پرش به محتوا

پیشاسقراطیون

ویکی‌پدیا، آزادِ دانشنومه، جه
پیتاگوراس
پارمنیدس
هراکلیتوس

پیشا سقراطی فلسفه که وه ره یونان ِاولیه فلسفه هم گانّه، باستانی یونان ِفلسفه هسته که سقراط هنتا نمه‌په وجود داشته. پیشاسقراطی فیلسوف‌ها ویشته کیهان‌شناسی، جهون ِبساته‌بیّن و ونه جوهر ِبشناسی‌ین جه علاقه داشتنه، اما سؤال‌هایی که پرسینه، طبیعی دنیایِ آثار خَوری یا اخلاق و دین و جامعه جه هم بی‌یه. برعکس دین ِپه‌روون که همه چی ره خدائون جا ربط دانه، وشون سعی کاردنه که هرچی وسّه علمی دلیل پیدا هاکنن. پیشاسقراطیون جه خله آثاری نموندسته و وشون کتابون خله کشف نیّه. اونچی وشون جه دومبی اکثراً دوره‌های بعدِ بنویشته جه اِما ره برسی‌یه. این دوره یونانیون شه همساینون جه خله چیزها یاد بئیتنه و چون وشون شهرها شه‌گردونی داشتنه، فلسفه خله رشد هاکرده.

پیشاسقراطی فلسفه قرن شیشم پیش از میلاد شروع بیّه و میلیتوس ِشهر دله تالس، آناکسیماندر و آناکسیمنس اولین کسایی بینه که فلسفه په بوردنه. وشون‌ها «آرخه» (که ونه معنی ماده یا اصالت و بنیاد وانه) ره بترتیب «ئو»، «آپیرون» (نامحدود بی‌ین) و «نوآس» (عقل یا هوش) جه نسبت هدانه. سه‌تا فیلسوف دیگه که این گادِر شهرهای نزدیک ایون جه اِمونه: گزنوفانس، هراکلیتوس و پیتاگوراس (فیثاغورس) بینه. گزنوفانس معروف بی‌یه که گاته خدائون شمایل ره نتومبی آدمونِ واری دونیم. هراکلیتوس جه بسختی تومبی اطلاعاتی پیدا هاکنیم ولی اینتی که میّن هسته، وه همه چی ره درتغییر دی‌یه و گاته تش آرخه (اصالت) دارنه. پیتاگوراس هم شه وسّه اتی په‌روون و فرقه بسات بی‌یه که اعتقاد داشتنه دنیا عدد جه بساته وانه و ریاضیات په شونه. الئا شهر دله هم اتا مکتب دیّه که پارمنیدس ، زنون الئایی ، و ملیسوس قرن پنجم پیش از میلاد وه ره مطرح هاکردنه؛ وشون ادعا کاردنه که فقط اتا چی وجود دارنه (وحدت وجود) و هچّی نتونده تغییر هاکنه. آناکساگوراس و امپدوکلس نظراتی هدانه که جهون چتی تونده عناصر مختلفِ جمع بیّن جا بساته بیی بائه. لئوکیپوس و دموکریتوس هم اتی فیلسوف بینه که اتم جه باور داشتنه و گاتنه هرچی ره تیکه-تیکه هاکنیم، آخرسری ات‌جور واحد جه رسمبی که دیگه بشکستنی نی‌یه. سوفسطاییون هم اتی پیشرفته انتقادی تفکر و نسبیتی فلسفه داشتنه که وشون جه خله اطلاعاتی ندارمی و هرچی دومبی ره وشونِ مخالفون بعدته بنویشتنه.

پیشاسقراطیون خله دنیا دله تأثیر بی‌یشتنه و خله چی که هنتا هم علم و فلسفه دله مطرح هستنه ره وشون اون گادِر، شه ابتدایی ابزارِ جا بفهمستنه.

نوم

[دچی‌ین]

پیشاسقراطی اتا اصطلاح هسته که قرن نوزدهم جه استفاده هاکردنه تا این دسته فلاسفه ره اینتی بِنومن. اولین بار اتا آلمانی فیلسوف، جی. ای. ابرهارد این عنوان ره اواخر قرن هیژده استفاده هاکرده.[۱] قدیم‌ته وشون ره منابع مختلف دله «فیزکوی» (physikoi) گاتنه که فیزیک کلمه جه ربط دارنه و «طبیعیون» معنی ره دِنه. ارسطو وشون ِکار ره گاته «فیزیولوژی» تا کسایی که «تئولوژی» (دین) و «میتولوژی» (اسطوره) ره دمبال کانّه جه، وشون ره سیوا قرار هاده. [۲]

«پیشاسقراطیون» اصطلاح ره اسا اون دسته فلاسفه وسّه کار زنّه که هنتا سقراط نمه‌په زندگی کاردنه و طبیعت و کیهانِ ساختار جه فکر کاردنه؛ وشون سقراطِ شاگردون جه فرق کانّه چون سقراط بمو په، ویشته اخلاق و جامعه خَوری گپ زونه. البته بعضی محققون اینتی رَسِد هاکردن ره قبول ندارنه چون پیشاسقراطی فلاسفه هم اخلاق سَره گپ زونه و این مسئله جا بی‌اعتنا نَینه. همین‌جور بعضی پژوهش‌کرون هم گانّه این کلمه بدجور هسته و آدم خال کانده پیشاسقراطیون ِاهمیت لابد کم هسته که شخص سقراط ره معیار قرار هدامی.[۳] حتا این اصطلاح غلط هم هسته چون آخرین فیلسوف‌هایی که این رج دله قرار گیرنه، خادی سقراط جه هم‌زمون و معاصر بینه.[۴]

جیمز وارن معتقد هسته که پیشاسقراطیون و کلاسیکِ فیلسوف‌های فرق ویشته جوغرافی سَر جه دیار وونه؛ چون پیشاسقراطیون تموم یونانی‌زوون مناطق دله تنک‌ترو بینه و هر مکتبی اتا شهر دله په‌روو داشته ولی سقراط بمو په، فلسفه آتن ِشهر دله تمرکز پیدا هاکرده. اتا اصلی فرق دیگه که دارنه، این هسته که پیشاسقراطیون جه خله بنویشته باقی نموندسته و وشون ره بواسطه اشناسمبی ولی کلاسیکِ دوره جا ات‌خله کتاب باقی دره.[۵] چون «پیشاسقراطی» اصطلاحی هسته که ونجه خله نقد دارنه، بعضیون «یونان ِاولیه فلسفه» ره ونه بدل، استفاده کانّه.[۶]

منبع‌شناسی

[دچی‌ین]

پیشاسقراطی فلاسفه جه فقط ات‌که تنک-ترو پاره‌بنویشت بموندسته. اطلاعاتی که اِما پیشاسقراطیون جه دارمی ویشته دوره‌ی بعدِ نویسندگون جه بدست بموئه؛ افلاطون، ارسطو، پلوتارک، دیوژن لائرتی، استوبائوس و سیمپلیکیوس، و حتا مسیحیت اولیه مبلغون، خصوصاً کلمنت اسکندریه و هیپولیتوس رم. کتابونی که مخصوصاً پیشاسقراطیون وسّه نوشتنه ره معمولاً «پیشا سقراطی» (Peri Physeos) یا «من‌باب طبیعت» (On Nature) نومِستنه.[۷] بعضی گادِر سخت هسته که دونیم اونچی که پیشاسقراطی دانشمندون جه نسبت دانه، واقعاً وشون ِگپ بی‌یه یا نا.[۸] این منابع دله زوونی که استفاده بیّه هم دپیت-دپیت و سخت هسته و ونه تفسیر ره مشکل کانده.[۹] افلاطون وشون گپ ره شه بخاستی جا تغییر دائه و ونه دل نخاسته که وشون گپ ره عیناً تکرار هاکنه. ارسطو دقیق‌ته بی‌یه ولی وشون ره شه فلسفه‌یِ چارچوب دله جه اِشائه. تئوفراستوس، ارسطویِ شاگرد و جانشین، اتا دایره‌المعارفی کتاب دارنه که «فیزیکیست‌های نظرات» نوم داشته و اون گادِرها، کسایی که خاستنه پیشاسقراطیون نظر ره دونن، ونجه بعنوان شه اصلی منبع استفاده کاردنه. اینتا کتاب هم اِسا دیگه وجود ندارنه ولی سیمپلیکیوس خله این کتاب جه شه بنویشته‌ئون دله ارجاع بیارده.[۱۰]


سال ۱۹‌۰۳، آلمانی فیلسوف، هرمان الکساندر دیلس و و. کرانز اتا کتاب بنوم Die Fragmente der Vorsokratiker (چنتا ولگه، پیشاسقراطیون جا)، ره منتشر هاکردنه که تموم اون‌چی که این دوره جه کشف بئی‌بی‌یه ره ات‌جا جمع کارده. اسا پژوهش‌کرون این کتاب جه استفاده کانّه و وه ره مرجع قرار دِنّه و تموم اسناد ره شماره‌بندی کانّه. این مرجع ره اینتی ارجاع دِنّه که اول اتا "DK" یلنه که دیلس و کرانز نوم ره سِراق دِنه. بعد شماره‌ای که فیلسوف شِنه اِنه. بعد اتا کُدِ حرف اِنه که مثلاً A یعنن طومار هسته یا B یعنن نقل‌قول هسته. آخرسری هم اتا عدد اِنه که سِراق دِنه کامین‌تا متن ره خانّی ارجاع هادین، این عدد تونده اعشاری هم بائه تا خط ره هم میّن هاکنه. آخر "DK59B12.3" واری کُد بدست اِنه: اینتا کد آناکساگوراس ِدوازدهمین نقل‌قولِ سومین خط ره اشاره کانده. اتا روش دیگه هم همینتا واری وجود دارنه که "LM" جه شروع وانه و وه ره آندره لیکز و گلن و. موست جمع هاکردنه و ونه کتاب نوم هم اولیه یونان ِفلسفه هسته و سال ۲۰‌۱۶ چاپ بیّه.[۱۱]

مجموعاً، این بنویشته‌ئون ره گانّه دوکسوگرافی که اتا لاتین کلمه هسته که doxographus جه اِنه و یونانی زوون دله دوکسا یا «نظر هدائن» معنی ره دائه.[۱۲]

پیش‌زمینه

[دچی‌ین]
اتا نقشه که یونانی مناطق و وشون ِمستعمرات ره مدیترانه‌ی دورتادور سِراق دِنه و حدود ۸۰۰–۴۸۰ پیش از میلادِ وضعیت هسته.

