جهونی جنگ اول

جهانی اول جنگ
زمون: مکون: نتیجه: پیروزی متفقین، پایون امپراتوریای آلمان، روسیه، عوثمانی و اتریش-مجارستان. تاسیس کشورای جدید ئوروپا و خاورمیونه دله. انتقال کولونی آلمان به دیگه قدرتا. تاسیس جامعه ملل.
تلفات
بمردگون نظامی متفقین ۵٬۵۲۵٬۰۰۰ زخمیا ۱۲٬۸۳۱٬۵۰۰ گوم بیون ۴٬۱۲۱٬۰۰۰	بمردگون نظامی متحدین ۴٬۳۸۶٬۰۰۰ زخمیا ۸٬۳۸۸٬۰۰۰ گوم بیون ۳٬۶۲۹٬۰۰۰

جهونی اول جنگ (با اسم‌ئون جهونگیر ِجنگ اول، اولین جهونی جنگ، گت جنگ و جنگی تموم بیّنجنگا وسّه نیز اشناسنه بونه) اتا نبرد جهونی بیه که از ماه اوت ۱۹۱۴ تا نوامبر ۱۹۱۸ روی هداهه. بدون هیچ زمینه کشمکشی، اتا خله سربازون برای جنگ تجهیز بینه و اتا خله مناطق درگیر جنگ بینه. پیش از اینتا، هیچ وقت تلفات جنگی به این اندازه نیه. شیمیایی سلاحون اولین بار وسّه اینتا جنگ دله استفاده بینه، برای اولین بار، به طور انبوه مناطق غیرنظامی از آسمون بمباران بینه و نیز برای اولین بار در این سده کشتار غیرنظامیون در سطحی گسترده در طول جنگ روی هداهه. اینتا جنگ بخاطر شیوه جنگی سنگری نیز معروفه.

جهونی جنگ اول اتا از مهم‌ترین اتفاقات تاریخ بشر هسه و به طور مستقیم و غیر مستقیم گت نقش در تعیین تاریخ قرن بیستم داشته. اینتا جنگ پایانی بر نظامای سلطنت مطلقه در اروپا ر به همراه بیارده و باعث انقراض چهار امپراتوری امپراطوری اتریش - مجارستان, آلمان و عوثمانی و روسیه تزاری و سلسله‌های هوهنزولرن, هابسبورگ, عوثمانی و رمانوف بیه. همه اینتا امپراتوریا از زمون جنگون صلیبی بر سر قدرت دینه.

ویشتر تاریخ نویسون معتقدنه که عدم موفقیت مذاکرات پس از جنگ و «معاهده ورسای» و تحمیل اتا خله غرامتای به آلمان و دیگر دول شکست بخرده باعث رشد فاشیسم در ایتالیا و نازیسم در آلمان و زمینهٔ آغاز جهونی جنگ دوم بیه.

اینتا جنگ همچنین کاتالیزوری برای انقلاب روسیه بیه که بعدا جهون ر تحت تأثیر قرار هداهه و از چین تا کوبا انقلابای کمونیستی ر دامن بزوئه و از طرفی زمینهٔ تبدیل روسیه به اتا ابرقدرت جهونی و آغاز جنگ سرد با آمریکا ر در بر داشته.

در شرق نابودی عوثمانی باعث پیدایش دولت جدیدی به نوم «ترکیه»بیه. در اروپای مرکزی دول جدیدی همچون چکسلواکی و یوگسلاوی زاده بینه و دولت لهستان مجدداً شکل بیته.

جنگ عظیمی در اروپا بین آلمان، رهبر دول محور، و نیروهای متفقین به رهبری فرانسه و بریتانیا اتفاق دكته. دول محور که عبارت بینه از امپراتوری آلمان به رهبری «قیصر ویلیام دوم» (۱۹۴۱ - ۱۸۵۹م)، و امپراتوری اتریش - مجارستان بلغارستان و عوثمانی نیز به نفع آنون ‌جنگ هكردنه. آلمان تا آن زمون قوی‌ترین قدرت نظامی جنگ محسوب بیه.

تا مدتا هیچ كدوم از دو طرف نتونسنه به پیروزی کامل دست پیدا هكنن و جنگ تا چهار سال بطول بكشیه. پیش از پیروزی متفقین حدود ۱۰ میلیون نفر بكوشت بینه. پس از پایان اینتا جنگ در سال ۱۹۱۹ و در کنفرانسی در پاریس «معاهده ورسای» امضا بیه و غرامتای خله سنگینی بر بازندگان جنگ تحمیل بیه.

آلمان و تحولات اروپا در آستانه جنگ اروپایی اول

وحدت آلمان در فاصله سالهای ۱۸۴۸ تا ۱۸۷۱ اتفاق دكته و نتیجه جنگهایی بیه که ویلهلم یکم پادشاه پروس به تحریک بیسمارک با اتریش و فرانسه به راه دمدا. ویلهلم اول، پس از برسین به پادشاهی، بیسمارک ر به نخست‌وزیری انتخاب هكرده. اولین جنگ بین پروس و دانمارک بیه که علت آن اختلاف بر سر دوک‌نشینای شلسویگ، هلشتاین، لونبورگ بین پادشاه دانمارک و اتحادیه ایالتای آلمانی بیه. بیسمارک از دولت اتریش دعوت هكرده تا با پروس در حل اختلاف بین اتحادیه ایالتای آلمانی و دانمارک همراهی هکنن و ازاونجه که هر دو کشور از کریستیان پادشاه دانمارک خواسنه از انضموم شلسویگ به شِ خاک چشم دپوشه، و پادشاه دانمارک به اینتا امر راضی نیه اون دو کشور با ۹۰ هزار سپاه به دانمارک حمله هكردنه. سپاهیان کریستیان به علت کمی نیروون شکست بخردنه و وِ درخواست صلح هكرده و سرانجوم به موجب عهدنامه‌ای که در وین منعقد بیه دانمارک رسماً از دوک‌نشینای سه گانه چشم دپوشیه. پروس دوک‌نشین لونبورگ ر تصرف هکرده و اتریش ۱۵ میلیون مارک غرامت از اون دوک‌نشین بیته و حکومت دو دوک‌نشین دیگه نیز بین دو دولت تقسیم بیه.

