خسرو و شیرین
خسرو و شیرین خسرو و شیرین (فارسی)  _of_Nizami_MET_sf28-22r.jpg) دِ ورق که شیرین و خسرویِ کیتاب ره سراق دنه.
| ||||||||||||
خسرو و شیرین اتا عاشقونه داستان هسه که ونه کیتاب ره اولین‌بار نظامی گنجوی فارسی شعر جا بنویشته و شه خمسه دله قرار هدائه. خسرو و شیرین داستان اینتی هسه که خسرو پرویز (ایران شاه) شیرین (ارمنستون شازده) عاشق وانه و وشون هِدی ره خله خانّه ولی وشون بخاستی کفایت نکانده و زمونه وشون وسط فاصله دم‌دنه. خسرو که شه شاهی جه دکت بی‌یه، اتا زنا دیگه جه ازدواج کانده و این میون اتا ریکا که ونه نوم فرهاد هسه هم شیرینِ عاشق بونه. سال‌ها طول کشنه تا خسرو و شیرین تونّه هِدی جا ازدواج هاکنن.
خسرو و شیرین داستان پیش از این وجود داشته و فردوسی شه شاهنومه دله این قضیه جا اشاره دارنه، ولی این داستان ره خله توضیح ندنه و سریع ونجه گذرنه چون فردوسی ویشته خاسته حماسی داستان‌ها و جنگِ روایت ره باوه و عاشقانه داستان دمبال دنی‌بی‌یه. بنظر انه که خسرو و شیرین ِداستان اتا فولکور و محلی قصه بی‌یه که سینه-سینه نقل کاردنه و بعضی گانّه که کرمانشاهِ کوردی مردمون ِداستان بی‌یه که نظامی، که ونه مار کورد بی‌یه، وه ره فارسی جا دگاردنی‌یه. نظامی این کتاب ره قزل ارسلان (آذربایجون ِاتابک) ره تقدیم هاکرده که تبریز دله حکومت داشته. بعداً وحشی بافقی این داستان جه خله تأثیر بَیته تا شیرین و فرهاد کیتاب ره بنویشته و وه ره تغییر هدا.
خسرو و شیرین ِداستان ره نظامی وقتی بنویشته که ونه زنا، که خله وه ره دوست داشته، تازه بمرد بی‌یه و همینسه این کتاب دله زنان ره برخلاف اونتی که فارسی ِادبیات دله معمول هسته، بااحساسات سِراق دِنه و این‌سه شیرین و خسرویِ داستان ره فمینیستی داستان دونّه. خسرو و شیرین خله فارسی ادبیات و حتا منطقه‌ی دیگر زوون‌ها سر تأثیر بی‌یشته و خله شاعرون ونه سر جا تقلید و الهام‌گیری هاکردنه. هم هندی و هم ایرانی دربارون دله نقاشی و خطی نسخه‌ئون زیادی ره این کیتاب سر جه بساتنه که اسا دنیایِ گت-گت موزه‌ئون دله تنک-ترو هستنه.
داستان
[دچی‌ین]خسرو پرویز اتا شازده بی‌یه که ونه پی‌یر، هرمز، اون گادِر ساسانیون ِشاهنشاه بی‌یه. خسرو خار آموزش بدی‌یه و رشیدِ وچه بی‌یه ولی درباریون ونه چغلی ره هرمز پلی کاردنه و این‌طرزی پی‌یر-وچه میونه ره خراب هاکردنه. خسرو اتا شو، شه جد (انوشیروان) ره خو بدی‌یه که وه ره باته ته آینده شاه وونی و خار کیجا ره ونّی و اتا تیز اسب و خار چنگی هم ته گیر کفنه. خسرو این پیش‌بینی ره شه پیش داشته که ونه ندیم، شاپور، ونه خَوِر باته که اتا ارمنی کیجا تعریف ره بشناسته که پنجه آفتابه و همه‌تی قشنگی دارنه. خسروپرویز ِدل این کیجا ره بَوِسته و شاپور ره راهی هاکرده که این کیجا ره ات‌تی بدست بیاره و وه ره برسنه نیشتگا (=پایتخت) که مدائن ِشهر بی‌یه. شاپور هم بورده و ارمنونِ کوچ ره پیدا هاکرده.
