی گرده، دابو، طارم صدری( شامل انواع دم سیاه، دم زرد و دم سرخ)، بینام، علی-کاظمی، چمپا و... ره اشاره هکنیم. اصلاح نژاد بئی و پرمحصول بینج جا بتومی وان از سفیدرود نوم بوریم.

بینج کری ایران دله

استان مازندران بینج هاکردن دله رتبه اول(۹۳۸۷۳۲٫۱۹) ره داینه و گیلان(۷۴۱۲۴۱٫۹ )، گلستان(۲۲۹۴۵۴٫۹۹)، فارس(۲۲۶۲۹۶٫۷۲ )و خوزستان(۲۱۹۸۰۹٫۱۵) ونه پشتیم درنه. سال ۱۳۸۵، ۶۲۰٫۰۰۰ هکتار سطح زیر کشت بینج بیه و ۲۶۱۲۱۷۴٫۳۴ تن شلتوک بینج تولید بیه. استان گیلان دله خار بینج و استانهای دیگر پرمحصول بینج دکاشتنه.

بينج هاكردن سر چم

کامبوجی بینجکر

تینش (دما)

بینج سربکشین خار تینش ۲۰ تا ۳۷ درجه سانتیگراد هسه. تینش جر بموئن، بینجکری اوایل یا زمین اویاری گدر بچا او جا، باعث بونه که دونه ارزا دس هاده. تینش بالا دیّن یی باعث بونه دونه وزن کم بووشه.

سو

سو هم اتا مهم چی گیاه رشدسّه هسه. سوی هنّا (اندازه) بینجکری اوایل شاید باعث بوه بینج رشد کم بووشه اما هرچی بینجکری آخرا رَسِمی، به ویژه خوشه درس بیّن گدر، سو بیتنسّه بوته‌ئون میون هاکش بکش خله بونه.

بیم (نم، چم)

بتّرین بیم بینج دربموئنسّه، ۷۰ تا ۸۰ درصد هسه. ۴۰ درصد تون کمتر بیم، باعث بونه بینج دس نده. وا بزوئن و وارش و سنگریگ، گل هدائن گدر ضرر داینه. وارش کر بزوئن گدر یی محصول خشک بین ره ارزا کنه. بینج، کلا او دوست هسه، ولی اوزی نیه. چون اوزی واش ریشه نتونه که تار کشنده و فرعی ریشه درس هکنه. در حالی که ریشه برنج هم تار کشنده و هم فرعی ریشه داینه.

او

بینج او غلات دیگر تون ویشتر هسه. جهان بینج اوی هشتاد درصد بویژه استوایی کشورون دله، وارش جا تأمین بونه. ۲۰ درصد بمونس ره روخِنه او و چاه او تأمین کننه. نتایج نشون هدا که اگر اوی تینش ۱۹ درجه تون کمتر بوشه، دونه ارزا دس دنه و اگر هم ۳۰ درجه تون ویشتر بوشه، ریشه کم پاجنه چون اوی اکسیژن کم بونه و دونه کم دنه.

خاک

بینج چن جور خاک دله، فقیر تا غنی دس دنه؛ فقط بلا او وره برسه. البته مصرفی اوی هنّا سبک خاک دله سنگین خاک تون ویشتر هسه. بتّرین خاک بینجکری یسّه، رسی خاک غیر قابل نفوذ لایه جا و ۵۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر جولی و اتا خله مواد آلی جا هسه. بینج شور خاک و شور او جا خراب نبونه. اگر او خاک نمک بشوردن هنّا دبوشه، تومی بینج جا شور خاک ره اصلاح هاکنیم.

دیگر جستارا

• مرکز ملی پژوهش‌های برنج دیل بامپرز

منبع

‎* کتاب کاشت- داشت- برداشت برنج تألیف: دکتر سید محمود اخوت

• جزوه زراعت غلات دکتر باقی دانشگاه آزاد اسلامی
• [ https://web.archive.org/web/20080708194205/http://www.fa.wikipedia.org/ ويكي پدياي فارسي |بازديد 26/7/1390]
• [ https://web.archive.org/web/20160112164000/http://www.en.wikipedia.org/ ويكي پدياي اینگلیسی |بازديد 26/7/1390]