بیسمارک پس از جنگ دانمارک درصدد بیه بین پروس و اتریش نیز جنگی ایجاد هکنه، ولی برای احتیاط ابتدا با ناپلئون سوم امپراتور فرانسه دوست بیه و وِ رِ راضی هكرده تا در جنگ بین پروس و اتریش بیطرف بمونه و سپس با ویکتور امانوئل دوم پادشاه ایتالیا بر ضد اتریش معاهده‌ای منعقد هكرده. پس از اون، اتریش ر متهم هكرده که در حکومت هلشتاین از رعایت منافع مشترک دو دولت خودداری هکرده. همچنین موضوع تغییر وضع اتحادیه دولتای آلمانی ر پیش بکشیه و مجلس اتحادیه ایالتای آلمانی به اتریش اعلان جنگ هداهه. جنگ سادو که آلمانیا اون ر کونیگراتس گننه نتیجه درگیری بین پروس و اتریش ر مشخص هكرده. بعد از اون دیگه اتریشیا مقاومت جدی نکردنه و در فردای جنگ سادو، فرانسو ژوزف درصدد بیموئه با ناپلئون سوم صلح هكنه. به موجب معاهده پراگ، ایالات شلسویک هولشتاین، هانور الکنرال، هس و فرانکفورت ضمیمه پروس بیه و پروس، که تا اینتا زمون دو قطعه جداگانه بیه، به اتا مملکت تبدیل بیه. بعد از اینتا، بیسمارک با ممالک واقع در شمال رودماین در مورد تشکیل یک اتحادیه جدید به مذاکره پرداخته و این هیئت به اسم ممالک مجتمعه آلمان شمالی در ماه آوریل ۱۸۶۷ تشکیل بیه که شامل ۲۲ مملکت یعنی تمام ممالک آلمان به جز آلمان جنوبی (ممالک باویر و ورتامبرگ و گراندوشه باد) بیه.

جنگ فرانسه با آلمان

بیسمارک پس از غلبه بر اتریش درصدد به راه دمادئن جنگ پروس با فرانسه بیه. اینتا جنگ دو علت داشته: اولاً اراده بیسمارک در تکمیل وحدت آلمان به وسیله منظم هکردن ممالک جنوبی به ممالک مجتمعه شمالی که برای موفقیت در اینتا امر لازم بیه احساسات ضد پروسی ر در ممالک جنوبی به وسیله احساسی قوی‌تر که کینه نسبت به فرانسه (دشمن ارثی) باشه از بین بوره؛ ثانیاً دولت فرانسه نتونسه در موقع مساعد اقدامات لازم ر انجام هده و تظاهراتی جنگجویانه داشته. دولت فرانسه از بیسمارک قسمتی از اراضی باویر در ساحل رود رن و همچنین شهر مایانس ر تقاضا هكرده(پنجم اوت ۱۸۶۶) و چون بیسمارک جواب هداهه که اینتا تقاضا در حکم جنگ هسه اینتا تقاضا پس بیته بیه؛ ولی طولی نکشیه که فرانسه در ۲۰ اوت الحاق فوری لوکزامبورگ و اجازه الحاق بلژیک ر در موقع مساعد درخواست هكنه و در مقابل: اولاً پروس ر آزادی داهه که در آلمان جنوبی مثل آلمان شمالی آزادانه عمل هكنه، ثانیاً حاضر بیه با پروس قرارداد تعرضی و تدافعی منعقد هكنه. بیسمارک هم پیشنهادای ناپلئون ر فوراً با شاهون باویر و ورتمبرگ اطلاع هدا و اونا خشمگین بینه و قراردادای نظامی با ویلهلم اول منعقد هكردنه. بدین ترتیب، اهالی ایالتای جنوبی آلمان هم نسبت به فرانسه بدبین بینه. لوکزامبورگ ملک شخصی پادشاه هلند بیه و وِ راضی بیه به ۹۰ میلیون فرانک اونتا ر به فرانسه بفروشه؛ اما اینتا خبر هیجانی در آلمان برانگیخت و بیسمارک پادشاه هلند ر مجبور هكرده از فروش لوکزامبورگ خودداری هكنه و سرانجوم اینتا موضوع در کنفرانس لندن مورد بررسی قراربیته. اختلاف دیگه بر سر سلطنت اسپانیا بیه که در ۱۸۶۸ نوم پرنس لئوپلد پسر عم پادشاه پروس به میون بیموئه و اینتا امر هم موجب نگرانی فرانسه بیه. سرانجوم در روز سه‌شنبه ۱۹ ژوئیه ۱۸۷۰ ناپلئون رسماً به دولت پروس اعلان جنگ هدا و در دوم اوت جنگ آغاز بیه و تا شش ماه ادامه پیدا هكرده. در پایان کار فرانسویان شکست بخردنه. به موجب عهدنامه فرانکفورت فرانسه مجبور بیه آلزاس و لورن ر به آلمان واگذار هکنه، اتا میلیارد دلار غرامت هده و اجازه هده آلمان استحکامات مهم فرانسه ر تا زمون پرداخت غرامت در تصرف داشته باشه. شکست فرانسه در ۱۸۷۱ موجب تشکیل امپراتوری آلمان بیه، باویر، ورتمبرگ و باد به اتحادیه آلمان شمالی ملحق بینه و پادشاه پروس ویلهلم اول به مقام امپراتوری برسیه. امپراتوری ۲۵ دولت نامتساوی و همچنین سرزمین آلزاس و لورن ر که از فرانسه جدا بیه بیه شامل بیه. مجلس امپراتوری (رایشتاگ) با آراء عمومی انتخاب بیه و احزاب برجسته اونتا عبارت بینه از محافظه‌کارون، کاتولیکا، آزادیخاهون و سوسیالیستا. بیسمارک سیاست جهاد برای تمدن ر در پیش بیته و اصلاحاتی انجام هدا.