ارمنون ِشاه اتا زنا بی‌یه که «مهین‌بانو» نوم داشته و شی نداشته و ونه تنها اخلاف همون شیرین بی‌یه که ونه برار-زا بی‌یه. شاپور بورده شیرین ِخدم-حشم نزدیکی و وشون چفت‌سر اتا نقاشی که خسروپرویز جه بکشی بی‌یه ره دار ِسر تو-تو هاکرده. شیرین که این نقاشی ره بدی‌یه، خسرو ره دل دَوِسته. شاپور اِشائه شیرین‌شون هرکاجه شه کوچ ره وَردنه، وشون په شی‌یه و اَی خسروِ نقاشی ره اونجه قرار دائه تا شیرین دَس بَرسه. شیرین این‌طرزی دیّه خسرو وسّه لوچ بی‌یه. خاسته هرتی هسته دونه که اینتا کنه نقاشی هسته. این گادِر شاپور شه ره اتا کشیش واری لباس دپوشنی‌یه و بورده شیرین ره بائوته که قضیه چی‌یه. شیرین که خله بی‌قرار بئی‌بی‌یه، شاپورِ پیشنهاد جا مردونه لباس شه تن دکارده و اتا اسب که مثل و مانند نداشته و ونه اسم «شبدیز» بی‌یه ره سوار بیّه و بتاجنی‌یه تا بوره مدائن و خسرو ره اونجه ملاقات هاکنه.
همین زمون که شاپور دیّه شیرین ره راقاضی دِمدائه، خسروپرویز و ونه پی‌یر میونه بهم بخارده و هرمز که فکر کارده ونه وچه خانه وه ره بکوشه و شه شاه بوو، وه ره زندونی هاکرده. خسرو هرتی بی‌یه فرار هاکرده و راه دکته بوره ارمنستون وری تا مهین‌بانو جه پناه بخائه. شیرین راه دله، اتا چشمه‌سر هرستا و لخت بیّه و ئو دکته تا شه تن ره بشوره. درست همین گادِر خسروپرویز هم سر برسی‌یه و وه ره هولی موقع بدی‌یه و انده کیجا قشنگ بی‌یه که وه ره خشک بزوئه و نندِسته چتی ونه هاکنه و وقتی وشون چش هِدی جا بخارده، بدی‌یه شیرین خجالتی کانده و شه ره خانه دپوشنه، وه هم شه پشت ره هاکرده چشمه وَر که شیرین هم فرصت جا استفاده هاکرده و سریع شه لباس ره دکارده و اسب پشت هنیشته و بتاجنی‌یه تا خسرویِ اطرافیون ونجه نرسن.
خسرو هنتا مدائن جا نشی بی‌یه، شه قصرِ خدمتکارون ره بسپارس‌بی‌یه که اگه شیرین‌نوم کیجایی بموئه اینجه، وه ره خار-خار دارین و ونه وسّه اتی کاخ بساجین و هر چی بخاسته، ونه وسّه تدارک بوینین. همین هم بیّه. شیرین بورده خسرویِ حرمسرا دله و اونجه خدمتکارون ونه هوا ره داشتنه ولی چنتا زنان که حسودی کاردنه، وه ره گول هدانه و بوردنه بیابون وسط اتا کاخ ونه وسّه بساتنه که وه بوره اونجه دوو. این کاخ نوم قصر شیرین بیّه. اون‌سی، خسروپرویز بورده ارمنستون و وه ره اونجه مهین‌بانو خار-خار داشته و شاپور جه خَوِرگیری هاکرده که شیرین چتی بیّه و اَی شاپور ره راهی هاکرده که بوره شیرین ره وردگاردنه.