فلسفه کلاً قرن شیشم پیش از میلاد یونان دله شروع بیّه. پیشاسقراطی دوره حدود دِ قرن طول هکشی‌یه؛ این گادِر همون دوره‌ای هسته که ایران هخامنشیون دَیینه غربی وَری پیشروی کاردنه و یونانی مردم هم دریایی تجارت جه پیشی شینه و تا قبرس و شامات پیش بمونه.[۱۳] اولین فلاسفه ویشته ایونیه دله گت بَینه که اسا ترکیه‌یِ غربی سواحل ره نمنه. ایرانی‌ها حدود540 پیش از میلاد اونجه ره بَئیتنه و همینسه اتا استبدادی حکومت اونجه دیی‌یه. ایونیه انقلاب سال ۴۹۹ پ‌م شروع بیّه ولی پنج سال طول بکشی‌یه تا ایرانیون وشون ره اَی سرکوب هاکردنه.[۱۴] اواسط قرن پنجم پ‌م بی‌یه که آتن ِشهر کم‌کم یونان ِفلسفی نیشتگا بیّه.[۱۵] این دوره زمونی هسته که آتن ِکلاسیک دوره شروع وانه و سقراط، افلاطون و ارسطو سر پیدا وانه ولی همین گادِر سوفسطایی فلاسفه هم دَیینه که پیشاسقراطی نوم جه وشون ره اِشناسمبی.[۱۶]

چندین فاکتور جمع بَیینه و باعث بَینه که یونانِ اولیه فلسفه بساته بوو. تجارت باعث بی‌یه که ایونیه‌یِ شهرون، خصوصاً میلیتوس، تونن مصر و بین‌النهرین جه ارتباط پیدا هاکنن و وشون فرهنگ که طبیعت ره اتی دیگه دی‌یه، یونانیون سَر تأثیر بی‌یشته.[۱۷] جدای این که وشون چنده فرهنگی تأثیرات داشتنه، اتا اتفاقی که حدود ۸۰۰ پ‌م دکته، این بی‌یه که یونانیون الفبا ره یاد بئیتنه و شه وسّه خط بساتنه.[۱۸]

اتا چی دیگه، این بی‌یه که یونان دله شهرهای مختلف خله نزدیکِ ارتباط داشتنه و سفر هاکردن وشون میون رواج داشته و این باعث بی‌یه که وشونِ ایده‌ها و دانش پشو بخارده. قرن شیش پ‌م فلاسفه راحتی تونستنه یونانی شهرهای دله رفت-رُش هاکنن و پان-هلنی جشنواره‌ئون ِتمشا بورن. اون گادِر دیر شهر بوردن سخت بی‌یه و دیگر کشورون ِمردم نتونستنه راحت سفر هاکنن ولی یونان چون ئو دله کشور بی‌یه، مردم تونستنه راحت خادی یونانِ اصلی بنه جه بَی تا اژه و مدیترانه و ایتالیای جنوبی‌وَر ره بورِن-بئن.[۱۹]

البته سیاست هم تأثیر داشته چون شهرهایی که شه وسّه هرتی آزاد بینه و وشون خَور پولیس گتنه، اجازه دانه مردم فلسفه په بورن. یونانِ اکثر شهرون اون گادِر استبدادی یا دینی حکومت نینه که این شرایط اجازه دا هرکس تونه شه سؤالات ره موضوعات مختلفِ خوری راحت هاپرسه.[۲۰] پولیس‌ها زودی ثروتمند و موفق بَیینه، اَی خصوصاً میلیتوس؛ این شهر اوائل که فلسفه دربمو بی‌یه، تولید و تجارتِ مرکز بی‌یه. غلات ، راغن ، شراب و بقیه چی ره تجارت جه تموم آزادِ شهرون و مستعمراتِ میون تنک کاردنه و اینتی شهرها منزوی نَیینه و اتی پیچیده سیستم دیّه که شهرها ره هئی جا وابسته داشته.[۲۱]

یونانِ اساطیر هم فلسفه‌یِ بساته‌بیّن ره کومِک هاکردنه. خله وقت‌ها فلاسفه نیشت بینه و سؤالاتی که پیش‌ته هومر و هزیود وشون جا سوت دَوست بینه، ره فکر کاردنه.[۲۲] پیشاسقراطی‌ها اتی دنیایِ جا سرچشمه گیتنه که اساطیر، مقدس ِاماکن و محلی خدائون اونجه قدرت داشتنه. حماسی شاعرون هومر، هزیود و دیگرون واری، این فضا ره دیار کانّه. وشون ره هم حتا تومبی پیشاسقراطیون ِپیش‌ته فیلسوف دونیم چون وشون هم سعی کاردنه اونچی محلی ترانه و داستان دیّه جه کومِک بَیرن و جهون ره بتتر بشناسن و اونچی قدیم دونستنه ره ات‌کاسه هاکنن؛ ولی چون وشون‌های جواب خله ساده و ابتدایی بی‌یه و جای این که طبیعت ره هارشن، داستان په شینه، وشون ره معمولاً فیلسوف نائورنه. یونانی دین هم شه بین‌النهرینی، مصری و هیتی دینِ تأثیر ره داشته. [۲۳]

هومر شه دِتا سوت دله، وقتی که خدائون و طبیعی چیون (شو واری) جه تعریف کانده، ات‌که جهون ِبساته بیّن و ونه ماهیت جا هم گپ زنده و قدیمِ متفکرون ِنظر ره هم گانه.[۲۴] هزیود (حدود ۷۰۰ پ‌م) هم اتا تئوگونی نوم سوت دارنه که ونه معنی «خدائونِ بزائن» هسته و اونجه سعی کانده که سیوایِ اونچی داستان وجود داشته، شه مطالب ره مرتب هاکنه و اتی عقلی دلیل اتفاقات وسّه بیاره؛ اینتا واری که گاته شو باعث بیّه بمردن، بخاتن و خو بدی‌ین بساته بوو.[۲۵] این که بمرده آدمون زندگی جه کوچ کشنّه، اتا اعتقاد بی‌یه که تراکیا دله، پنج قرن کار داشته تا مسیح میلاد، باور داشتنه؛ ولی اختلاف نظر وجود دارنه که اینتا جهون‌شناسی هم فلسفه جه تأثیر بَیته یا نا.[۲۶] فرسیدس، شاعر و جادوگری که تالس معاصر بی‌یه، شه کتاب دله اتی عجیب-غریب جهون‌شناسی دارنه و ادعا کانده که اوائل سه‌تا خدا دیینه؛ اینتا ره تومبی اتا شاب دونیم که عقلی فکر هاکردن سمت حرکت کارده.[۲۷]

کلیات

[دچی‌ین]
پیشاسقراطیون ِمهمترین فلاسفه و وشون ِدوره
طبق اونچی آزبورن کاترین بائوته[۲۸]
سال‌هایی که شه فلسفه‌ی اوج دله دَیینه
(چن سال کار داشته تا مسیح دنیا بموئن)
تالس ۵۸۵
آناکسیماندروس ۵۵۰
آناکسیمنس ۵۴۵
پیتاگوراس ۵۳۰
کسنوفانس ۵۳۰
هراکلیتوس ۵۰۰
پارمنیدس ۵۰۰
زنون الئایی ۴۵۰
آناکساگوراس ۴۵۰
امپدوکلس ۴۴۵
ملیسوس ۴۴۰
پروتاگوراس ۴۴۰
لئوکیپوس ۴۳۵
گرگیاس ۴۳۰
آنتیفون ۴۳۰
دموکریت ۴۲۰
فیلولائوس ۴۲۰
سقراط ۴۲۰
افلاطون ۳۸۰
ارسطو ۳۵۰

