لیلی و مجنون (نظامی)

لیلی-مجنون (نظامی شعر) لیلی و مجنون (فارسی) لیلی و مجنون هئی ره آخرین کش وینّه و بی‌هوش وونّه. کلّی اطلاعات نویسنده نظامی زوون فارسی ادبی ژانر مثنوی (fa) سایت‌ئون ویکی‌قالزم ویکی‌قالزم ِفارسی نسخه نویسنده‌یِ دیگر کتابون خسرو و شیرین هفت‌پیکر

لیلی و مجنون اتا آسنی (= داستان) نوم هسته که نظامی گنجوی وه ره شعر هاکرده و سوت دَوِسته. اینتا داستان، خمسه‌یِ سومین کتاب هسته. اینتا داستان عربی زوون ِآسنی‌ئون جا ریشه گیرنه. نویسندگون میون اختلاف دره که این آسنی واقعی بی‌یه یا فقط وه ره مثل گتنه؛ مثلاً کراچکوفسکی گنه که مجنون واقعاً نجد دله قرن اول هجری زندگی کرده ولی طه حسین گنه که امکان نکنده اینتی آدم دئی بو. یان ریپکا هم گنه که اینتا آسنیِ ریشه بابل تمدن جه وَرگِردِنه.

نظامی هنتا این شعر ره فارسی جه نَسرو بی‌یه په، لیلی و مجنون نوم ره بعضی فارسی شعرون دله دی. ولی این کتاب ره نظامی زمونی که شروانشاهون ِحاکم ونجه بخاسته، ۴۷۰۰ بیت هاکرده و چار ماه طول بکشی‌یه تا وه ره نظم دَوِنده. وه شه مقدمه دله اتی گنه که خله ونه دِل نخاسته لیلی و مجنون ِشعر ره سوت دَوِنده و شاهِ بخاستی این کار ره هکرده. وزنی که شعر دله نظامی بکار بیارده، پیش از این سابقه نداشته و اتی شابلون بیّه که باقی ِشاعرون هم نظامی په، اینتا وزن ره استفاده هکردنه. خله شاعرون، هند و ایران و ترکستون دله لیلی و مجنون ِآسنی ره دِباره از سر بائوتنه و ونه آسنی ره عوض-بدل هکردنه. لیلی و مجنون تا شیرین و خسرو، خله فرهنگی نظر جا فرق کنده و عربونِ سنت‌ها ونه دله بچشم اِنه.

آسنی

قیس و لیلی مکتب دله هئی جه آشنا وونّه.

قیس عامری، که بعداً ونه نوم بیّه «مجنون»، مدرسه دله اتا کیجا عاشق وونه که ونه ایسم ره گتنه «لیلی». قیس این کیجا ره همیشک بخاستی داشته و وشون دئی گت بینه ولی وشون قبیله فرق کرده و وشون‌هایِ پییرون، هر دِ، شه قبیله‌یِ رئیس بینه. لیلی که شی‌کَر بیّه، قیسِ پییر شه ریکا وسّه بورده خاستگارچی ولی اون گدر اتا رسم دیّه عربون میون که وقتی اتا کیجا-ریکا هئی ره خاستنه و عاشقی کردنه، وشون ره نی‌یشتنه که ازدواج هاکنن؛ همینسه لیلیِ پییر رضا نیّه و کیجا ره شی ندا.

قیس که خله بدجور-بچم لیلی ره خاسته، لوچ بیّه. وه هر گدر شی‌یه لیلی‌شونِ مَله و ونه راه‌سر نیشت بی‌یه. ات روز لیلیِ مله جوون‌ها هرستانه و وه ره تا خِرده، کتک بزونه. همینسه دِ قبیله جنگ دکتنه و قیسِ پییر شه مله آدم ره جمع هاکرده که لیلی‌شون مله دله دعوا راه دینگنه ولی قیس این دعوا میونه لیلی‌شونِ قبیله طرف هرستا و شه هم‌محلیشون ره زوئه. دیگه قیس ره اون مله دله راه ندانه و وه یواشکی شی‌یه لیلی سره پشت یا مله راه سر نیشت بی‌یه و ونه خاطری شعر خوندسته و مردم وه ره ریک هچینه و گتنه «مجنون» (لوچ) هسته و وه ره هم انگاری-خال‌کِندی این نوم جه خِش اِمو. ولی وه ره هم‌انده جه هم دینگونه و بلایی ونه سر بیاردنه که راه دکته بورده جنگل و خرابه خنه هاکرده و روز-و-شو لیلی وسّه خوندسته. ونه شعرون ره مردم که گذر کردنه، یاد گیتنه و هئی گوش-به-گوش خوندستنه و مجنون اسم درهاکرده.