شاپور اتا سریع اسب جا راه دکته ولی مدائن جه خور بموئه که هرمزشاه بمرده و ساسانیون ِمملکت بی‌جانشین بموندسته. خسروپرویز در جا راه دکته که بوره شه میراث ره پس بَیره. اَی این بار هم خسرو و شیرین ِدیدار عقب دکته. ولی ات‌که که بگذشته، بهرام چوبین علیه خسرو کودتا هاکرده و وه ره کنار دینگوئه و مملکت ره شه دست بَیته. خسرو بار دیگه فرار هاکرده و اَی بموئه ارمنستون وَری. ارمن دله، بالاخره شیرین ره بدی‌یه و اونجه خله هِدی جا عیش و نوش هاکردنه ولی مهین‌بانو شه برار-زا، شیرین، ره باته که ته ره پرند بوو که مواظب بائی این ریکا ته ره مفت‌لک نزنه و بی‌ازدواج ته ره تن نکفه. شیرین هم شه عمه ره قول هدائه که رعایت هاکنه. البته شیرین و خسرو خله مجلس گیتنه و هِدی جه کا کاردنه و شراب خاردنه و حتا هِدی تِک ره خاش دانه. ولی هرچی خسرو اصرار کارده که شیرین تن ره سر دکفه، شیرین قبول نکارده و شه لینگ ره پئی کشی‌یه. آخرسری، خسرو عصاب خورد بیّه و اتا روز که مست بی‌یه، وه ره نهب بزو که «چه اینتی مه ور جا شه ره پئی کشنی؟» شیرین هم باته که ته اتا فرارهاکرد شاه هستی و امه ور پناه بَیتی؛ ته اول ونه شه مُلک ره پس بَیری و شه شاهی ره وردگاردنی تا مه جا برسی. خسرو ره قهر بَیته و اسب ره سوار بیّه و بورده و دیگه وَرنگردسته.
خسروپرویز بورده روم سامون، که ساسانیون ِرقیب بی‌یه. اونجه رومِ سزار ره پغوم هدا و ونجه ارتش بخاسته که شه پی‌یری ارث ره پس بَیره. رومِ سزار شه اطرافیون جه مشورت هاکرده و موفق بیّه هرتی بی‌یه، وشون ره راقاضی دمبده که ایران ِمدعی ره کومِک هاکنن که شه ملک ره بدست بیاره ولی چنتا شرط هم بی‌یشته. اولین این که سرزمین‌هایی که ایرانیون روم جا زوری بَئیت بینه ره خسرو وسته پس هاده؛ دومی این که دیگه دِتا کشور میون ونه صلح بوو و جنگ نکفن؛ سوم این که خسرو ونه سزار ِکیجا ره بَوره تا ایرانِ ولیعهد و خسرویِ جانشین رومی‌تبار داره. خسرو قبول هاکرده و رومِ ارتش جا بهرام چوبین ره شکست هدا و شه مملکت ره چنگ بیارده. همین ایام بی‌یه که مهین‌بانو هم بمرده و شیرین هم ارمنون ِشاه بیّه. خسروپرویز شاه بیّه په، شه پیمون ره باقی داشته و «مریم» ونه ملکه بی‌یه. وه این دوره شه مملکت ِآبادانی ره په بَیته و شیرین جه غافل بیّه. خسرو اتا چنگی (=نوازنده) شه وسّه پیدا هاکرده که وه ره باربد گاتنه و موسیقی دله ونه واری دنیا دله دنی‌بی‌یه.
شیرین چن سال بگذشته په، بدی‌یه که نتونده ارمنون ِشاهی ره حفظ داره و همینسه شه همراه خدم-حشم ره راه دینگوئه و بیارده قصر شیرین که ات مدت اونجه دیّه. وه و خسروپرویز ِبخاستی ِداستان هم مردم میون همه‌گیر بیّه و ونه اسم بده بیّه و وه ره جادوگری و سلیطه‌چی بی‌ین جا معروف هاکردنه. خسروپرویز با این که شیرین تا ونه نیشتگاهِ نزدیکی بمو بی‌یه، ولی نتونسته شه زنایِ ترس جا بوره شیرین پلی. مریم وه ره تهدید هاکرده که اگه شیرین په بوره، یا شه ره کاشنه یا وه ره. خسرو ات روز دیگه کم بیارده و شاپور ره برسنی‌یه که بوره و شیرین ره پیشنهاد هاده که یواشکی ونجا نزدیکی هاکنه. شیرین این گادِر ناراحت بیّه و هرچی ونه تِک دیّه خسرو ره بائوته و وه ره نفرین و کتره باته.