پیشاسقراطیون ِمهمترین ویژگی این بی‌یه که خاستنه شه عقل جا استفاده هاکنن. پیشاسقراطی فیلسوفون فکر کاردنه تموم چیزها ونه اتا واحدِ چی جا بمو بائن و گاتنه این چی ره ونه پیدا هاکنیم تا همه چیز دلیل ره توضیح هاده ولی گاتنه این جواب نتونده خدا بائه.[۲۹] پیشاسقراطی فیلسوف‌ها دینِ کیهان‌شناسی ره اشتیفا دونستنه و منطق پشتی سعی کاردنه همه چی ره تحلیل هاکنن و انتقادی هارشا دارن. وشون خاستنه نهایتاً جهون ِاصل و ماهیت ره دَربَوِرِن. اکثراً اتا مادی دلیل (آرخه) دمبال گردستنه که چتی چیزها بوجود انّه و نیست وانّه.[۳۰] پیشاسقراطی‌شون اشیاءِ منطقی وحدت ره قبول داشتنه و ماوراءطبیعی توضیحات ره رد کاردنه و اتی طبیعی اصول دمبال دَینه که جهون و آدمون جامعه ره توضیح هاده. ماقبل‌سقراطیون جهون ره اتا کیهان دینه که اتی نظم دارنه که منطقی تحقیق هاکردنه په قابل درک هسته.[۳۱] وشون شه تلاش هاکردن په چندین اصطلاح هم بساتنه: ریتم (rhythm)، تقارن (symmetry)، قیاس (analogy)، استنتاج (deductionism)، تقلیل (reductionism)، طبیعی ریاضیات (mathematicazion of nature) و… واری.[۳۲]

اتا مهم اصطلاح که چنتا فیلسوف دله ویمبی، «آرخه» (arche) هسته؛ این کلمه تونده هرکاجه ات‌جور معنی هاده. تونده شروع یا خاستگاه بائه که چیزهای بعدی سَر اثر یلنه. یا تونده اتا اصل یا علت معنی ره هم هاده(خصوصاً ارسطویی مکتب دله).[۳۳]

اتا ویژگی دیگه پیشاسقراطیون دله همه‌گیر بی‌یه، این هسته که وشون شه نظرات ره آزمایش نکاردنه. وشون دلیل شاید این بی‌یه که اون گادِر خله ابزاری نداشتنه یا تونسته این بائه که وشون ِدید، جهون اتا غیرقابل‌بساتن واحد بی‌یه که ننشسته اتا خارجی هارشاکر بخشی از این طبیعت ره تحت کنترل دربیاره و تجربه هاکنه.[۳۴]

اونتی که جاناتان بارنز (باستانی فلسفه‌ئون ِاستاد) گانه، پیشاسقراطی فلسفه سه‌تا اصلی ویژگی داشته: وشون دله‌وَری، سیستماتیک و اقتصادی بینه. دله‌وری یعنی که وشون سعی داشتنه دنیا ره اونچی دنیا دله وجود دارنه جه توضیح هادن. سیستماتیک بی‌یه چون خاستنه شه بفهمستی چیون ره جهان‌شمول هاکنن و قوانین ره همه چی سر تطبیق هادن. اقتصادی بی‌یه، که یعنن تا جایی که تونستنه جدیدِ اصطلاحات و فلسفی کلمات شه جه درنیاردنه. وشون این سه‌تا ویژگی جه موفق بَینه که آدمون ِتفکر ِمسیر ره تغییر هادن و کاری هاکنن که آدمی جای اسطوره و دین، بوره شه سؤالاتِ په فلسفه و علم دله دگرده.[۳۵] البته پیشاسقراطی‌ها آتئیست (بی‌خدا) نَیینه؛ ولی تا جایی که تونستنه، خدائون ِتأثیر ره طبیعت دله دست‌کم گیتنه و رعدبرق واری چیون ره فقط وشون جه نسبت دانه یا بعضی‌شون هم دَیینه که اصلاً گاتنه خدائون دنیا دله دخالت نکانّه.[۳۶]

اتا گراف که سِراق دِنه یونانِ مهمترین فلاسفه کمین دوره دئینه و کنجه تأثیر بدینه.

اگه یونان ِفلسفه ره سه مرحله جه رَسِد هاکنیم، اولین مرحله که هزار سال طول بکشی‌یه ره پیشاسقراطی گانّه؛ ولی اَی همین مرحله شه تونده سه‌تا دوره میون رسد بوو: اولین مرحله عمدتاً میلیتوس ِمکتب، گزنوفان و هراکلیتوس دوره شنه که سنتی جهون‌شناسی ره رد هاکردنه و باتنه مشاهده و تجربیات جه ونه طبیعت ره توضیح هادیم. وشون تغییر یا حرکت ره همیشگی دونستنه و گاتنه اتا اصلی چیز دره که تموم هستی و کاسموس ره تشکیل دنه.[۳۷] الئایِ مکتب وشون په بمونه که گاتنه دنیا اتا واحدِ چی هسته و تغییری ونه دله بوجود ننه.[۳۸] سومین مرحله که الئایون په بمونه: امپدوکلس، آناکساگوراس و دموکریتوس واری، اکثراً الئا فلسفه جه مخالفت داشتنه و میلیتوس ِطبیعت‌گرایی جه وردگرستنه.[۳۹]

یونان فلسفه شه دومین مرحله دله، سقراط بمو په، افلاطونی، ارسطویی، کورنایی، پیرهونی، کلبی، اپیکوری، آکادمیک شک‌گرایی، و رواقی جنبش‌ها ره تجربه هاکرده که تا صد سال کار داشته عیسی دنیا بئه، دمباله داشته و من‌بعد، سومین دوره دله، فلاسفه امونه و قدیمی آثار ره تحلیل و مطالعه کاردنه.[۴۰]

فلاسفه

[دچی‌ین]

میلیتوس مکتب

[دچی‌ین]
اصلی بنویشته‌: تالس
اصلی بنویشته‌: آناکسیماندر
تالس چنتا ریاضی قضیه ره کشف هاکرده؛ اینتا واری که گاته اگه دایره دله اتا قطر داریم، ونه دِ ور هرکاجه که دایره‌ی محیط سر هدی جه بخاردنه، همونجه رأس قائمه ساجنه و اتا قائم‌الزاویه بساته وونه.

میلیتوس اتا شهر بی‌یه که ایونیه منطقه دله قرار داشته و قرن ۶ پیش از میلاد اونجه اتا فلسفی مکتب بساته بیّه. این مکتب دله تالس، آناکسیماندر و آناکسیمنس، که احتمالاً بترتیب معلم-شاگرد بینه، حاضر بینه. وشون ویشته خاستنه جهونِ مبدأ و اصل ره بدونن. هرکامین وشون بمونه و دنیایِ اصل یا «آرخه» ره اتا چی جه ربط هدانه و اینتی طبیعت‌گرایی ِفلسفه‌یِ سنت ره بساتنه.[۴۱]

تالس (ح. ۶۲۴–۵۴۶ پ‌م) ره فلسفه‌ی پییر دونّه.[۴۲] ونه بنویشته‌ئون جه هچّی نموندسته. وه اولین کسی بی‌یه که عقلی هاکرده و شه وسّه دلیل بیارده و وه ره غربی فلسفه‌ی اولین نفر هم دونّه.وه اتا اصطلاح کاموس (cosmos) ره بساته که اولین‌بار وسّه تموم جهون ره دربرگیرنه. وه هندسه دله هم نقش داشته و اتا کسوف ره پیش‌بینی هاکرده.[۴۳] تالس شاید فینیقیه‌ای تبار داشت بائه. [۴۴] ونه زمونه، میلیتوس شهری بی‌یه که تجارتِ مرکزیت ره داشته و همساینون جه ارتباط داشته و تالس هم تا بین‌النهرین، مصر، و فینیقیه بورد بی‌یه.[۴۵] قدیم تاسا، تالس ره اتا نخبه و عجوبه آدم اشناسنّه[۴۶] و ونه نوم یونان ِهفت‌تا گتِ دانشمندون میون دره.[۴۷]

همه چی جه مهم‌ته، چیزی که باعث بیّه تالس ره فلسفه‌ی پییر دومبی، سؤالی هسته که وه جهونِ مبدأ و منشأ خَوری هاپرسی‌یه و جوابی که خاسته شه مشاهدات و بدی‌یه‌چی جه هاده، هسته. وه قدیمی‌ته آدمون واری نموئه جهون ِبساتن ره خدائون جا نسبت هاده و اتا عنصر ره آرخه دونسته.[۴۸] اِما هرچی تالس جه دومبی ره بعدته ارسطو شه کتاب دله بنویشته. ارسطو گانه که تالس ئو ره اولیه ماده دونسته و گاته تموم چی ونجه حاصل بَینه.[۴۹] تالس گاته «بنه، ئو سر استراحت کانده.» شاید وقتی ماهی‌ئون ِفسیل ره زمین دله هارشی‌یه، اینتی نتیجه بئیت بائه.[۵۰] وه همه چی ره پر از خدائون دونسته که بعضی آدمون وه ره اینتی تفسیر کانّه که دین جا باور داشته و اتی دیگه گانّه ونه گپ آتئیسم جا اِنه.[۵۱]