اتفاق امپراتوران سه گانه

دولت آلمان پس از اونکه بر امپراتوریای اتریش و فرانسه پیروز بیه قدرتمندترین دولت اروپا بیه و قوای نظامی اون بر سایر کشورا برتری پیدا هكرده ولی از انتقام فرانسه بیم داشته و ‌ترسیه دول گت اروپا برضد وِ متحد بوّن. به همینتا علت پس از مصالحه فرانکفورت ، با اتریش طرح دوستی بریخته. در سال ۱۸۷۱ در طی ملاقات ویلهلم اول و فرانسوا ژوزف این پیمان محکم بیه. سال بعد الکساندر دوم تزار روسیه، که شخصاً به امپراتور آلمان علاقه‌مند بیه، با اونتا دو دولت همراه بیه و اینتا پیمون به اتفاق امپراتوران سه‌گانه معروف بیه. (اکتبر ۱۸۷۳)

جنگ روسیه و عوثمانی

جنگ بین روسیه و عوثمانی که در ۱۸۷۷ آغاز بَیْهِ بِیه به پایان برسیه و روسا در سوم مارس ۱۸۷۸ معاهده سن استفانو ر به ترکا تحمیل هكردهنه. برای رفع اختلاف در اینتا مورد کنگره برلین در ژوئیه ۱۸۷۸ بین کشورای اروپایی تشکیل بیه. تزار نسبت به بیسمارک و روشی که در کنگره اعمال هکرده نه بینه خشمگین بیه و الکساندر دوم رهبر آلمان ر به مانند، یک خائن نگاه كرده و در نتیجه، اتفاق سه امپراتور از بین بورده. همچنین در سال بعد رقابت روسیه و اتریش در بالکان موجب مداخله آلمان بیه و چون اتریش از نژاد ژرمن بیه آلمان از اتریش طرفداری هکرده. از این رو اتحاد سه‌گانه به اتحاد دوگانه تبدیل بیه. به موجب اینتا معاهده آلمان و اتریش قبول هكردنه که در هنگام لزوم به هم یاری برسنن و هیچ‌گاه جداگانه با دشمن صلح نکنن.

شکل‌گیری اتحاد مثلث

سه سال بعد در سال ۱۸۸۲ پیمان دوجانبه به پیمان سه‌جانبه تبدیل بیه و ایتالیا به اونتا ملحق بیه. براساس مواد محرمانه اینتا پیمان، اگر ایتالیا یا آلمان مورد حمله فرانسه واقع بیبو هر سه کشور با مهاجم وارد جنگ بینه . ایتالیاییا، که از قدرت دریایی ترس داشتنه، اعلام هکردنه اگه بریتانیا در این حملات شرکت داشته باشه، اینتا پیمون اجرا نوّه. چون ایتالیا از تصرف تونس توسط فرانسه در ۱۸۸۱ ناراضی بیه و از طرف دیگه آلمان به اون کشور پیشنهاد کرده بیه که برای حفظ لیبی کمکش هکنه در نتیجه، ایتالیا نیز مایل بیه که وارد اتحاد با آلمان بوّه (اکتبر ۱۸۸۱). این اتحاد در ابتدا پنج ساله بیه ولی بعداً در سالای ۱۸۸۷ و ۱۸۹۱ و ۱۹۰۲ و ۱۹۱۲ تجدید بیه. در اینتا اتحاد مثلث، آلمان بر دو دولت دیگر مسلط بیه و اونا غالباً تابع دستورای آلمان بینه و در اختلافات بین اتریش و ایتالیا، آلمان همیشه واسطه بیه ولی ویشتر از اتریش حمایت كرده. همچنین قراردادای مخصوصی در مورد طرابلس، آلبانی و مقدونیه و ممالک بالکان بین دولتای سه‌گانه امضا بیه که موجب تحکیم اتحاد مثلث بیه. در بین اینتا سه دولت اختلافاتی هم وجود داشته؛ ایتالیا و اتریش در شبه جزیره بالکان و قسمت شرقی مدیترانه با هم اختلاف داشتنه و ایتالیا از اتحاد با اتریش ناراضی بیه، ولی چون اتحاد با آلمان ر برای جلوگیری از تجاوزات اتریش ضروری دونسه مجبور به تحمل بیه. در سال ۱۹۱۱، که ایتالیا با عوثمانی بر سر طرابلس در حال جنگ بیه، این خطر وجود داشته که اتحاد ایتالیا و آلمان از بین بوره؛ زیرا آلمان از دربار قسطنطنیه امتیازات خوبی بیته و برای عوثمانی اسلحه و مهمات ارسال كرده. بنابر این در اتحاد مثلث وحدت واقعی بین کشورای ژرمنی نژاد آلمان و اتریش بیه و ایتالیا چندان به حساب نیموئه. ایتالیا هم ظاهراً در اتحاد مثلث دیّه و از سال ۱۹۰۱در واقع با متحدین دنبیه و روش خاصی را در پیش بیته.

مقدمات شکل‌گیری اتفاق مثلث

بعد از کنگره برلین ، که روسا از آلمانیا رنجیده بینه، دولت فرانسه، که منتظر فرصت بیه و مایل بیه روسیه ر به سوی خود جلب هکنه، از فرصت استفاده هكرده؛ ولی تا زمونی که بیسمارک، بر سر کار دیّه اینتا امر ممکن نیه. در سال ۱۸۹۰، بعد از برکناری بیسمارک سیاست غیر عاقلانه ویلهلم دوم موجب نزدیکی فرانسه و روسیه بیه.

دولت فرانسه به تزار روس وعده کمک مالی هداهه و تزار هم که برای پیشبرد مقاصد سیاسی خود به سرمایه خارجی نیاز داشته با اینتا امر موافقت هكرده و سرانجوم در اوت ۱۸۹۱ اتحاد بین دو کشور برقرار بیه. البته بعد از شکست روسیه از ژاپن در ۱۹۰۵ اساس اتحاد فرانسه و روسیه متزلزل بیه؛ ولی به هر حال، فرانسه در مقابل اتحاد مثلث به دوستی احتیاج داشته؛ همچنین، علاوه بر نیاز سیاسی، ارتباطات مالی نیز بین دو کشور برقرار بیه بیه و فرانسه ۱۳ میلیارد فرانک به روسیه وام هدا بیه.
در مه ۱۹۰۳ ادوارد هفتم از پاریس دیدن هکرده و در اینتا دیدار از نظر تحسین‌برانگیز مردم انگلیس نسبت به فرانسه و از افتخارات فرانسه در طول سالیان و از دوستی مردم انگلیس و فرانسه سخن بتّه. در ماه اوت همان سال رئیس‌جمهوری فرانسه به اتفاق وزیر امور خارجه اونتا کشور از لندن دیدار هکرده و در هفتم آوریل ۱۹۰۴ عهدنامه معروف بین فرانسه و انگلیس به امضا برسیه. موارد مورد اختلاف شامل امور مربوط به ماهیگیری در پهنه دریای ارض جدید، مسئله سیام، ماداگاسکار و مهم‌ترین مسئله آزادی عمل فرانسه در مراکش و آزادی فعالیت انگلیس در مصر بیه.
فرانسه پس از اتحاد با انگلیس به فعالیت در مراکش شروع هكرده و واکنش آلمان چنین بیه که در مارس ۱۹۰۵م ویلهلم دوم در طنجه حضور پیدا هكرده و نطق مفصلی ر در مورد استقلال مراکش بیان هكرده، هدف آلمان از اینتا اقدام برهم بزوئن اتحاد جدید فرانسه و انگلیس بیه. برای حل اینتا موضوع در ۱۹۰۶ اتا کنفرانس بین‌المللی در الجزیره برگزار بیه که در اونتا انگلیسیا از فرانسویا حمایت هکردنه و کوشش آلمان برای برهم بزوئن اتحاد بین انگلیس و فرانسه به نتیجه‌ای نرسیه. در ۱۹۱۱ بحران دیگری بر سر مراکش به وجود بیموئه. اتا فروند ناو جنگی آلمانی به نام یوزپلنگ برای حفظ منافع آلمان وارد اغادیر بیه و آلمانیا پیشنهاد هکردنه که اگه کنگوی فرانسه به اونا هدا بوه اونا دیگه مزاحمتی ایجاد نكننه و سرانجوم آلمانیا بتونسنه به اراضی کچیکی در آفریقا دست پیدا هكنن.