شیرین عادت داشته هر روز وسته شیر بخاره ولی ونه قصر بیابون دله دیّه و ونه مال و گالش ونجه دیر دَینه. همینسه لازم بی‌یه که اتا راه پیدا هاکنن که شیر ره سریع‌ته ونجا برسنن. شاپور پیشنهاد هدا که ونه رفق که مهندس بی‌یه، بئه و اتا کِله بکشه که شیر ره دکانن ونه دله و تا شیرین ِقصر پلی برسه. این مهندس «فرهاد» نوم داشته و غیور ریکا بی‌یه و قوی بدن داشته. فرهاد همون اولین بار که شیرین ِصدا ره بشنوسته، ونه وسّه لوچ بیّه و بنه هاییته و غش هاکرده. وه شیرین ِدیوانه بیّه و چون دونسته که وه شاهِ معشوقه هسته و شاهِ نوم ونه سر دَره، شه ره درحد شیرین ندونسته و ونه عشق جا سر به بیابون بی‌یشته و شهر-به-شهر پیاده شی‌یه و لوچ-لوچی کارده. ونه داستان عالم‌گیر بیّه و ونه قضیه خسروپرویزِ گوش هم برسی‌یه. خسرو ونه حسودی ره کارده و شه نزدیکان جه مشورت هاکرده که «چتی این لوچ ریکا ره ونه کنار بزنیم؟» به این نتیجه برسی‌یه که وه ره رشوه و پول ِجا قول هاده. فرهاد ره دعوت هاکردنه که بئه مدائن ِکاخ دله و اونجه خسروپرویز جا گپ بزنه. خسرو و فرهاد میون گپ اینتی بی‌یه که خسرو هرتی کارده وه ره پشیمون هاکنه، فرهاد اتی جواب دائه که خسرو تِک ره وندسته و دهن‌جوابی کارده. خسرو که بدی‌یه نتونده وه ره راقاضی دمبده، ونجه بخاسته که اتا مهندسی پروژه ره انجام هاده که شه دونسته محاله فرهاد موفق بوو؛ وه ره باته اتا گتِ کوه میون ره بُجه و ونه دله راهی بساجه که عراقین ِراه ره کِتا هاکنه. فرهاد شرط بی‌یشته که اگه این کار ره تموم هاکرده، خسرو دیگه شیرین جه دل بکنده. خسرو هم قبول هاکرده و فرهاد مشغول بیّه.
فرهاد تیسا دَس جا شروع هاکرده که بیستون کوه ره بُجه و ونه دل راه بساجه. مردم ونه داستان ره تِک-به-تِک گاتنه و ونه وسّه دِل سوجندینه. فرهاد اتا موجستمه شیرین جا بسات بی‌یه که شو شی‌یه و ونجا درد-دل کارده. شیرین گوش هم برسی‌یه که فرهاد ونه وسّه اینتی دره شه جان جه مایه یلنه. وه اتا روز راه دکته که بوره و هارشه فرهاد چتی کانده و ونه وسّه اتا دئیل شیر هم بَورده و هدا ونه دَست. فرهاد وه ره بدی‌یه، لال بیّه و خشحالی جا، در پر دریارده. شیرین اسب این موقع سقط بیّه و فرهاد که قدرت داشته، اسب و شیرین ره باهم راست هاکرده و بی‌یشته شه کول‌پشت و تا شیرین ِقصر وه ره برسنی‌یه. این روز په، فرهادِ انرژی ویشته بیّه و دیگه بیستون ِسنگ ره سریع‌ته وجی‌یه. خسروپرویز که همه جا چشم-گوش داشته، این اخبار ره هم دَربَوِرده و اتا نقشه بکشی‌یه؛ اتا مردی ره برسنینه فرهاد پلی که وه ره باوّه «شیرین بمرده» و اینتی فرهاد ات‌که شه کار جه عقب کته و ونه انرژی کم بی‌یه و ونه دل ذائل بی‌یه. ولی فرهاد وقتی این مردی ِخَوِر ره بشناسته، جا-در-جا شه جان ره بی‌یشته و عشق جا بمرده.