آناکسیماندر (۶۱۰−۵۴۶ پ‌م) ۲۵ سال تالس جه جوون‌ته بی‌یه. وه اولین جوغرافی نقشه ره بکشی‌یه و اتا چی بسات بی‌یه که، ساعت واری، زمان ره حساب هاکنه و اولین کسی بی‌یه که بفهمسته زمین توپی‌شکل هسته.[۵۲] وه تالس واری همه چی وسّه عقلی دلیل یارده و زمین و آدمون ِمنشأ وسّه حدس‌هایی بزوئه. جورجیو د سانتیانا (که ماساچوست دانشگاه دله فلسفه درس دنه) گانه که اونچی آناکسیماندر جهون جه بفهمسته و قوانینی که بی‌یشته، بعدی قرن‌های فلسفی نظر ره شکل هدائه و هم‌انده که تش ره کشف هاکردن مهم هسته، یا هم‌انده که انیشتین ِنظریات مهم هستنه، آناکسیماندرِ حرف هم مهم هسته.[۵۳]

آناکسیمنس (۵۸۵−۵۲۵ پ‌م) جه خله کم دومبی؛ هم‌اتنده دومبی که وه و آناکسیماندر رفخ و هم‌فکر بینه و آناکسیماندرِ سر خله تأثیر داشته. آناکسیمنس اتا کتاب طبیعت خوری بنویشت بی‌یه و گاته هوا اون اصلی عنصر هسته که باقیِ عناصر ونه جا بساته بَینه. وه آناکسیماندر راه دمباله ره بَیته و سعی هاکرده توجیه هاکنه که چتی همه موجودات هدی سر جه بوجود بمونه. [۵۴]

گزنوفانس

[دچی‌ین]
یونانیون قدیم‌ته گاتنه وقتی کشتی ِستون ِسَر جه تش راست وانه، «دیوسکری» خدایِ عمل هسته که اینتی وانه؛ ولی گزنوفانس بائوته وقتی میاه ستون جه نزدیک وونه، آسمون ِستاره‌ئون ونه سر تأثیر النه و اینتی تش راست کانّه.[۵۵]

گزنوفانس دانشمندی بی‌یه که کولوفون ِشهر دله دنیا بمو که ایونیه دله دیّه و میلیتوس جه نزدیک بی‌یه. وه خله سفر هاکرد بی‌یه و دین و اسطوره‌ئون جه آشنایی داشته. وه گاته ننشنه اِما ره حالی بوو که اتا خدا دارمی یا چنتا خدا درنه یا این که اصلاً خدائون میون سلسله‌مراتب دره و گت‌تری-خوردتری دارنه یا نا. وه گاته نتومبی خدائون ره آدمون شکل واری سِراق هادیم و مثل یارده که چتی هسته که باقی ِاقوام و کشورون هم شه خدا ره شه شکل جا ساجنّه. وه همینجور گاته اگه شیر و اسب و خی هم خدا داشتنه، شه خدا ره شیر و اسب و خی ِشکل جا تصور کاردنه. این مطلب فقط خدائون ِشکل جه ربط نداشته و وشون اخلاق ره هم گاته نونه آدمون واری درنظر بَیریم؛ پیش‌ته هومر واری شاعرون گاتنه که خدائون زنا کانّه و بی‌تربیتی دارنه و اخلاق ره اهمیت ندنه که گزنوفانس مخالف بی‌یه و خدائون ره آدمون جه بتتر دونسته ولی وه ادعا نداشته که خدا قادر مطلق هسته یا همه چی ره دونده یا تونده هرکاری هاکنه. [۵۶]وه خورشید، رنگین‌کمون و چنتا دیگه طبیعی اتفاقات وسّه دلیل بیارده؛ درحالیکه اون گادِر یونانیون اینتی چی مسائل ره خدائون ِکار دونستنه. ونجه خله چیزی ندومبی و خله دانشمندون وه ره پیشاسقراطیون جمع ندونّه. [۵۷]

هراکلیتوس

[دچی‌ین]

ونه گت بنویشته ره بخوندین: هراکلیتوس
هراکلیتوس خله تغییرات ره مهم دونسته. وه گاته: «این جهونی نظم [کاموس]، هرتی فکر هاکنیم، هیچ خدایی یا هیچ آدمی ره نیافری‌یه ولی همیشک همینتی بی‌یه و موندنه: تشی که جاویدون هسته؛ اتی قایده ونه اَلو راست وانه و اتی قایده ونه تش خسنه.» وه همه چی ره درجریان دی‌یه. هرکلیتوس تش ره اصلی عنصر و آرخه دونسته. وه گاته تش تونده ئو یا خاک جه بدل بوو و برعکس هم وانه. وه جهون ره ازلی و ابدی دونسته.[۵۸] وه اتی نتیجه‌گیری کانده که هیچ‌گادر اتا آدم نتونده شه لینگ ره دِبار بی‌یله اتا روخنه دله؛ این مفعوم ره اتا شعار ta panta rhei دله خلاصه کانّه که یعنن «همه‌چی جریان دانّه».[۵۹]

اتا چی دیگه که هراکلیتوس وسّه اهمیت داشته، «اضداد» بی‌یه؛ وه سرد-گرم، زنده-مرده، تند-کند و… ره اتی مهم چی دونسته و گاته همه چی این اضداد جه بساته وانّه و همینسه شه درون تنش دارنه. وه معتقد بی‌یه این اضداد اصلاً اتا هستنه و اِما وشون ره متفاوت ویمبی.[۶۰] وه هرچیزی ره منصفانه دونسته و گاته اضداد درنه اتی ثبات ساجنّه که کاموس ره باقی النه و خدایِ هارشا جه جنگ و فقر و... خار هستنه ولی اِما اینان ره نخاش دومبی.[۶۱][۶۲] هراکلیتوس لوگوس کلمه جه خله استفاده هاکرده و حتا شاید معنیون مختلف ونجه بئیت بائه ولی کلاً بخائیم باویم، لوگوس اتی قانون و نظم هسته که همه چی دله وجود دارنه.[۶۳] لوگوسی که هراکلیتوس ونجه نوم وَرنه، بعداً رواقیون سَر تأثیر بی‌یشته و وشون فلسفه ره شکل هدا.[۶۴]

پیتاگوراس (فیثاغورس)

[دچی‌ین]
اصلی مقاله: پیتاگوراس

پیتاگوراس یا فیثاغورس (۵۸۲−۴۹۶ پ‌م) اتا ساموس نوم جزیره دله دنیا بموئه. وه حدود ۳۰ سالگی بورده کروتون (که اسا ایتالیا شنه) و اونجه شه وسه اتا مکتب بساته و سیاست دله نفوذ پیدا هاکرده. وه اواخر مجبور بیه کروتون جه هم فرار هاکنه.[۶۵] پیتاگوراس معروف بی‌یه که ریاضی و هندسه جه کار کانده. وه خله دمبال‌کرونی داشته که ونه نظر و راه ره ادامه دانه. وشون این اعتقاد جه برسی بینه که همه چی عدد جه بساته وانه و هر چی وجود دارنه، قیاس‌ها و هندسی روابط ره دیاری دِنه. روح و از این رو فیثاغورث از مطالعه ریاضیات حمایت می کردند.[۶۶] وشون گاتنه اعداد ، موسیقی و فلسفه، همه هِدی جه ربط دارنه و متصل هستنه و آدمی که زیبایی دمبال دره، اینتی آرامش ره تونده پیدا هاکنه و همینسه پیتاگوراسیون ریاضی ره خله دمبال کاردنه.[۶۷]

پیتاگوریسم ِدید این بی‌یه که جهون اتی هارمونی و نظم دارنه که اعداد جه وابسته هستنه و اگه آدمی هدف این بائه که شه زندگی ره هارمونیک و منظم هاکنه، ونه ات‌سری آئین و فرقه‌ای نظر جه په‌رووی هاکنه و اتی غذایی رژیم داره. وشون گیاهخار بینه و دوستی سَر خله حرمت یشتنه.[۶۸] پیتاگوراس سیاست دله اتی آریستوکراسی (اشرافیت) جه پشتی هاکرده ولی اَی پئی‌ته وشون این سیاست ره رد کاردنه. وشون زنان وسّه خله سخت قوانین داشتنه و وشون ره آدم‌سر ندونستنه.[۶۹] دیگر فلاسفه که اون موقع دَیینه، پیاگوراس ره خنده چینه و وه ره کتره زونه که تناسخ ره باور دارنه. [۷۰]

پیتاگوراسیون دله بعضی گت-گتِ فلاسفه حاضر بینه: فیلولائوس (۴۷۰−۳۸۰ پ‌م)، آلکمائون کروتونی، آرشیتاس (۴۲۸−۳۴۷ پ‌م) و اچفانتوس واری.[۷۱] وشون‌ها دله آلکمائون معروفته بی‌یه. وه متوجه بیه که اکثر اعضای بدن دِتا-دِتا جفتنه و همینسه فکر هاکرده که شاید وقتی امه تنِ هارمونی بهم خارنه، مریض وومبی و مثلاً وقتی اتا جفتی عضو گرم/سرد ، خاشک/شیر وونّه، امه تعادل بهم خارنه و مثلاً تو گیرمی. وه اولین کسی بی‌یه که مغز ره حواس و تفکر مرکز دونسته. فیلولائوس هم کشف هاکرده که خورشید امه زمینِ مدارِ مرکز هسته و سیارات ونه دور، دایره خط سر، چرخ گیرنه.[۷۲]

