عفریته

این نقاشی حمزه نومه کتاب شنه که ونه دله عفریته‌یِ چش جه بَل زنده و ونه تن دیو ره موندنه و ونه تن ِپوست نارنجی و خال-خالی هسته.

عفریت یا عفریته اتا قِد دارِ تن موجود هسته که اسلامی فرهنگ دله وه ره باور داشتنه. عفریت ویشته گدر بمرده‌ئونِ روح جه ارتباط گیرنه و رومی فرهنگ دله وه ره جنیوس لوسی جه شباهت دنه. هم قورآن، هم حدیث و معراج ِروایت دله، عفریت نوم اجنده میون بمو. مسلمون‌هایِ فولکلور و آسنی دله، عفریت ره اتی سیوا موجود هاکردنه که شیطونی قدرت داینه و بمرده آدمون جه وصل وونه و خرابه و دیوکلی دله زندگی کنده ولی ونه اصلی سِره جندم هسته.

وجه تسمیه

ماکان را اتا عفریته گول زنده، اتا ایرانی مینیاتور که نظامی ِخمسه وَر دکشینه. بخارا، ۱۶۴۸ میلادی.

عفریت کلمه، نمل:۳۹ آیه دله دره ولی اینجه فقط ات‌جور لقب هسته و ات‌نوع شیطون ِنوم نی‌یه. پیش از اسلامِ عربی شعرون دله این اصطلاح ره نیاردنه ولی «عفر» یا «عفریه» کلمات ره اشناسینه. جاهلیت گدر، عربون «عفر» ره خاک تن بمالستن یا گرد-خاک دله هاپیتن معنی کردنه. ویشته حیله‌گری و بدخاهی و شرارت ره معنی دا.

بعضی غربی محققون هم گنّه شاید ونه ریشه پارسی میونه جه بوئه و «آفریدن» کلمه جه وه ره بهیت بون. جانی چونگ گنه که مزدیسنا دین، اوستایی زوون جه «آفریتی-» کلمه ره یارنه که روحِ خَوِری وه ره گنه. یحتما این کلمه که اشکانی ریشه دارنه، اونجه جه بمو و عربی ره برسی‌یه.

با این که ویشتر اسلام ِسنتی محققون گتنه این کلمه اتا صفت هسته، ولی اسلامِ فولکلور و عامیونه آسنی دله، عفریت ره اتا نوع خاص از شیطون معرفی هاکردنه. مردمِ عامی عقاید ره «مستطرف» کتاب دله البشیحی خار-خار توضیح هدا. عفریت وشون نظر تونسته زنان را إشکار هاکنه یا مرده‌ئونِ روح ره شناسی هاده.

اسلامی کتابون دله

عفریت الممالک الاسود (سیو مملکتِ عفریته) سمت راست نیشته و جنی‌هایِ شکایت ره اِشنونه. کتاب العجایب شنه که اواخر قرن چاردهوم میلادی بنویشتنه.

اسلامی کتابون دله عفریته نوم ره همیشه جن نوم په یارنه. چون «جن» اصطلاح ره خله کُلی گتنه و ونه معنا مبهم بی‌یه، جن و عفریته‌یِ رابطه هم ظارا دیار نیّه. همینسه اسلامی کتابون دله این لقب ره یاردنه که اتا قِد-دار ولی بدخاه روح ره سِراق هادن.

قرآن دله هم اتا اینتی‌چی عفریت دره که گنه تونده بالقز، صبایِ ملکه، ِتخت ره کول بیره و ات‌دقسی وه ره سلیمون وَر بیاره ولی سلیمون اتی دیگر ره وظیفه دنه که این کار ره هاکنه. محمد بخاری اتا حدیث بیاردنه که «اتا عفریت، جن ِمیونه» خانه محمد نماز ره په هشنه و محمد ره تهدید کنده که وه ره تش زنده ولی جبرییل اتا دعا وه ره یاد دِنه که جن ره شه جه دیر هاکنه. مالک بن انس این آسنی ره روایت هاکرده. اسلامی ملّائون گنّه که خدا عن‌قصنی عفریت ره راهی هاکرده که اینتی جبرییل بوره محمد ره یاد هاده که چتی وه و ونه په‌روون شیطون جه نترسن و شو-شو وشون ره غلبه هاکنن

اسلامی فولکلور دله

عوام‌الناس ِروایت دله عفریت ات‌جور جهندمی شیطون هسته که جهندمِ آخرین طبقه مِنزل دارنه. خله بد-ذات و سنگ‌دل هسته و تش و دی جه بساته بیّه. نظامی شه آسنی دله اتا عفریت نوم ره یارنه که «ماهان» ره عذاب دِنه چون این ریکا ره خدایِ غِض هائیت بی‌یه؛ اینتی وه گته، عفریته‌یِ هاکردی درواقع خدایِ بخاستی په هسته. بعضی آسنی دله عفریت شر و جهندمی هسته و بعضی دیگر آسنی دله اخلاقاً شر نی‌یه و خدایِ دستور ره عمل کنده ولی ونه کار بی‌رحمانه و انتقام‌گیری وسّه هسته. علایده‌برین، عفریته ره دعاکر تونده احضار هاکنه و وه ره سیب بله که اتا کار ره ون‌سه هاکنه.

مصر

اتا ماسک که بث، مصر باستانی خدا، ره سراق دنه ولی مردم اسلام بمو په، وه ره عفریت اشناسینه. اینتا قرن چاروم تا اول پیش از میلاد شنه.