نزدیکی روس و انگلیس

اعدام سربازون صرب توسط سربازون اتریشی.صربستان در طول جنگ اتا چهارم شِ جمعیت ر که شامل ۸۵۰ هزار نفر بیه ر از دست هداه.

دولت فرانسه با روسیه دوس بیه، انگلیس هم متحد ژاپن به شمار ایموئه و روس و ژاپن دشمن خطرناک همدیگه بینه؛ اما منافع روس و انگلیس چنین اقتضا كرده که روس و ژاپن به اتحاد فرانسه و انگلیس وارد بواشن؛ ولی بلندپروازی روسا در اینتا تاریخ و قدرت نظامی اون و همچنین نزدیکی امپراتور روس و آلمان که روابط اونا دوستانه بیه مانع این کار بیه. مشکل اول با شکست روسیه از ژاپن حل بیه. اختلافات دیگه روس و انگلیس بر دو مسئله دیگه متمرکز بیه: یکی بالکان برای تصرف بلغارا و دیگری در ایران که انگلیس دوس داشته اینتا مناطق کاملاً در اختیار وِ دوّه. مسئله دیگه که باعث سردی روابط انگلیس و آلمان بیه برخورد قیصر آلمان در موضوع ترانسوال بیه؛ زیرا هنگامی که پل کروگر حاکم ترانسوال خاسه به ترانسوال استقلال هده و در پی متحدی در برابر سیسیل رودز و انگلیس بیه تنون قدرتی ر انتخاب هكرده که سرزمینایی در آفریقای جنوبی داشته و اون کشور آلمان بیه پس از پیروزی بوئرا تلگرافی از سوی قیصر آلمان برای و فرستاده بیه با اینتا مضمون: «من دوستانه به شما تبریک ‌گمه که شما بدون دریافت کمک خارجی گروهای مسلح ر سرکوب هكردنی و تونسنی صلح و آرامش ر برقرار هكنین» و اینتا برخورد قیصر برای روابط انگلیس و آلمان عواقب جدی داشته؛ زیرا قیصر از کروگر که دشمن انگلیس بیه حمایت هکرد بیه. مسئله دیگه صادرات روزافزون آلمانیا بیه زیرا در سال ۱۸۹۵ در انگلیس رساله‌ای تحت عنوان ساخت آلمان منتشر بیه که خطر صادرات روزافزون آلمان ر برای انگلیس تشریح كرده.

مسئله دیگه که ایجاد خطر برای انگلیس كرده پیشرفت نیروی دریایی آلمان بیه. ویلهلم دوم از سال ۱۹۰۰ به تقویت نیروی دریایی آلمان دس بزوئه و علناً اظهارهكرده که آلمان نتونه به نیروی زمینی قناعت هكنه و ونه در نیروی دریایی بر همه کشورا برتری داشته باشه. انجمنی به نوم اتحاد دریایی آلمان تشکیل هداهه و به کمک آن هزینه لازم ر برای بساتن کشتیای جنگی تأمین هكرده. همچنین پیشرفتای تجاری و صنعتی آلمان نیز باعث شکست بازار تجارت و صنعت بیه. به هر حال، این سوال مطرح هسه که چرا انگلیس در بین روسیه و آلمان، اولی ر انتخاب هكرده: چون منافع انگلیس هم از طرف روس و هم از طرف آلمان تهدید بیه؛ از یک طرف خطر توسعه نفوذ روس، و از سوی دیگر خطر نفوذ آلمان در آسیای صغیر و خلیج فارس و اتصال راه‌آهن بغداد به داخل ایران و نزدیک بیّن این دو خطر به مرزای هند به مشکلات دفاع از هند اضافه كرده و سیاست انگلیس این بیه که این دو دولت ر با هم درگیر هكنه و قوای اونا ر تحلیل بوره؛ اما تأمل انگلیس در این بیه که خود به کدام طرف ملحق بوه. منافع بریتانیا حکم كرده که به روسا نزدیک بوه زیرا عقل و درایت روسا اندک و زورشان ویشتر بیه؛ ولی مسئله این بیه که انگلیس با تقاضاای روسیه چگونه برخورد هكنه؛ تقاضاای روس در بالکان، داردانل، ایران و افغانستان. مسئله ایران و افغانستان اتا امر حیاتی بیه و صلاح در این بیه که هیچ امتیازی در این منطقه نده؛ پس بهتر بیه که انگلیس، روسا ر به سوی بالکان و داردانل سوق هده و اونا ر امیدوار بسازه. سرانجوم، در قراردادی که در ۳۱ اوت ۱۹۰۷ در شهر سن پترزبورگ دوس بیه روس و انگلیس اختلافات خود درباره ایران و افغانستان ر حل هکردنه و چون اختلافات سیاسی انگلیس و فرانسه و روسیه حل بیه سه دولت تشکیل اتفاق مثلث ر هدانه که هدفشون جلوگیری از پیشرفتای سیاسی، اقتصادی و نظامی آلمان بیه.