پیتاگوریسم بعدی فلسفی مکتبون، نئو افلاطونی و مسیحیت واری، سَر تأثیر بی‌یشته و افلاطون هم وشون روش جه استفاده هاکرده.[۷۳] اونتی که گانّه، افلاطون شه اعتقادات سر، خله پیتاگوریسم جه تأثیر بَیته و طبیعی اتفاقاتِ توضیح هدائن موقع، ریاضی جه گرایش داشته و این مسئله که روح ره جاودون و الاهی دونسته، وشون ِتأثیر جا بی‌یه.[۷۴]

الئا مکتب

[دچی‌ین]
اصلی مقالات: پارمنیدس and زنون الئایی
Illustration of a perfect sphere.
اونتی که پارمنیدس گاته، هستی (هر اونچی که وجود دارنه) اتا کُره‌ای انبسِ توپ ره موندنه: غیر متمایز، غیرقابل بشکندی‌ین و تغییرناپذیر.[۷۵]

الئایِ مکتب شه نوم ره الئا شهر جه بئیته که اِسا ایتالیا دله کفنه ولی اون گادِر یونانیون اونجه ره کولونی بسات بینه و داشتنه. پارمنیدس کسی بی‌یه که الئا دله اتا فلسفی مکتب بساته. این مکتب دله، اَی زنون الئایی و ملیسوس سامومسی گت بئینه. اونتی که ارسطو و دیوژن لائوتریوس بنویشتنه، گزنوفانس پارمنیدسِ معلم بی‌یه و همینسه بعضیون وه ره هم الئایی مکتبِ جمع یارنه. [۳۸] پارمنیدس ۵۱۵ پ‌م دنیا بموئه.[۷۶] وه خله زمینه‌ها، اساره‌شناسی و زیست‌شناسی واری، جه علاقه داشته. وه اولین کسی بی‌یه که بائوله زمین توپ واری، کُروی هسته.[۷۷] پارمنیدس شه شهر ِسیاست دله هم دخالت داشته.[۷۸]

پارمنیدسِ گپ علاوه براین که باستانی فلسفه دله اهمیت داشته، که اَی غربِ متافیزیک و کاسمولوژی دله هم شه اهمیت ره حفظ هاکرده.[۷۸] وه شه گپ ره اتی سخت شعر دله سوت وندسته که ونه نوم ره بی‌یشت بی‌یه من‌باب طبیعت یا من‌باب اونچی هسته؛ این اثر خله یونان فلسفه سر اثر هاکرده.[۷۹] فقط ۱۵۰تا تیکه-پاره بنویشت و ولگه این کتاب جا باقی بموندسته و امه دست برسی‌یه.[۸۰] این کتاب اتا جوون داستان ره گانه که خانه حقیقت ره بدونه و همینسه خدائون وه ره ورنه آسمون که اتا بلندِ سفر ره بگذرنه. این شعر سه‌تا بخش داشته، اول مقدمه یا پروئم، بعد حقیقتِ راه و آخر تفکرِ راه. متأسفانه خله تفکر راه جه بنویشتی نموندسته که باقی بائه ولی دومبی که این قسمت وسته کیهان‌شناسی خَوِری پارمنیدس شه نظرات ره بائوت باشه.[۸۱] حقیقتِ راه جه ولی ات‌که تیکه-پاره بنویشت بجا بموندسته که خدائون ونه دله آدمون ره ریک چینّه و گانّه وشون نتونّه حقیقت و خیالاتِ فرق ره متوجه بوّن که چی هسته و چی نی‌یه. اینجه پارمنیدس شه تفکر ره توضیح دنه: همه چی اتائه و هچّی نتونده تغییری هاکنه. همینسه نتیجه گیرنه که هر چی اِما فکر کامبی صحیح هسته، حتا شه خَوری، فقط اتی سایه‌مونا هستمی که وجود ندارمی.[۸۲] وه هر چی که وجود دارنه ره اتا انبس توپ واری دونده که تغییر نکانده و بشکسته نوونه.[۸۳] این نظریه جهون ره «واحد» وینده و خله هراکلیتوسِ نظر جه ریشه‌ای‌ته هسته.[۸۴] اونتا شعر دله، خدائون جوونک ره یاد دِنّه که شه عقل پشتی واقعیت ره دَربَوِره و حواس جه اعتماد نکانه.[۸۵] ات‌چی دیگه که پارمنیدس خله وه ره تأکید دارنه، این هسته که هچی، هچی جه بوجود ننه[۸۶]

زنون ملیسوس خاستنه شه استادِ نظر ره ونه په توضیح هادن.[۸۷] زنون خله شه پارادوکس‌ها وسّه بشناسی وونه و ونه کار این بی‌یه که سؤالاتی ره مطرح کارده که جوابی نداشتنه ولی همه قبول داشتنه که این سؤالات صحیح هستنه و وشون جواب غلطه ولی نتونستنه اینان وسّه توضیح و توجیه بیارن. [۸۸] ملیسوس سعی هاکرده جای شعر، ساده زوون جه پارمنیدسِ حرف‌ها ره مطرح هاکنه و شه نظرات ره بی‌این که خدائون گپ ره پیش بکشه، توضیح دائه و خاسته ثابت هاکنه اِما چی وسّه درمی اشتباه ویمبی که اجسام مختلف وجود دارنه.[۸۹]

الئایی مکتب اتا اساسی تغییر بوجود بیارده و باعث بیّه من‌بعد فلاسفه عقل و استدلال جه ویشته استفاده هاکردنه. بعداً سوفسطائیون، افلاطون و ارسطو هم همینتی منطق و استدلال و ریاضی ره کار زونه که شه گپ ره گواه بیارن و این روش همه‌گونی بیّه.[۹۰]

پلورالیسم: آناکسیگوراس و امپدوکلس

[دچی‌ین]
Salvator Rosa's painting The Death of Empedocles
امپدوکلس ِبمردن که سالوادور روزا نقاشی هاکرده. افسانه‌ئون گانّه که امپدوکلس شه ره دمبدا آتنایِ کوه ِآتشفشون دله.[۹۱]

پلورالیسم ِمکتب اتی وردگردستن به اونچی میلیتوسِ طبیعی مکتب گاته، بی‌یه ولی وشونان الئایی مکتب ِنقدها ره هم درنظر گیتنه.[۹۲]

آناکسیگوراس ایونیه دله دنیا بموئه، ولی اولین گتِ فیلسوف هسته که شه کوچ ره بَوِرده آتن. وه خله زود آتنی سیاستمدار، پریکلس، جا رَفِخ بیّه و پریکلسِ مخالفون وه ره دادگاه بکشینه که چه وه گانه خورشید و یونانی خدائون هئی جا ربطی ندارنه؛ ولی آناکسیگوراس شه حرف ره پس نئیته و گاته خورشید فقط اتا گتِ سنگ هسته که تش بَیته. پریکلس کومِک هاکرده که آناکسیگوراس وردگرده شه مله، ایونیه.[۹۳] وه خله سقراط ِتفکراتِ سر تأثیر بی‌یشته.[۹۴]

آناکسیگوراس ره ونه «همه‌چیزِ تئوری» وسّه اشناسنّه؛[۹۵] وه گاته: «همه‌چی دله سهمی از همه‌چیز وجود دارنه.» ونه این گپ ره چن‌جور تفسیر هاکردنه. آناکسیگوراس خاسته اینتی الئاییون ِگپ که گاتنه همه‌چی ازلی هسته و تغییر نکانده ره با این واقعیت که تنوع وجود دارنه، جور دربیاره.[۹۶] آناکسیگوراس اینتی پارمنیدس ِحرف که گاته هرچی اسا وجود دارنه همیشه وجود داشته، ره قبول هاکرده ولی برخلاف الئاییون، وه دِتا تعریف «پانسپرمیا» و «نئوس» ره اضافه هاکرده و بائوته تموم چیزها، شه مخلوطی هستنه از عناصر. اتا خالص عنصر «نئوس» هسته، یعنی ذهنی که زنده موجودات درون وجود دانه و باعث حرکت وانه. آناکسیگوراس فکر جا، "نئوس" اتا از عناصری هسته که کیهان ره تشکیل دِنّه و هرچی زنده هسته، «نئوس» دارنه. این نظریه دله تموم اشیاء، عناصر جا بساته بَینه ولی میّن نی‌یه که این عناصر چچی‌نه.[۹۷][۹۸]

امپدوکلس آکراگاس ِشهر دله دنیا بموئه که اسا ایتالیایِ جنوب‌غربی وَر واقع کفنه. اونتی که دیوژنس لائرتیوس گاته، امپدوکلس دِتا کتاب بنویشت بی‌یه که شعر بینه: Peri Physeos (من‌باب طبیعت) و Katharmoi (خالص هاکردن). بعضی مورخون گانّه که شاید این دِتا نوم، اتا کتاب ِاسم بی‌بائن؛ همه اتفاق نظر دارنه که امپدوکلس ِشعرها خله دپیت‌دپیت بی‌یه و ونه تفسیر سخت بی‌یه.[۹۹]

