کتاره
کتاره یا قداره اته کاتا ول آئین هسه کا قرن 15 میلادی جا اِران درو و علی الخصوص اقوام میون و ترکون تواری شون رواج بیتنه. ایی بالو، ترکی ول آئینه کاتا بیه یا همو قلیچ هسه. قلیچ ول آیینه واری، ایی بالوئه تک رو ده لب بی یه اما ونه میونی تقس و دِمه یره تقش ، اته لب هسه. کتاره متفائت قائد دارنه 60 تا80 سانتی متر تونه بساته باوه.
کارنامک
[دچی‌ین]دویسا تااسا کاتا ولایین شون خله محبوب بی ینه و جنگی مردون دمادم ده نورد دریم ده ولایین شه ور داشتننه اته بلن ولایین و اته کاتا ولایین بی یه و وشون کتات ولایین شونه جا دیم بالو عنوان کار گیتنه و همیتی صلح گدر، ایی ولایین خله اهمیت داشتنه و اصلی بالو مسافران، تجار، گتون وسه و حتره مردوم شه دفاع وسه ایی بالو ره کار گیتنه.
سنتی تی ، ترکون کاتا ولایینون ره کار گیتنه، کا باتاغان ولایین ونه نوم بیه یه کا همیشگ دیم ولایین واری یا همیشگی ولایین واری استفاده بی یه. دقرن 15 م دله،لمباره ترکون آناتولی جا اران دله کوچ و بنه هکردننه ایی کوچ و بنه هکردن ره شاه اسماعیل صفوی بخاستنه و ایی کوچ و بنه کانون خله گته نخش صفویونه قیام داشتننه. ترکون اصلی ولایین اران دله قلیچ بی یه و وشونه عزیز بالو بی یه. ایی ترکون قصد هکردننه شه ولایینون کا یاغان نوم داشتننه ره را اته نویی ولایین تی جا کا همو قلیچ بیه اما کاتا بیه، آلشا هکردننه. وشون نویی ولایین ره کتاره یا قداره نوم بشتننه. وشون اتی ولایین شه ور قفقاز جا بیاردنه کا وره خنجلی بخوندسنه و دمالتر اتکم وره تغییر هدائنه و ونه نوم ره قمه بشتنه. دقیقا کتاره وسه اته دم، قمه ئه دم واری بی یه استفاده کردنه و انه سر، قمه و کتاره دمبچی بالو بینه. قمه ده لب دارنه اما کتاره تنیار ونه تک ده لب هسه و ونه غوه تقسون سابر، اته لب هسه اما قمه ئه دم، کتاره دم واری هسه.
صفویون گدر قمه و کتاره رسمی ولایین بینه و ترک ایل شون وشونه ره استفاده کردنه. مردی جنگیون ویشتر صفوی زمونه اته قمه یا اته کتاره شه ور داشتنه تا هر گدر نیاز بیه وره کار بیرن. قمه و کتاره صفوی دمالتر نظامیون میون اهمیت داشتنه و افشاری و زندیون و قاجارون گدر هنده موهم بی یه.
دب
[دچی‌ین]
کتاره خله ازی اته موثر بالو حتره دب دله تبدیل بیه. شایون هر روز ایی بالو ره شه ور داشتننه و شه قمه یا کتاره ره جواهرات جا پوشنینه و تزئین کردنه. اسایی نادرشائه جوواهردار کتاره جواهرات موزه دله هسه و ایی کتاره ارج دار و قیمتی هسه. محمد شاء قاجار ئم همی کتاره ره استفاده کردنه.
دگه اقشار نظامیان و تجار و دولتمردیون خصوصا ایل شونه گت مردیون کتاره داشتننه و شه بالو کره زرکوبی کردنه. انه سر مردوم کتاره داشتنه چو اونگدر را زنون و فش حوانون بی ینه و ونه شه خد جا دفاع کردنه.
کتاره قشقایی ایل شون دله اهمیت دارنه اپره قشقایی تواری، مردیون شه ور کتاره داشتنه و همیشگ کتاره شه کمر ور وستنه و اتی وشونه رسم بی یه کا اون گدر وشونه کیجا 9 ساله بی یه وره اته قمه خاچی دائنه کا ایی خاچی رج دائه وه بالغ بیه ونه وسه کا کیجاکون اونگدر گت بینه بتونن شه وچون و عفت جا دفاع هکنن و ریکاکون ئم 15 سالی دله قمه گیتنه. گتی مردیون قشقایی ایل دله زرکوب قمه یا کتاره شه همپا داشتننه.
صفیونه دمالتر شیعه رسمی بیه و غزاداری مراسمون وشتل و واز بیه کا کتاره و قمه ره ایی مراسمون دله استفاده کردنه و کا دمالتر ونه رسم نوم ره بشتننه قمه زنی مراسم. کا تا سد سال دمالتر ایی رسم بمونستنه.
قمه و کتاره ره پلوانون استفاده کردنه و وشون ره شه کمر رو وستنه و کتاره پلوونونه نشون بی یه ولی قاجار زمونه دله کا ارانه دس دوس بیه، دزدی و سرقت لمباره بیه،وسره اینتا بالو دپیتن و جاوِر شونه نشون بیه کا تا پهلوی و جمهوری اسلامی زمونه همیتی بی یه و گال به گال اون کس ره کا جاور بی یه و بد رگ بیه و زوری خانه اتچی ره بیره ره «کتاره بند» خوندسنه .[۱] اسایی هر بلن چغو ره استفایی قمه یا کتاره گننه و هر که بلن چغو بکشه ره قمه کش نوم هدائنه.
وجه ممیزون
[دچی‌ین]اینتا بالو وجه ممیز خله هسه کا چارم قرن دله و دمالتر خله استفاده بی یه و چلنگرون دریم خله محبوب بی یه. ونه اصلی ترین وجه ممیز اتی هسه:
- ونه توش تابری، کتاره اته تی پی کنی دارنه کا وره تور بمون کنه و وسره زیله توش دنه و اتی توشون تونستنه زرهون و کلاخودون ره بورینه و اتگال وشونه دس و بال ره ورینه و حتره ونه سه چو بوریین وسه استفاده کردنه.
- ونه ده لب تجه ونه تک دله، ونه تک ده لب هسه کا موجب بونه بتونه حوانونه خیگ و جوشنون ره چاک هده.
- اته لب تجه ونه کمر و کتاره دم یر، ارچه ونه تک ده لب هسه اما ونه کمر اته لب هسه کا ونه پشت توشمار هسه. چو و هسکائه چاک هدائن وسه وشون کمرع تجه ره وشونه رو اشتنه و اته سنگ جا تجه ره توش دائنه و هسکا یا چو راه چاک دائنه.
- کافته تجه، کتاره کافته و توشمار تجه دارنه و اتی کافته تجه تونه فش حوانون ره خله ود توش هده و وشون ره بکوشه. همیتی همی کافته قس شون ره میوه تیم سه استفاده کردنه.
- خش دس دم، کتاره و قمه اته تی دم دارننه و دس پشتر و پیشتر نقلیشتنه.
جستارهای وابسته
[دچی‌ین]- ↑ فرهنگ فارسی عمید. «قداره‌بند».
- ↑ «قداره‌های عتیقه در موزه».