فرهاد بمرده په، خسروپرویز اتا نومه شیرین وسّه بنویشته و وه ره تسلیت باته و نومه دله وه ره کتره و طعنه هم بزو. چن وقت په، مریم هم بمرده و شیرین تلافی وسّه خسروپرویز ره تسلیت باته و نومه دله شه تِکِ میم ره بَیته و خله حرف‌ها که نوسته بزنه ره بزو. اینتی بیّه که وشون میون اَی فاصله جول‌ته بیّه و خسروپرویز بورده دیگر زنان په و مملکتِ اوضاع جه رسی‌یه. وه اتا مول زنا جه آشنا بیّه که اصفهانی بی‌یه و ونه نوم «شکر» بی‌یه. شکر جا ازدواج هاکرده و اینتی شیرینِ غض ره ویشته هاکرده.
مدت‌ها خسرو خاسته که لینگ پیش بی‌یله و شیرین تنه‌ور بوره ولی دیّه تا این که اتا روز که جنگل دیّه و شکار کاردنه، مست هاکرده و مستی دله شبدیز ره سوار بیّه و بورده شیرین ِقصر وَری. شیرین دستور هدا که قصرِ دروازه ره پیش هاکنن و خسرو وسّه لوش پلی اتا جایگاه بساته و شه بورده بوم‌سر و بالا جه خسروپرویز جه گپ بزو و وشون میون خله گپ رد و بدل بیّه و هیچ‌کامین شه بخاستی جه کِتا نمونه و شیرین حتا حاضر نیّه خسروپرویز ره قصر دله راه هاده. خسروپرویز اجباراً پئی هاکرده و بورده شه اردوگاه دله و اونجه شاپور ره بخاسته و ونجه درد-دل هاکرده و ونه دلداری په خو بورده. ولی اون‌سی، شیرین دل تاب نَیته؛ شوئنه مردونه جمه دکارده و شبدیزِ لینگ‌رج په راه دکته و بورده اردوگاه. شیرین اونجه شاپور ره پیدا هاکرده و وه ره بائوته که چتی بیّه.
شاپور صواحی دِتا چنگی، باربد و نکیسا، ره بیارده و بائوته آهنگ بزنن. کم‌کم باقیِ حاضرین ره دَرهاکردنه و شاه تیناری دَر-گوش‌کارده. شاپور بستایی نکیسا ره بَورده اتا خِنه دله و شیرین وَر هنیشنی‌یه و بائوته که شیرین ِدرد-دل ره شعر و موسیقی جا بائو. باربد هم خسروپرویز وَر دیّه و ونه گپ ره سوت کارده. اینتی شیرین و خسرو اون‌چی وشون ره رو نیّه که زوون بیارن ره شعر و موسیقی واسطه جا، هدی ره باتنه. آخرسری شیرین ره جیغ دست بدا و وه خنه دله جه بریم دربمو و خسرو هم که صدا ره دَربَورده، صدا دمبال، بریم بمو. اینجه بالاخره دِ عاشق هِدی ره بدینه و هدی ره کشه بَییتنه ولی شیرین اَی شه ره پئی بکشی‌یه. خسروپرویز عصاب خورد بیّه ولی شاپور وه ره کنار بکشی‌یه و نصیحت هاکرده و باته که شیرین این همه سال شه ره پاک داشته و اسا ونه، ونه وسّه رسماً عاروسی بَیری و بعد توندی ونجه بخاسی. خسروپرویز هم قبول هاکرده ولی شیرین جه بخاسته که تا قبل عاروسی هِدی جا عشق‌بازی هاکنن و قول هدا که دله نکانه.
نهایتاً خسرو و شیرین هِدی جا برسینه و مدائن دله عاروسی هاکردنه. زفافِ شو دله خسرو انده مست بی‌یه که شیرین اتا پیرزنا ره شه جا برسنی‌یه ولی خسرو متوجه نیّه و همینسه ات روز دمبال‌ته هِدی جا بخاتنه. خسرو ره آخرسر ونه ریکا، شیرویه، که مریمِ وچه بی‌یه و رومی تبار داشته، بکاشته. شیرویه وچگی جا شیرین ره چش داشته و خاسته ونجه ازدواج هاکنه. شیرین که این قضیه ره دونسته، بورده خسرویِ قَورِ سَر شه اشکم ره کارد دخسته و جان هدا. گانّه همینسه شیرین و خسرو ره اتا دخمه دله چال هاکردنه.
منابع
[دچی‌ین]- خسرو و شیرین ِمتن، گنجور.
- محمدرضا طاهری. خسرو و شیرین ِصوتی نسخه، نظامی ِپادکست.