کیهان‌شناسی دله، امپدوکلس این ایده ره الئایی مکتب جه بَیته که جهون بزا نی‌یه و همیشه دیّه و همیشه هم موندنه. وه آناکسیگوراس ِنظریه ره هم دمباله گیته و گاته چارتا «ریشه» (همون چارتا اصلی عنصر) هِدی جا ترکیب وانّه و هرچی که اِما اشناسمبی ره بوجود یارنه. این ریشه‌ها تش، هوا، خاک و ئو هستنه. وه علاوه بر این چارتا عنصر، دِتا عنصر دیگه ره هم اضافه هاکرده: عشق و دشمنی. این دِتا عنصر هئی جه مخالف هستنه و وقتی اون چارتا عنصر جه قاطی‌بزه بوون، مواد ره بشکل‌های مختلف ات‌جا ثابت دارنه.[۱۰۰] غیر موجوداتی که چارتا عنصر جه بساته وونه، امپدوکلس فانی‌ئون، خدائون و شیاطین ره هم سیوا دونسته.[۱۰۱] امپدوکلس هم پیتاگوراس واری، گیاهخار بی‌یه و تناسخ جه باور داشته.[۱۰۲]

اَتـُم‌باورون: لئوکیپوس و دموکریتوس

[دچی‌ین]
Painting Democritus by [Hendrick ter Brugghen
دموکریتوس نقاشی، که وه ره «خنده‌کَر فیلسوف» نوم جه هم اِشناسنّه.[۱۰۳]

لئوکیپوس و دموکریتوس، هر دِ، آبدرا شهر دله دَینه که تراکه منطقه دله دیّه. وشون خله مختلفِ زمینه‌ئون وسّه شه نظر ره گاتنه ولی ویشته شه کاسمولوژی (کیهان‌شناسی) وسّه معروف بینه.[۱۰۴]

لئوکیپوس و دموکریتوس ِاتمی نظریه جوابی بی‌یه که الئایی مکتب که گاته حرکت ممکن نی‌یه ره ضایع کارده. دموکریتوس و لوکیپوس الئاییون ِاصل ره برعکس هاکردنه و بائوتنه چون ثابت هاکردمی حرکت وجود دارنه، پس اونچی وجود ندارنه هم ونه وجود بئه؛ همینسه خلاء هم وجود دارنه. دموکریتوس و لئوکیپوس گاتنه پنج‌تایی حواس شاید اشتباه هاکنن ولی مطمئن بینه که بااین‌چنینی، حرکت وجود دارنه.[۱۰۵] اتمی که وشون بوجود بیاردنه، بعضی خصلتونی ره داشته که الئایی مکتب جه قرض بئیت بی‌یه: همگن و غیرقابل تقسیم بی‌یه تا اینتی زنون ِپارادوکس ِجواب ره هاده. [۱۰۶] اتم‌ها خالیِ فضا دله حرکت کاردنه، هئی جه واکنش داشتنه و پلورالیستی دنیایی که ونه دله درمی ره بشکلی مکانیکی ساتنه.[۱۰۷]

اتا نتیجه که اتمی نظریه به بار بیارده، جبرگرایی بی‌یه که گاته سرنوشت از قبل وجود دارنه و تقدیر بنویشته بیّه. اونتی که لئوکیپوس گاته، (DK 67 B2) «هچّی تصادفی نی‌یه؛ ولی همه چی عقل و ضرورتِ په هسته.»[۱۰۸] دموکریتوس گاته چون همه‌چی اتم و فضا جه تشکیل وانه، امه احساس واقعی نی‌یه و قراردادی هسته. فی‌المثل، رنگ اتم‌هایِ خاصیت جه نی‌یه؛ همینسه درکی که رنگ جه دارمی، فقط قراردادی هسته. اونتی که دموکریتوس گاته، (DK 68 B9) "قرارداد کامبی ات‌چی شیرینه، قرارداد کامبی ات‌چی تله، قرارداد کامبی ات‌چی داغه، قرار کامبی ات‌چی سرده، قرار کامبی فلان‌چی رنگ دارنه؛ درواقع همه‌چی یا اتم هسته یا خلاء.»[۱۰۹]

سوفسطاییون

[دچی‌ین]

سوفسطائیون اتا فلسفی و آموزشی جنبش بینه که پیش از سقراط، باستانی یونان دله معروف بینه. وشون سنتی و قدیمی نظرات ره حمله کاردنه و خدائون و اخلاق ره قبول نداشتنه و اینتی راهی ره وا هاکرد بینه که فلسفه و ونه پشتی، نمایش، اجتماعی علوم، ریاضیات و تاریخ ویشته پیشرفت هاکنن.[۱۱۰]

افلاطون سوفسطائی فلاسفه ره کتره گاته و تحقیر کرده و باعث بیّه وشون ِاسم بد دربورده. افلاطون گاته فلسفه ره فقط کسایی که وشون فکر باز هسته ونه مطالعه هاکنن و همه وسّه مناسب نی‌یه؛ در حالی که سوفسطائیون هر کسی که شهریه دائه ره، آموزش دانه.[۱۱۱] سوفسطائیون مردم ره یاد دانه که چتی گپ بزنن و شه حرف وسّه گواه بیارن. وشون بحث هاکردن دله قوی بینه و تونستنه شه گپ ره ثابت هاکنن، همینسه مردم وشون ره متهم کاردنه که اخلاق و معرفت ره نسبی دونّه؛[۱۱۲] بعضی سوفسطائیون این نظر ره قبول داشتنه ولی همه اینتی نَینه. معروفترین سوفسطائیون اینان بینه: پروتاگوراس, گرگیاس, هیپیاس, تراسیماخوس, پرودیکوس, کالیکلس, آنتیفون, و کریتیاس.[۱۱۳]

پروتاگوراس چنتا نقل‌قول دارنه که خله معروفنه: «آدمون همه‌چیز ِمعیار هستنه.» وه ره این جمله وسّه، نسبی‌گرایی ِسازنده اشناسنّه البته ونه گپ ره بنشنه اتی دیگه هم وردگاردنی‌ین و معنی هاکردن. وه اتا جمله دیگه دله هم گاته «من نتومبه خدائون دیّن و دنی‌بی‌ین خـَوری نظر هادم یا باوّم که وشون چه شکل دارنه؛ چون موانع وشون ِبشناسی‌ین وسّه زیاد هسته. هم این سؤال مشکل دارنه و هم امه زندگی انده کِتائه، که وسی نکانده وه ره جواب هادیم».[۱۱۴]

گرگیاس اتا کتاب من‌باب طبیعت نومی، داشته که الئایی مکتب ِمسئله که چی وجود دارنه و چی وجود ندارنه، ره حمله کانده. دانشمندون شک دارنه که وه این گپ‌ها ره عقلی بنویشته یا فقط شارلاتانی بی‌یه که ساده-ساده گپ زوئه. وه الئاییون گپ ره بی‌فایده دونده و وشون ره تشر زنده که وشون مباحث فایده‌ای ندارنه. [۱۱۵] آنتیفون هم اتا سوفسطائی بی‌یه که گاته طبیعت ِقانون تا شهر ِقانون، طبیعت ِاتا مهمته هسته چون تا گیر نکفی، شهر ِقانون اهمیت ندارنه و لازم نی‌یه که وه ره رعایت هاکرد بائی.[۱۱۶]

موضوعات

[دچی‌ین]

دانش

[دچی‌ین]

اسطوره‌شناسون، هومر و هزیود واری، قرن‌ها پیش از پیشاسقراطیون، فکر کاردنه که راستکی دانش ره فقط خدائون دونّه و آدمون دَس اینان دونستنی‌ها جه نرسنه. گزنوفان په، پیشاسقراطیون ِنظر خله سمت سکولارتر حرکت هاکرده.[۱۱۷] پیشاسقراطیون خاستنه تموم کیهان ره درک هاکنن و این هدف وسّه ابزار دمبال گردستنه، ولی این آمادگی ره هم داشتنه که محدودیت جا دیم‌به‌دیم بوون.[۱۱۸]

پیتاگوراس و امپدوکلس سرآدم، شه علم ره خدائون ِروزی‌هدا دونستنه ولی مردم ره هم تشویق کاردنه که طبیعت جه یاد بئیرن.[۱۱۹] گزنوفانس گاته آدمون ِدانش چیزی هسته که ننشنه وه ره تأیید یا رد هاکردن. اسا جاناتان وارن گانه که این حرفی که گزنوفانس بزو، علم ِماهیت هسته. [۱۲۰] دمبال‌ته، هراکلیتوس و پارمنیدس باتنه که آدمون انده توانا هستنه که اشیاءِ وضعیت ره طبیعت دله، هارشی‌ین، فکر هاکردن و آزمایش هاکردن جا، درک هاکنن.[۱۱۸]

دین‌شناسی

[دچی‌ین]

پیشاسقراطی اندیشه خله کومِک هاکرده که یونانیون شه مذهبی نظریات جا رها بوون. [۱۲۱] وشون وقتی فلسفی گپ‌ها ره اِشنوستنه، شه سنتی زندگی که هومر و هزیود ِخدائون جا اِمو، ره حمله هاکردنه و شه عامی دین ره زیر ذره‌بین بَوردنه و اونچی فلسفی نظریات و اسطوره‌ای دین ِمیون فاصله دیّه ره بررسی هاکردنه.[۱۲۲] این درحالی بی‌یه که پیشاسقراطی فیلسوف‌ها الحادی و آتئیستی اعتقادات نداشتنه ولی شاید هم شه ره اینتی سِراق دانه که در امان بوئن و مذهبی دادگاهون ِدس نکفن. بااین‌چنین بعضی‌شون نظراتی هم هدانه که خدائون ِجا سر مخالفت دارنه.[۱۲۳]