بحرانای بالکان قبل از جنگ

از ۱۹۱۱ تا ۱۹۱۳ جنگایی در بر بیته که زمینه جهونی جنگ اول ر آماده هكرده. در سپتامبر ۱۹۱۱ ایتالیا به عوثمانی اعلان جنگ هداهه و طرابلس ر اشغال هكرده و در نیمه اکتبر ۱۹۱۲ جنگ به پایان برسیه. در اکتبر ۱۹۱۲ تقریباً هم‌زمون با ایتالیا ، بلغارستان ، صربستان ، یونان و مونته نگرو به عوثمانی حمله هكردنه و در اوائل دسامبر ۱۹۱۲ عوثمانی درخواست صلح هكرده. در تابستان ۱۹۱۳ جنگ دیگری بر سر غنائم به دست بیموئه از عوثمانی درگرفت. کنفرانس سفیران در دسامبر ۱۹۱۲ توسط گری در لندن تشکیل بیه و در ۳۰ مه ۱۹۱۳ در لندن قراردادی امضا بیه که ترکا ر وادار كرده مستملکات خود ر از میدیا در ساحل دریای سیاه تا آلتوس در ساحل اژه ر به اروپاییان واگذار هکنن.

اوضاع داخلی و تحولات آلمان پس از وحدت

اولین زیردریای تسلیم بئی آلمانیا در نزیکی پل برج در لندن ۱۹۱۸

آلمان متحد از نظر قوای مادی و معنوی بی نظیر؛ مجدانه به تعلیم و تربیت فرزندان خود دس بزوئه، در توسعه فرهنگ و ترویج علوم بر همه کشورا پیشی بیته و سعی داشته در صنعت و تجارت و بهداشت از علوم و اکتشافات جدید بهره بیره. از این رو، در مدت کوتاهی گت ترین دولت صنعتی و تجاری اروپا بیه، مخترعان ر تشویق هكرده، صنایع شیمیایی ر رونق هدا، در وضع قوانین اجتماعی هم از بقیه دولتا پیشی بیته و برای طبقه کارگر اهمیت قائل بیه. در حالی که در بقیه کشورا حقی برای کارگران قائل نینه. واقعیت دیگه اینکه حکومت خاندان هوهنتسولرن در این کار مؤثر بیه. ملت آلمان پس از غلبه بر اتریش و فرانسه دچار غرور ملی بیه و سیاست‌مداران آلمانی از روشای مختلف این غرور ملی ر تقویت هكردنه. حتی هر معلمی ناگزیر بیه که در سر کلاس درس برتری نژادی ملت آلمان بر سایر ملل عالم ر بیان هكنه و در شاگردان خود روح جنگجوئی بدمه. گذشته از مجالس درس، در معابر، روزنامه‌ون و کتب و نمایشگاون این برتری نژادی به نوعی القا بیه؛ حتی نیچه اتا از معروف‌ترین فیلسوفان آلمان هم چنین عقیده‌ای داشته و در اتا از آثار خود چنین بئوته: «اگه آدمی جنگ ر فراموش هکنه از وِ ونه قطع امید هكردن» و به همین دلیل کم کم طرز فکر مردم آلمان یکسره تغییر هكرده و بر آنون مسلم بیه که نژاد آلمانی ممتاز هسه و ونه به سراسر زمین مسلط باشه و این تسلط هم جز از راه جنگ امکان‌پذیر نیه. ترویج اینتا افکار در آلمان سایر دولتای اروپایی ر نگران هكرده و باعث بیه تا بر ضد نژاد ژرمنی با هم متحد بون.

دولت آلمان تا اواخر قرن ۱۹ در آفریقا مستعمره‌ای نداشته ولی پس از وحدت چون جمعیت آن افزایش پیدا هكرده و صنعت و تجارت رونق بیته به دنبال تحصیل مستعمرات بربیمو تا هم قسمتی از مردم آلمان ر به اونجه کوچ هده و هم مواد خامی که برای کارخانه‌های داخلی لازم داشته فراهم هكنه و همچنین بازاری برای فروش شِ کالاپیدا هكنه. سرانجوم بیسمارک قسمت بزرگی از اراضی آفریقا ر به دس بیارده که شامل توگو و کامرون در ساحل غربی آفریقا و اتا ناحیه در جنوب غربی و ناحیه دیگر در مشرق بیه. آلمان پس از پیروزی بر فرانسه از نظر نیروهای نظامی بر سایر کشورای اروپا برتری پیدا هكرد بیه ولی باز هم به این کار ادامه هدا و تا سال ۱۹۱۴ روز به روز بر قوای جنگی خود اضافه هكرده. از سال ۱۹۱۱ آلمان در افزایش نیروهای جنگی كوشش هكرده و میزان گسترش قوای مزبور در سالای ۱۹۱۱ و ۱۹۱۲ و ۱۹۱۳ با پیشرفت چهل ساله آن از ۱۸۷۱ تا ۱۹۱۱ برابر بیه. در طی این مدت کوتاه شبکه‌های گسترده راه‌آهن و راههای شوسه، تأسیسات عظیم صنعتی، نهادهای قدرتمند اقتصادی و به خصوص تشکیلات گسترده نظامی آلمان موجب وحشت قدرتای اروپایی بیه. در سال ۱۹۱۴ آلمان از نظر صنعتی و اقتصادی به پیشرفتای عظیمی دس پیدا هكرده. به لحاظ نظامی نیز دارای قدرتمندترین ارتش و نیروی دریایی بیه. روحیه نظامیگری در مزرعه، کارخانه و پادگان و همه جا حاکم بیه و همه چیز در خدمت ارتش قرار داشته. نیروهای نظامی آلمان بیش از یک میلیون نفر بینه و این افزایش نیروهای صنعتی و نظامی موجب اشباع جامعه آلمان بیه و آلمان مجبور بیه سرمایه و کالاهای اضافی ر به دیگر مناطق جهون راهی هكنه؛ بنابر این به دنبال مناطق نفوذ اقتصادی و منابع مواد اولیه بیه و این هم یکی از دلایل جهونی جنگ اول بیه.

برقراری روابط بین آلمان و عوثمانی

اتا از کشورایی که آلمان علاقه‌مند بود روابط خود ر با آن گسترش هده عوثمانی بیه که بر منابع نفتی تسلط داشته. از سال ۱۸۸۰م. آلمان متوجه اهمیت روابط با عوثمانی بیه. در سال ۱۸۸۲ سپهسالار فون در گلتز از سوی سلطان عبدالحمید مأموریت یافت ارتش عوثمانی ر دارای سازمان منظمی بسازه و افراد آن ر آموزش هده.
افسران برجسته هیئت نظامی آلمانی که در عوثمانی فعالیت داشتنه شامل فیلدمارشال پروسی فن در گلتس، دو ژنرال دیگه لیمان فن ساندرز و فون فالکنهاین سه دریاسالار به نامای سوچون، اودم و مرتن و چند افسر دیگر بینه.