مجنون ِنقاشی که جنگلِ حیوون‌های جا سر کنده

مجنون بورده جنگل دله دیّه و هر چی ونه دایی، پییر، مار، همساینون و... شینه وه ره سرور گیتنه، ای نیّه. چن کَش وه ره بَوِردنه مله دله حبس هکردنه یا ونه وسّه معلم گیتنه ولی باز ورگردسته جنگل و بیابون دله دیّه. مجنون جنگل دله حیوون دستوری زندگی کرده و شه تنِ جمه ره چاک-بر-چاک کرده و لخت‌موس گردسته. هر گدر ونه وسّه خِراک یاردنه، حیوون‌ها جه هم‌باز بی‌یه و خله غذا نخرده. وه ویشه دله جونورون جا انده خار بی‌یه که تمومِ جنگلِ حیوون اِمونه ونه وَر و ونه اطاعت ره کردنه. ونه شهرت اتا لاتِ مردی جه برسی‌یه که ونه نوم ره «نبیل» گتنه. نبیل قسم بخرده که مجنون ره ونه بخاستی جه رسننده. وه اتا لشکر داشته که وشون ره جمع هاکرده و لیلیِ پییر ره پغوم هدا که اگر مجنون ره کیجا ندی، ته ره کشمبه. لیلیِ پییر هم چنتا قبیله دیگه جه کومِک بخاسته و جنگ ره تن هدا. نبیل لشکر بکشی‌یه و جنگ دکتنه ولی مجنون اَی نبیلِ لشکریون ره زوئه و وشون ره فُش-کَتره گته. نبیل ِلشکریون که جنگ دله هم خله تلفات هدا بینه، ونه دست عاصی بَینه و مجنون ره سر بی‌یشتنه، بوردنه.

وشونِ آخرین ملاقاتِ نقاشی

لیلیِ پییر وه ره اتا معروف و پول‌دارِ کس خنه برسنی‌یه که ونه نوم «ابن سلام» بی‌یه. لیلی هم با این که مجنون ره خاسته، هچّی ناته و بورده شی‌خنه ولی ابن سلام ره تن ندا و کیجا بموندسته. مردی هرچی تقلا کرده که وه ره تن دکفه، وه راقاضی نکته تا این که ابن سلام دِق کنده و ناراحتی جه میرنه. لیلی ات کش نومه بنویشته و هدا که مجنون ره برسنینه و وشون میون پغوم-پسغوم راه دکته تا این که لیلی رضا بیّه که مجنون ره بوینه. اتا مردی وشون ره بَورده هئی پلی. اینجه مجنون خاسته ونه دست ره دماسه که لیلی پیشی نشی‌یه و باته که نخانه شه مردی ره خیانت هکنه. مجنون دل ای بشکسته و ونه وسّه انده شعر خوندنه که هر دِ غش کنّه و هوش شونّه.

آخر هم این دِ هئی جه نرسنّه و لیلی میرنه و مجنون شونه ونه مزارِ سر و حیوون‌ها ونه دور حلقه زنّه و نی‌یلنه کس دیگر اونجه بئه. مجنون هم انده دره تا همونجه دِق کنده و لیلی قَورِ سر میرنه. وه آخر گنه که:

کای خالق هرچه آفرید است		سوگند به هرچه برگزید است
کز محنت خویش وارهانم		در حضرت یار خود رسانم
آزاد کنم ز سخت جانی		و آباد کنم به سخت رانی
این گفت و نهاد بر زمین سر		وآن تربت را گرفت در بر
چون تربت دوست در برآورد		ای دوست بگفت و جان برآورد

منابع

• فارسی ویکی‌پدیا
• گنجور