اولین فلاسفه که دین ِخوری نظر هدانه، ملیتوس ِدوره شنه که آناکسیماندر جه شروع وانه.[۱۲۴] بعدته، گزنوفانس بموئه و دین ره نقد هاکرده و باته چه امه خدائون، امه واری هستنه و آدمون ِشکل ره دارنه؟ گزنوفانس سه‌تا پیش‌شرط خدائون وسّه قرار هدا: ونه تموماً خار و خوب بائن، جاودونه بائن و نمیرن و از نظر ظاهری آدمون ِواری قیافه ندارن. این شروطی که وه بی‌یشته، بعداً خله غرب ِدینی تفکرات ِسر تأثیر بی‌یشته. [۱۲۵]

هراکلیتوس و پارمنیدس ِدینی تفکرات میّن نی‌یه، اما عموماً قبول دارنه که وشون تناسخ جا اعتقاد داشتنه. آناکسیگوراس گاته اتی کیهانی هوش (که ونه نوم ره بی‌یشت بی‌یه «نئوس») اشیاء ره زندگی بخشنه. دیوژن آپولونیایی این نظریه جه ویشته برسی‌یه و اتا برهان ِپایه ره بساته: «بدون عقل نوونه که اینتی خار-خار همه چی ره رَسِد هاکردن؛ شو و روز واری، یا آفتابی و وارشی روز واری.» [۱۲۶] درحالی‌که بعضی پیشاسقراطیون خاستنه جای خدائون، ات‌چی دیگه پیدا هاکنن، بعضی‌شون شه نظریات ره خدائون ِهوش‌سری طراحی سر جا بساتنه.[۱۲۷]

پزشکی

[دچی‌ین]

پیشاسقراطیون نمه په، سلامتی و مریضی ره خدائون تعیین کاردنه و آدمون دس نیّه.[۱۲۸] فلسفه و پزشکی پیشاسقراطیون گادِر به موازات هم پیشرفت کردنه و پزشکی بخشی از فلسفه و بالعکس بینه.[۱۲۹] اولین نفر که سعی هاکرده این دِ مسئله ره سیوا هاکنه، بقراط (Hippocrates هیپوکراتس) بی‌یه.[۱۳۰] پزشکون فلسفی ایده‌هایی که پیشاسقراطیون جهون ِماهیت جا گاتنه ره شه علم جا قاطی کردنه و این دِ حوزه میون سامون ره بَییت بینه. مثلاً غشی آدمون ره پیش‌ته فکر کاردنه که خدائون اینتی غش یارنه، اما بقراطِ مکتب وه ره طبیعت جه نسبت دائه، همونتی که میلتوسی مکتب هم دیگه چیزها ره طبیعت جه مرتبط دونستنه.[۱۳۱] وقتی سیستماتیک بمونه و آناتومی، فیزیولوژی و بیماری‌ها ره کشف هاکردنه، میّن بیّه که بدن هم علت و معلولی رابطه جا پیش شونه و عقل‌پشتی کار کانده.[۱۳۲]

جهون‌شناسی (کاسمولوژی)

[دچی‌ین]

پیشاسقراطیون اولین کسایی بینه که سعی هاکردنه تموم طبیعتِ وسّه دلیل بیارن و طبیعت ره اینتی درک هاکنن.[۱۳۳]

اولاً، وشون درگیر این بینه که جهون ِاصلی جوهر چچی‌یه؟ آناکسیماندر آپیرون (apeiron یعنن «بی حد و حصر») ره پیشنهاد هاکرده و بائوته دنیا هیچ ابتدایی و انتهایی ندارنه و نا زمونی و نا فضایی محدودیت ندارمی. [۱۳۴] آناکسیماندر ونه جا آئِر (aêr یعنن هوا) ره اصلی جوهر دونسته.[۱۳۵] هراکلیتوس ولی گاته تش اصلی عنصر هسته و باقی عناصر جه تبدیل وونه و این عنصر ره شه دائم‌الحرکتِ جهون جه جور دریارده. [۱۳۶] پارمنیدس دِتا متضاد بلوک ره درنظر گیته که روز و شو واری ضد هم هستنه و جهون ره شکل دِنّه.[۱۳۷] امپدوکلس بمو و باته چارتا بلوک وجود دارنه که همون چار عنصر/ریشه هستنه و عشق و دشمنی وشون ره هدی جا وصل و سیوا کانّه و دنیای اشیاء ره شکل دنّه.[۱۳۸] آناکسیگوراس گاته همه عناصر همه چیز دله درنه و کم و زیاد دارنه. وه اتا «نئوس» ِعنصر ره هم درنظر گیته که زنده موجودات دله وجود دارنه و وشون ره زندگی دنه.[۱۳۹] دموکریتوس هم گاته دنیا اتم‌ها و خالی فضا جه تشکیل بیّه و اتم‌های حرکت هاکردن باعث وونه دنیا اینتی امه نظر بئه.[۱۴۰]

عقل‌گرایی، هارشی‌ین و علمی تفکر

[دچی‌ین]

پیشاسقراطیون ِفکری انقلاب ره اولین شاپ دونّه که آدمی بَیته تا اسطوره‌ای دنیا جه فاصله بَیره و بورده عقل‌پشتی دنیایِ سمت. این مسیر بی‌یه که غرب ِمدرن علم و فلسفه ره بساته. [۱۴۱] پیشاسقراطیون دمبال این دینه که طبیعت ِمختلف آثار ره شه عقل و چش جه درک هاکنن و هر چی وینّه وسّه اتا توضیح دارن که عقل جه جور دربئه. این روش اسا عقل‌گرایی و علمی تفکر نوم دارنه.[۱۴۲] تالس اولین کسی بی‌یه که جهون ِدله اتا اولیه ماده دمبال گردسته که وه ره گاته آرخه یعنن آغاز، مبدأ، اصل یا اساسی عنصر. بهرحال، تالس اولین‌بار تلاش داشته تموم اونچی وینده ره اتا دلیل جا گره بزنه و نخاسته همه چی ره خدایِ اثر بدونه. [۱۴۳] آناکسیماندر اتا اصل ره برقرار هاکرده که گاته هچی، هچی جه بسات نوونه و هنتا این اصل ره برقرار دومبی.[۱۴۴][۱۴۵] اکثر پیشاسقراطیون زندگی ِهدف دمبال دنی‌بینه و هدفمند زندگی په نشینه. خصوصاً اتم‌باورون که اصلاً هدف داشتن ره قویاً رد کاردنه. [۱۴۶] وشون گاتنه اتم‌ها بی‌هدف این ور-اون ور شونّه و باعث اونچی ویمبی وانّه.[۱۴۷]