البته اتا از طراحان برنامه گسترش فعالیت آلمان در خاورمیانه مارشال فن بی براشتاین بود که از ۱۸۹۷ تا ۱۹۱۲ سفیر آلمان در باب عالی بود و اعتقاد داشته که اجرای اینتا برنامه موجب درگیری بین روسیه و آلمان بونه. در سال ۱۸۹۸ ویلهلم دوم و ملکه آلمان به استانبول سفر هکردنه و فصل جدیدی در همکاری بین دو ملت پدید بیموئه. امپراتور آلمان در مسافرت دوم خود به عوثمانی خود ر طرفدار دوستی ملت ترک و سایر ملل مسلمان معرفی هكرده و در نطق خود اظهار داشته: «اعلیحضرت سلطان عبدالحمید و ۳۰۰ میلیون مسلمان می‌توانند اطمینان داشته باشن که آلمان، دوس و هواخواه اونا هسه». اینتا سیاست به زودی به لحاظ اقتصادی ثمرات مهمی برای آلمان به بار بیارده، بانکدارون و بازرگانون آلمانی در سراسر عوثمانی مستقر بینه و امتیازات مهمی به مؤسسات اقتصادی آلمان داده بیه. آلمان در جست وجوی نفت بیه و علاوه بر اونتا برای رقابت با انگلیس به اتا نیروی دریایی قوی نیاز داشته. آلمانیا در هنگام مذاکره با دولت عوثمانی در مورد منابع نفتی عراق سخن نتنه بلکه فقط تقاضای اخذ امتیاز خط راه‌آهن ر داشتنه، به این شرط که امتیاز استخراج معادن اطراف راه‌آهن تا شعاع ۲۰ کیلومتر به اونا هدا بوه. در سال ۱۹۰۲ بانک آلمان، امتیاز ساختمون راه‌آهن برلین – بغداد ر به دس بیاده که باعث نفوذ هرچه ویشتر آلمان در میان‌رودان بیه. اتا دیگه از امتیازات آلمان از عوثمانی ادامه راه‌آهن از بغداد به خانقین بیه که آلمان تصمیم داشته پس از اتمام خط آهن بغداد، همین راه ر از خانقین به تهران و ولایات مرکزی ادامه هده و ایران ر به اروپا مربوط بسازه. در سال ۱۹۱۰ مدت تعهد ایران در مقابل روسیه که ۲۰ سال حق بساتن راه‌آهن ر از ایران سلب هكرد بیه تموم بیه؛ به همین علت از طرف بانک مشهور آلمان به نام دویچه بانک مأموری به نوم سیدروت به ایران بیموئه که امتیاز خط آهن خانقین - تهران ر به دس بیاره. این امر موجب نگرانی مقامات روسی و انگلیسی بیه و باعث مبادله یادداشت هفتم آوریل ۱۹۱۰ بین ایران و آن دو دولت بیه، و ایران به ناچار تعهد هكرده که بعد از اینتا امتیازی که مخالف منافع آن دو دولت باشه به هیچ تبعه دولت خارجی واگذار نکنه؛ بنابر این، تلاش آلمان به نتیجه نرسیه.

اما نفوذ نظامی آلمان در عوثمانی افزایش پیدا هكرده و در ۱۹۱۴ آموزش ارتش عوثمانی به اتا گروه چهل و دو نفره از افسران آلمانی به ریاست ژنرال لیمان فن ساندرز واگذار بیه. سپس آلمان تصمیم بیته در مورد ادامه راه‌آهن برلین - بغداد با روسیه مذاکراتی انجام هده. در ۱۹۱۰تزار نیکلای دوم و ویلهلم امپراتور آلمان در پوتسدام ملاقات هكردنه و در مورد منافع روس و آلمان در ایران مذاکراتی صورت بیته. سرانجوم، در ۱۹ اوت ۱۹۱۱ قراردادی بین روسیه و آلمان در سن پترزبورگ منعقد بیه که به موجب آن دولت آلمان منطقه نفوذ روسیه ر به رسمیت بشناخته. و در عوض روسیه هم اجازه هداهه که اگر تا چهار سال دیگر راه‌آهنهای روس به خانقین متصل نوه دولت آلمان حق داشته باشه خط آهن اسلامبول - بغداد و خانقین - تهران را بسازه.

دلایل وقوع جهونی جنگ اول

به طور کلی این مسائل بیه که زمینه‌های جهونی جنگ اول را فراهم بساته: علل جهونی جنگ اول عبارت بیه از: رقابت اتریش و روسیه در بالکان، اختلاف بین فرانسه و آلمان از سال ۱۸۷۰ درباره آلزاس ولرن و رقابت اقتصادی و دریایی بین آلمان و انگلیس؛ اما بهانه شروع جنگ این بیه که آرشیدوک فرانتس فردیناند ولیعهد امپراتوری اتریش - مجارستان به دس پرنزیب تبعه اتریش و متکلم به زبان صربستانی در ۲۸ ژوئیه ۱۹۱۴ در سارایوو بوسنی به قتل برسیه و اتریش ادعا هكرده صربستان در اینتا کار دخالت داشته و تقاضا هكرده تحقیقاتی با شرکت نمایندگان اتریش صورت بیره که دولت صربستان تحقیقات ر قبول هكرده ولی با حضور نمایندگان خارجی مخالفت هکرده. دولت اتریش به صربستان اعلان جنگ هداهه و روسیه بسیج عمومی اعلام هکرده و آلمان هم به حمایت از اتریش به روسیه و فرانسه اعلان جنگ هدا. قوای آلمان به بلژیک حمله هكرده و اینتا اقدام یعنی حمله به اتا کشور بیطرف موجب دخالت انگلیس در جنگ بیه.

نخستین جبهه: از رمانتیسم به سنگرون

حمله نیروهای فرانسوی به آلمانیا در شامپانی فرانسه

وقتیکه در ماه اوت ۱۹۱۴ جنگ اعلام بیه، میلیونا تن از مردم شادمان در خیابانای شهرای مهم اروپا شروع به رقص و پایکوبی هكردنه. مردم تصمیم حاکمان خود برای بوردن به جنگ مورد حمایت قرار هدانه. مردن جوان داوطلب برای جنگیدن، هجوم ایارنه. با این وجود، صحنه‌های دهشت انگیز جهونی جنگ اول، نگرش مردم به جنگ را تغییر هدا. اتا نسل کامل از مردن جوان به خاک و خون کشیده بینه.