مصر مردم خیال کنّه که عفریت لزوماً اتا شخص نی‌یه و شه مستقل و سیوا شخصیت دارنه ولی تونده آدمِ جلد دله بوره.

احتمالاً اینتا آسنی ره تحت تأثیر مصر باستان دین قبول هاکردنه که «کا» ات‌جور موجود بی‌یه شی‌یه آدم جلد دله تا نمرد بوشه، در نشی‌یه. وشون حتا شخص بمرده په، وه ره ول نکردنه و قَورِستون دله ونه قَورِ په چرخ-چرخه‌تو کردنه تا قیامت هم اونجه درنه. کسي که طبیعی عُمر هاکرده، عفریته ونه روح ره کار ناشته. فقط کسایی که بکوشت بینه ره گتنه که عفریته وشون جلد دیّه. بعضی گدر طرفِ تن ره اتا مِخ زونه که عفریته ره تن جه درهاکنه. این کار تونسته عفریته ره بعضی گدر ترس هاده که دربوره ولی بعضی گدر طرف ره زوء کِشته یا ونه مرده‌ئون جه انتقام گیته. شهدا، اولیا و انبیا روح ندارنه و همینسه وشون ره عفریته عذاب ندنه.

مراکش

مراکش (مغرب) کشور دله، مردم عفریته ره خله جن جه قوی‌ته در نظر گیرنه. وشون تعداد، اجنده و باقیِ شیطونی موجودات جه ویشته هسته و ویشته وشون ره قِد دره. وشون قیافه عیب‌ناک هسته و مثلاً دست-پنجه هیولایی یا تلی‌دار هسته یا وشون چش جه تش در-زنده یا هفت‌تا کلّه دارنه و...

جن دستوری، عفریت هم تونده آدم جلد دله بوره و آدمی که عفریت وه ره بزو، قوی‌تر و شجاع‌تر وونه ولی عفریته وه ره لوچ کنده و اتا جادویی حلقه دارنه که شخص ره طلسم کنده و وه ره مزراب إلنه که مثل گت-گتِ سنگ ره جابجا هاکنه.

شبکیه

اتا گروه عراق ِشمال درنه که وشون ره شبکیه گنّه. وشون عفریته خَوِری گتنه که پیش از خلقت، اتا عفریت دیّه که آدم بساتن په عصبانی بیّه و علی وه ره بیته کَت دَوِسته و ات کناره بی‌یشته. تموم پغمبرون بمونه په، عفریت وشون جه شفاعت بخاسته ولی علی فقط محمد ونجه بخاسته په، شرط هاکرده که اگه عفریت خدایِ دستور په بمونده، وه ره رها کنده.

آسنی (= داستان) دله

عفریت نوم خله شعرون دله بمو. مثلاً، المعری (۹۷۳–۱۰۵۷ م) شه قهرمون ِآسنی ره گنه که چتی شونه بهشت و اونجه «تنگ-تنگِ همند» و «تاریک-تاریکِ جَری» وینده که بهشت و جهندمِ میون کَتنه و اونجه عفریته نشیتنه. جدیدته آسنی دله هم عفریت نوم ره ویمبی. مثل، هزار و یک شو دله اتا آسنی نوم «پورتر و جوون کیج-کیجا» هسته که اتا شازده‌پسر ره دریایِ دزد حمله کنّه و وه شونه اتا هیمه‌جمع‌کَر پلی پناه گیرنه. شازده اتا اتاق جنگل ِپه پیدا کنده که ونه درون اتا قشنگ زنا دره که عفریته وه ره بدزدی‌یه. شازده و قشنگ زنا هئی کشه خسنّه که عفریت وشون ره وینده و وه ره حسودی گیرنه و شازده ره تبدیل به شادی (= میمون) کنده. پئی‌ته، ات کیجا اِنه شازده ره نجات دِنه تا وه عفریته ره شکست هاده و وه ره تن-به-تن جنگ دله بزنه و کِلین هاکنه. یا «صیاد و جنی» ِآسنی دله، اتا ماهی‌گیر کوزه پیدا کنده که ونه سر سلیمونِ مُهر بزه هسته و وه ره وا کنده ولی اتا عفریت کوزه دله جه درإنه. صیاد وه ره کَلِک زنده و دِباره کوزه دله رسندنه و ونجه شرط کنده که اگه وه ره رها هاکنه، عفریت وه ره پولدار هاکنه. ات‌جور عفریته دیگه دره که وه ره عربی دله مارد گتنه،که وه ره راحت داستان ِقهرمون فریب دِنه. این آسنی که عفریته کوزه دله دَوِست هسته و آرزو دارنه رها بوه، فرنگی و غربی فرهنگ دله جا دکته و «جن» ره وشون اینتی‌چی بشناسینه.

عفریت ات خله فیلم و کامپیوتری کا دله دره. فینال فانتزی ِبازی دله اتا عفریت دره که دشمن هسته و بنشنه ونه روح ره احضار هاکردن. وه تش ِروح هسته و تونده شه طلسم جه استفاده هاکنه که ونه نوم ره «جهندمِ تش» گنه. ترو بلاد پنجمین سری (۲۰۱۲)، اتا عفریت ِآسنی هسته که خانه عراقِ غیرنظامیونِ انتقام ره آمریکایی‌شونِ سربازها جه بیره.هم امریکن گادز (۲۰۰۱) و هم ونه سریال، که نیل گایمن بساته، دله اتا عفریت دره که اسا تاکسی راننده بیّه و خانه شه نو نقش دله عادت هاکنه و مردم جه صمیمی بوه.

دپیته چرخه‌تو

• دیو
• جن