پانویس

[دچی‌ین]
  1. ↑ Laks & Most 2018, p. 1.
  2. ↑ Most 1999, pp. 332–362.
  3. ↑ Curd 2020, section 1. Who Were the Presocratic Philosophers?.
  4. ↑ Barnes 1987, p. 10; Warren 2014, pp. 1-2.
  5. ↑ Warren 2014, pp. 180-181.
  6. ↑ Laks & Most 2018, pp. 29-31; Runia 2008, p. 28.
  7. ↑ Irwin 1999, p. 6; Barnes 1987, pp. 24-35; Warren 2014, pp. 7-9.
  8. ↑ Barnes 1987, pp. 24-25.
  9. ↑ Waterfield 2000, p. ix.
  10. ↑ Kirk & Raven 1977, pp. 3.
  11. ↑ Warren 2014, p. 3; Curd 2020, Introduction.
  12. ↑ Runia 2008, p. 35.
  13. ↑ Curd 2008, p. 3; Burkert 2008, pp. 55-56.
  14. ↑ Sandywell 1996, pp. 82-83.
  15. ↑ Warren 2014, pp. 18-21.
  16. ↑ Warren 2014, p. 181.
  17. ↑ Evans 2019, pp. 12-14; Barnes 1987, p. 14; Laks & Most 2018, p. 53.
  18. ↑ Burkert 2008, p. 55-57.
  19. ↑ Barnes 1987, pp. 10-12.
  20. ↑ Barnes 1987, p. 14; Laks & Most 2018, p. 53.
  21. ↑ Sandywell 1996, pp. 79-80.
  22. ↑ Barnes 1987, p. 16.
  23. ↑ Kirk & Raven 1977, pp. 8-9, 71-72; Barnes 1987, pp. 55-59; Waterfield 2000, pp. xx-xxiv.
  24. ↑ Kirk & Raven 1977, pp. 10,19; Barnes 1987, p. 55.
  25. ↑ Waterfield 2000, p. xxii; Barnes 1987, pp. 56-67.
  26. ↑ Kirk & Raven 1977, p. 37-39.
  27. ↑ Kirk & Raven 1977, pp. 70-71.
  28. ↑ Osborne 2004, p. 13.
  29. ↑ Vamvacas 2009, pp. 19-20.
  30. ↑ Barnes 1987, pp. 16-24; Vamvacas 2009, p. 27.
  31. ↑ Curd 2020, Introduction.
  32. ↑ Vamvacas 2009, p. 27.
  33. ↑ Warren 2014, p. 25; Sandywell 1996, p. 38.
  34. ↑ Vamvacas 2009, p. 20-21.
  35. ↑ Barnes 1987, pp. 16-22.
  36. ↑ Barnes 1987, pp. 16-17.
  37. ↑ Barnes 1987, pp. 36-39.
  38. ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ Warren 2014, p. 3.
  39. ↑ Barnes 1987, pp. 39-42; Warren 2014, p. 3.
  40. ↑ Barnes 1987, p. 9.
  41. ↑ Sandywell 1996, pp. 75-78; Kirk & Raven 1977, p. 73.
  42. ↑ Barnes 1987, p. 36; Warren 2014, p. 23.
  43. ↑ Sandywell 1996, p. 86.
  44. ↑ Sandywell 1996, p. 89; Kirk & Raven 1977, pp. 74-75.
  45. ↑ Sandywell 1996, p. 89.
  46. ↑ Sandywell 1996, p. 90.
  47. ↑ Warren 2014, p. 28.
  48. ↑ Sandywell 1996, p. 93.
  49. ↑ Sandywell 1996, p. 90-94.
  50. ↑ Sandywell 1996, pp. 97-98; Warren 2014, p. 27.
  51. ↑ Sandywell 1996, p. 94-96.
  52. ↑ Sandywell 1996, pp. 136-138.
  53. ↑ Sandywell 1996, p. 141.
  54. ↑ Warren 2014, pp. 33-37; Sandywell 1996, pp. 172-173.
  55. ↑ Mourelatos 2008, pp. 134-135.
  56. ↑ Warren 2014, pp. 41-50.
  57. ↑ Mourelatos 2008, pp. 134-139.
  58. ↑ Graham 2008, pp. 170-172.
  59. ↑ Warren 2014, pp. 72-74.
  60. ↑ Graham 2008, p. 175.
  61. ↑ Sandywell 1996, pp. 263-265; Graham 2008, pp. 175-177.
  62. ↑ Sandywell 1996, pp. 263-265; Curd 2020, Xenophanes of Colophon and Heraclitus of Ephesus.
  63. ↑ Warren 2014, p. 63; Sandywell 1996, p. 237.
  64. ↑ Warren 2014, p. 63.
  65. ↑ Barnes 1987, p. 81; Sandywell 1996, p. 189.
  66. ↑ Warren 2014, p. 39; Sandywell 1996, p. 197.
  67. ↑ Sandywell 1996, p. 199.
  68. ↑ Curd 2020, The Pythagorean Tradition.
  69. ↑ Curd 2020, The Pythagorean Tradition; Sandywell 1996, pp. 192-194.
  70. ↑ Warren 2014, p. 38.
  71. ↑ Curd 2020, The Pythagorean Tradition; Sandywell 1996, p. 195.
  72. ↑ Sandywell 1996, pp. 196-197.
  73. ↑ Sandywell 1996, pp. 191-192.
  74. ↑ Huffman 2008, pp. 284-285.
  75. ↑ Sandywell 1996, pp. 309-310.
  76. ↑ Barnes 1987, p. 129; Sandywell 1996, p. 295.
  77. ↑ Barnes 1987, p. 40.
  78. ↑ ۷۸٫۰ ۷۸٫۱ Sandywell 1996, p. 295.
  79. ↑ Warren 2014, p. 77; Barnes 1987, pp. 40-41.
  80. ↑ Warren 2014, p. 79.
  81. ↑ Warren 2014, pp. 79-80.
  82. ↑ Warren 2014, pp. 77-80; Sandywell 1996, p. 300.
  83. ↑ Warren 2014, pp. 98.
  84. ↑ Warren 2014, p. 80.
  85. ↑ Curd 2020, Parmenides of Elea.
  86. ↑ Sandywell 1996, p. 312.
  87. ↑ Warren 2014, pp. 103-104.
  88. ↑ Warren 2014, p. 108.
  89. ↑ Barnes 1987, pp. 148-149; Warren 2014, pp. 103-104.
  90. ↑ Sandywell 1996, pp. 349-350.
  91. ↑ Sandywell 1996, p. 356.
  92. ↑ Warren 2014, p. 3
  93. ↑ Warren 2014, p. 119.
  94. ↑ Warren 2014, pp. 132-133.
  95. ↑ Curd 2008, p. 230.
  96. ↑ Curd 2008, p. 231.
  97. ↑ Warren 2014, pp. 121-122.
  98. ↑ Warren 2014, p. 125 DK 59 B11:6.
  99. ↑ Primavesi 2008, pp. 250; Warren 2014, pp. 135-137.
  100. ↑ Warren 2014, pp. 137-141; Vamvacas 2009, pp. 169-172.
  101. ↑ Warren 2014, p. 146.
  102. ↑ Primavesi 2008, p. 251.
  103. ↑ Sandywell 1996, p. 380.
  104. ↑ Warren 2014, pp. 153-154.
  105. ↑ Warren 2014, pp. 155-157.
  106. ↑ Warren 2014, pp. 157-161.
  107. ↑ Warren 2014, p. 163.
  108. ↑ Warren 2014, pp. 164-165.
  109. ↑ Warren 2014, pp. 166-167.
  110. ↑ Gagarin & Woodruff 2008, p. 367.
  111. ↑ Gagarin & Woodruff 2008, pp. 365-367.
  112. ↑ Graham 2021, The Sophists and Anonymous Sophistic Texts.
  113. ↑ Gagarin & Woodruff 2008, pp. 366-368.
  114. ↑ Graham 2021, Protagoras.
  115. ↑ Graham 2021, Gorgias.
  116. ↑ Graham 2021, Antiphon.
  117. ↑ Lesher 2008, pp. 458-459.
  118. ↑ ۱۱۸٫۰ ۱۱۸٫۱ Lesher 2008, p. 476.
  119. ↑ Lesher 2008, pp. 466-468.
  120. ↑ Warren 2014, pp. 51.
  121. ↑ Robinson 2008, pp. 496-497.
  122. ↑ Robinson 2008, p. 497.
  123. ↑ Sedley 2013, p. 140.
  124. ↑ Robinson 2008, pp. 485-487.
  125. ↑ Robinson 2008, pp. 487-488.
  126. ↑ Robinson 2008, pp. 490-492.
  127. ↑ Robinson 2008, p. 496.
  128. ↑ Longrigg 1989, p. 1-2.
  129. ↑ Van der Eijk 2008, p. 385.
  130. ↑ Van der Eijk 2008, pp. 385-386.
  131. ↑ Van der Eijk 2008, p. 387; Longrigg 2013, pp. 1-2.
  132. ↑ Van der Eijk 2008, pp. 387, 395-399; Longrigg 2013, pp. 1-2.
  133. ↑ Wright 2008, p. 414.
  134. ↑ Wright 2008, p. 415.
  135. ↑ Wright 2008, p. 416.
  136. ↑ Wright 2008, pp. 416-417.
  137. ↑ Wright 2008, p. 417.
  138. ↑ Wright 2008, p. 418.
  139. ↑ Wright 2008, p. 419 & 425.
  140. ↑ Wright 2008, pp. 419-420.
  141. ↑ Barnes 1987, p. 17; Hankinson 2008, pp. 453-455.
  142. ↑ Barnes 1987, p. 16; Laks & Most 2018, p. 36.
  143. ↑ Hankinson 2008, pp. 435-437.
  144. ↑ Hankinson 2008, pp. 445.
  145. ↑ Hankinson 2008, pp. 446.
  146. ↑ Hankinson 2008, pp. 449.
  147. ↑ Hankinson 2008, pp. 449-450.

منابع

[دچی‌ین]

ویشته بخوندین

[دچی‌ین]
  • Cornford, F. M. 1991. From Religion to Philosophy: A Study in the Origins of Western Speculation. Princeton, NJ: Princeton University Press
  • Graham, D. W. 2010. The Texts of Early Greek Philosophy: The Complete Fragments and Selected Testimonies of the Major Presocratics. 2 vols. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
  • Furley, D. J., and R. E. Allen, eds. 1970. Studies in Presocratic Philosophy. Vol. 1, The Beginnings of Philosophy. London: Routledge & Kegan Paul
  • Jaeger, W. 1947. The Theology of the Early Greek Philosophers. Oxford: Oxford Univ. Press.
  • G. E. R. Lloyd|Lloyd, G. E. R., Early Greek Science: Thales to Aristotle. New York: Norton, 1970.
  • Luchte, James. 2011. Early Greek Thought: Before the Dawn. New York:Continuum International Publishing Group
  • McKirahan, R. D. 2011. Philosophy Before Socrates. Indianapolis, IN: Hackett Publishing Company
  • Robb, K., ed. 1983. Language and Thought in Early Greek Philosophy. La Salle, IL: Hegeler Institute.
  • Giannis Stamatellos, Introduction to Presocratics: A Thematic Approach to Early Greek Philosophy with Key Readings, Wiley-Blackwell, 2012.
  • Vlastos, G. 1995. Studies in Greek Philosophy. Vol. 1, The Presocratics. Edited by D. W. Graham. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press.

بریم بگردستن

[دچی‌ین]
کتابی منابع،
Pre-Socratic philosophy خوری
"https://mzn.wikipedia.org/w/index.php?title=پیشاسقراطیون&oldid=189008" جه بیته بیّه