طرح اشلایفن

طرح ارتش آلمان برای جنگ در دو جبهه کار کنت اشلایفن بیه که بعد از استعفای والدرسی، جانشین مولتکه، در سال۱۸۹۲ به ریاست ستاد کل ارتش آلمان برسیه بیه. در آن زمون برای او روشن بیه که فرانسه و روسیه در جنگ بعدی با هم متحد بوننه و جنگ با اتا به طور قطع به معنای جنگ با هردو هسه. هرچه کنت اشلایفن ویشتر به طرح مولتکه در مقابل این پیشامد -که عبارت از دفاع در غرب و آفند محدود در شرق بیه- می‌اندیشید کمتر از آن خوشش ایموئه: چنین جنگی تونسه تا ابد ادامه پیدا هکنه. شاید فرانسه و روسیه، که اساسا جوامعی روستایی بینه، طاقت مبارزه‌ای طولانی از این نوع ر داشتنه ولی آلمان، با اقتصاد پیشرفته اش، به سرعت دچار دردسر بیه. آنچه آلمان خاسه راهی برای غلبه در جنگ در یک اردوکشی واحد بیه.

سعی برای تعیین تکلیف در شرق بکلی بیهوده بیه، قضیه غرب هم کار ساده‌ای نیه؛ بطوری که مولتکه خاطر نشان هکرد بیه اکنون که فرانسوی‌ون خدمت وظیفه عمومی را معمول هكردنه نیروی کافی در اختیار داشتنه که نفرات لازم برای اتا خط دفاع دائمی در طول مرز فرانسه-آلمان را تامین هكنه. راه حل اشلایفن به طرز خیره کننده‌ای ساده بیه. وِ شِ راه رِ از میون خط ماژینو وا نكرده؛ اونا ر دور زوئه. این طرح مستلزم آن بیه که تموم ارتش آلمان در غرب صف آرایی هکنه و بیش از نیمی از آن -پنجاه لشگر از هشتاد لشگر موجود- در مقابل بلژیک و هلند موضع بیرن.
این لشگرا که جناح راست ارتش ر تشکیل دانه می‌بایست با حداکثر سرعت از هلند و بلژیک عبور كردنه و قرار بیه ظرف سه هفته بسیج و اتا هفته راه پیمایی به مرز فرانسه بلژیک برسن. از آنجا به فرانسه شمالی وارد بینه و جناح چپ ارتش فرانسه را متوجه خود هکردهنه و خط دفاعی فرانسه را به عقب خم ‌کردنه.
درونمایه طرح این بیه که با عبور از دو کشور هلند و بلژیک میدان عمل وسیعتری به دست بیارن و مانور آنقدر وسعت پیدا هكنه که تموم ارتش فرانسه ر مشغول هكنه. بطوری که اشلایفن به فرماندهان واحدهایش گته: « ونه آخرین سرباز سمت راست، کانال ر با آستینش پاک هكنه.» حتی یک لشگر فرانسوی نونه فرار كرده.

اشلایفن در سال ۱۹۰۶ کنار بوده. جانشین او هلموت مولتکه، نوهٔ مولتکه بزرگ و قدری سازشکار بیه. او دستورات راه پیمایی جناح راست را تغییر هدا تا بتوان هلند ر بی آسیب بِلِه و تصمیم بیته ده لشگر برای دفاع از شرق در مقابل حمله روس‌ون نگه داری بوه.
اشلایفن که این تغییرات به گوشش رسیه مرتب گته آیا رییس ستاد از حساب‌های پشت سر طرح خبر داینه؟ او یادداشت‌هایی برای مولتکه ارسال هكرده تا نیاز به استقرار قویترین نیروی ممکن در غرب ر توضیح هده و از جوابای طفره آمیزی که دریافت كرده برآشفته بیه. وقتی مرد ( در سال ۱۹۱۳) هنوز نگران بیه: آخرین کلماتش به وضوح خطاب به مولتکه، این بیه که: همه چیز ر کنار بل و جناح راست ر قوی نگه دارین.

ایران در جهونی جنگ اول

ونه گت بنویشته ره بخوندین: ایران در جهونی جنگ اول
جهونی جنگ اول هم‌زمون با حکومت احمد شاه قاجار بیه و دولت مشروطه ایران ضعیف‌ترین دوران ر گذرانیه.علیرغم اعلام بی طرفی دولت ایران نیروهای متخاصم از جنوب و شمال وارد ایران بینه.

بر اثر آغاز جهونی جنگ اول و اشغال ایران توسط بریتانیا و خرید آذوقه مردم ایران توسط ارتش اشغالگر و شروع قحطی بزرگ ۱۹۱۷ - ۱۹۱۹ بین هشت تا ده میلیون نفر از مردم ایران به کام مرگ فرو بوردنه . سپاه روسیه تا دروازه‌های تهران پیشروی هکرده اما از منقرض هکردن سلسله قاجار منصرف بینه. در جنوب مردم محلی در چند نوبت با متجاوزان انگلیسی درگیر بینه که از مهم‌ترین نبردهای جهونی جنگ اول در ایران توننه به مقاومت دلیران تنگستان در استان بوشهر و نبرد جهاد در خوزستان اشاره هکردن. جمعی از رجال از قم به اصفهان و سپس اراک و بالاخره به کرمانشاه بوردنه و عاقبت در اونجه قوای گارد ملی ترتیب هدانه و حکومت موقتی دولت ملی به ریاست نظام السلطنه ( رضا قلی خان مافی ) تشکیل بیه. پس از سقوط بغداد اعضا دولت موقتی دولت ملی و جمع بسیاری از ایرانیان به استانبول بوردنه.

پیامدای بعدی جهونی جنگ اول

جهونی جنگ اول، چهار امپراتوری ر نابود هكرده، امپراتوری آلمان تاج و تخت ر از دس هداهه و دولت جمهوری جایگزین آن بیه. امپراتوریای شکست خورده اتریش - مجارستان و عوثمانی هر دو از هم گسیختند و امپراتوری روسیه نیز بدس انقلابیای بلشویک دكته.

اشغال ایران توسط بریتانیا و خرید آذوقه مردم ایران توسط ارتش اشغالگر و شروع قحطی بزرگ ۱۹۱۷ - ۱۹۱۹ بین هشت تا ده میلیون نفر از مردم ایران به کام مرگ فرو بوردنه .

در سال ۱۹۱۶ م ملی گرایان ایرلندی در دوبلین واقع در ایرلند، قیام عید پاک ر ترتیب هدانه. این شورش با شکست مواجه بیه، اما موج مخالفتای گسترده علیه حکومت بریتانیا در ایرلند ر به راه دمه داهه. در سال ۱۹۱۹ مجلس ایرلند، حکومت اینتا کشور ر «جمهوری» اعلام هکرده، و متعاقب آن ۳ سال جنگ بین ارتش جوموری‌خواه ایرلند و بریتانیا در بیته .در سال ۱۹۲۹ جنوبی‏ ایرلند ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏، به عنوان دولت آزاد ایرلند به استقلال واقعی برسیه. شش استان در شمال ایرلند جزء پادشاهی انگلستان باقی بمونسنه که هم اکنون با نوم شومالی ایرلند شناخته بوننه.

در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ م بسیاری از کشورای اروپایی از دموکراسی دست بکشینه. حزب نازی هیتلر در آلمان به قدرت برسیه و فاشیستای موسولینی بر ایتالیا حکومت كننه. در ابتدا بریتانیا و فرانسه کوشیدند با اینتا دیکتاتوریای جنگ طلب سازش هکنن. اونا عاقبت در سال ۱۹۳۹ در برابر تهاجم هیتلر اس هكردنه و اروپا به جهونی جنگ دوم کشیده بیه.
در سپتامبر ۱۹۳۹ م، جهونی جنگ دوم در اروپا آغاز بیه. دیکتاتور آلمان، آدولف هیتلر، خاسه تا رایش سوم به یک قدرت مطلقه در اروپا، تبدیل بوه. در ابتدا تاکتیک حملات برق آسا موفقیت آمیز نشون داهه. اما پس از سال ۱۹۴۳م، قوای متفقین، متشکل از نیروهای، شوروی انگلستان و آمریکا بر آلمان برتری پیدا هكردنه. سرانجام، آلمان در ماه می‌۱۹۴۵م، نه روز پس از خودکشی هیتلر، تسلیم بیه. بیش از چهل میلیون اروپایی در این جنگ کشته بینه.

سال ۱۹۱۴

• ۲۸ ژانویه: اتریش - مجارستان جنگ با صربستان ر اعلام هکرده.
• ۱ اوت: آلمان جنگ با روسیه ر آغاز هکرده.
• ۲ اوت: نظامیون آلمان لوکزامبورگ ر اشغال هکردنه.
• ۳ اوت: آلمان با فرانسه وارد جنگ بیه.
• ۴ اوت: آلمان به بلژیک که بی طرف بیه حمله هکرده؛ در پاسخ بریتانیا به آلمان اعلام جنگ هدا.
• ۱۰ اوت: اتریش - مجارستان با روسیه وارد جنگ بیه.
• ۱۲ اوت: بریتانیا و فرانسه به اتریش - مجارستان اعلام جنگ هکردنه.
• ۲۳ اوت: ژاپن با آلمان وارد جنگ بیه.
• سپتامبر: پیمان اتحاد توسط فرانسه ، بریتانیا و روسیه امضا بیه.
• ۹ اکتبر: بلژیک پس از محاصره آنتورپ توسط نظامیان آلمان سقوط هکرده.
• ۲۹ اکتبر: عوثمانی به طرفداری از آلمان و اتریش - مجارستان وارد جنگ بیه.
• ۲ نوامبر: روسیه به عوثمانی اعلام جنگ هدا.
• ۵ نوامبر: فرانسه و بریتانیا با عوثمانی وارد جنگ بیه.

سال ۱۹۱۵

• ۲۴ آوریل: عوثمانی نسل‌کشی ارمنیان ر آغاز هکرده.
• ۲۵ آوریل: لشکرکشی گالیپولی آغاز بیه.
• ۲۶ آوریل: ایتالیا به طور مخفیانه پیمان لندن ر امضا هکرده.
• ۲۳ می: ایتالیا به اتریش - مجارستان اعلام جنگ هکرده.
• ۱۴ اکتبر: بلغارئون به صربستان اعلام جنگ هدا و به طرفداری از آلمان و اتریش - مجارستان وارد جنگ بیه.

سال ۱۹۱۶

• ۹ مارس: آلمان به پرتخال اعلام جنگ هدائه.
• ۲۷ اوت: رومانی اتریش-مجارستان جه وارد جنگ بیه.
• ۲۸ اوت: ایتالیا با آلمان وارد جنگ بیه.

سال ۱۹۱۷

• ۱۶ ژانویه: آلمان به مکزیک تلگراف زیمرمن ر ارسال هكرده، و پیشنهاد متحد بین در مقابل ایالات متحده ر هدا.
• ۶ آوریل: ایالات متحده با آلمان وارد جنگ بیه.
• ۲۷ ژوئن: یونان به طرفداری از متفقین وارد جنگ بیه.
• ۱۴ اوت: جمهوری چین با آلمان وارد جنگ بیه.
• ۲۶ اکتبر: برزیل با آلمان وارد جنگ بیه.
• ۷ دسامبر: ایالات متحده آمریکا با اتریش - مجارستان وارد جنگ بیه.

سال ۱۹۱۸

• ۱۱ نوامبر: پیمون صلح امضا بیه، جهونی جنگ اول خاتمه پیدا هكرده.

وابسته جستارون

• جنگ جهونی
• جهونی جنگ دوم
• خط دفاعی ماژینو
• جنگ لهستان-شوروی
• مطبوعات جهونی جنگ اول
• پرتغال در جهونی جنگ اول
• هواپیما در جهونی جنگ اول
• نقش زنانون در جنگای جهونی
• استفاده از گازهای شیمیایی در جهونی جنگ اول
• فهرست متفقین و نیروهای محور در جهونی جنگ اول
• نبرد گالیپولی

منبع

• First World War.com «تاریخ چند رسانه‌ای جهونی جنگ اول»
• ارتش بریتانیا در جهونی جنگ اول
• جهونی جنگ اول، جنگ‌ون و نبردها
• دانشنامه جهونی جنگ اول
• اسناد بایگانی جهونی جنگ اول
• ارتش آلمان در جهونی جنگ اول
• [ویكیپدیای فارسی]