میترائیسم

میترا و ورزا : این دیواری‌نقاشی از مهرابه‌ئی که مارینوی ایتالیا دله دیّه ؛ که صحنه قربونی هکردن ورزا و دمباله فلکی ردای میترا ره نشون دِنه.

مهر ِدین یا میترائیسم، اتا راز‌دارِ ِدین بی‌یه که به پایه پرستش مهر (میترا) ایزد ایران باستان و خدای خورشید، عدالت ، پیمون و جنگ ، زمون پیش از زرتشت بساته بَیبی‌یه. این دین بعدا عوض بیّه و به سرزمین‌ئون روم امپیراطوری بَورده بَیّه و طول سده‌ئون دوّم و سوّم بعد از میلاد، تموم قلمروو فرمانروایی روم دله پابَییت بی‌یه. بعد اینکه روم دله مسیحیت رسمی بیّه ، اینتا دین از بِین بوردِه ولی ونه آثار دینای مسیحیت و ایسلام به جا بموندسته.

مهر پرستی ِتاریخ

قبل از زرتشت

قبل از زرتشت قدیمی پیامبر ایران (حدود ۶ قرن قبل از میلاد مسیح)، ئیرانیون دینی چند خدایی داشتنه و مهر یا میترا گت‌ترین خدای ِوشون بی‌یه. وه خدای پیمون و تعهد و... بی‌یه. اتا لوح دله به میخی خط مال ِزمون پونزده قرن پیش از میلاد که پیمان‌نومه‌ئی میون هیتی‌ئون و میتانی‌ئون هسته، به میترا قسم بخارده بیّه.

ماد

زمون مادون زردشت میون ئیرانیا شه دین ره تبلیغ هکرده و میترائیسم ِسر عیب بی‌یشته. اینتا دین مخصوص ئیرانیا بی‌یه و تا زمون بموئن ایسلام ئیران دله دیی‌یه.[۱]

هخامنشیون

شائون هخامنشی از دوران گت ِداریوش به بعد ، زرتشتی بینه ، با اینحال ، داریوش و ونه جانشین‌ئون نخاستنه میترائیسم ره از بین بَوِرِن.همینتاسر زرتشت دین میترائیسم جه قاطی بیّه ئیرانیا یَشت‌ئون ره شه قدیمی خدائون سه بائوتنه. اتا یشت اوستا دله دره که ونه نوم مهریَشت هسته. اینتا یشت دله زرتشتی‌ئون میترا سر نازنـّه و وه ره خدای پیمون و عهد دونّه.

این دورون میترائیسم و زرتشت قاطی بینه و خله از مسائل دین میترائیسم زرتشت دله بورده ، اتا از این مسائل قربونی هکردن بی‌یه.

مهر ئوروپا دله

بعد از حمله اسکندر و فتح سرزمین‌ئون تحت سلطه ئیران وه حدود ۳۳۰ سال پیش از میلاد، ساختار ایجتیمائی قدیمی ئیران ره از هم دپاشنی‌یه و برای مدت زیادی اثری از مهرپرستی ئیران دله دَنیبی‌یه، شاهزاده‌گون مناطق موختلف سرزمین‌ئون غربی ایمپراتوری قدیمی ئیران، پرستش میترا یا مهر ره دِباره شروع هکردنه. شائون و گت‌ِمردمون ئیران و دونیای روم و یونان از جومله سرزمین آناتولی همینتی این دین ره داشتنه. اون زمون که تیرداد اول ارمنستون شاء، زمون تاجگوذاری خادش (سال ۵۷ پس از میلاد) نرو ایمپراتور روم ره شه گت ِحکمرون ایعلام هکرده، تشریفات مهرپرستی ره انجوم هدائه و ایعلام هکرده که ایزد پیمون و دوستی، رابطه رفیخونه‌ئی ره بین ارمنیون و رومیون برقرار هکرده. میتراداد یا مهرداد شیشوم ، پُنتوس شاء ، احتمالاً اتا مهرپرست بی‌یه و متحدونش یعنی دریانوردون کیلیکیه حدود ۶۷ سال پیش از میلاد ، آداب و رسوم میترایی ره ایجراء کاردنه. همچنین آنتیوخوس یکم (کُماژن شاء) میترا ره سیتایش هکرده.

تا شروع قرن دوم میلادی آثار کمی درباره میترا روم دله پیدا بیّه در صورتی‌که که از سال ۱۳۶ میلادی به بعد ات خله کتیبه و سنگ‌بنویشته این ایزد وسّه بنویشته بیّه. این همه محبوبیت نتونده خادبه‌خاد ایجاد بی‌بائه همینسه بعضی از مورخون گانه اتا مردی اینتا دین ره با فلسفه افلاطونی جور در بیارده و وه ره روم مردم وسّه پیش بکشی‌یه.

میترائیسم رومی سده‌ئون سوم و چاروم میلادی خله زیاد بیّه و به ویژه میون سربازای رومی رواج پیدا هکرده. بعد از این که کنستانتین (روم ایمپراطور) مسیحیت ره قبول هکرده و وه بقیه دینا ره ممنوع هکرده ، مترائیسم هم شه خار ِروز جه دکته. ولی وه شه آثار ره مسیحیت درون باقی بی‌یشته.

مهرپرستی ساسانیون ِزمون

اتا عکس از تاق بستان کرمانشاه دله. این نقاشی دله اتا ساسانی‌شاء (شاپور دوم) میون و ونه راست اهورا مزدا و ونه چپ، میترا یا مهر، که پیکون‌ئون نوری مثل خارشید از سر وه تموم سمتا در کَلِنه، چله‌ئی از نبات که «برسم» نوم دانه ره دست دِله دانّه و به روی گل نیلوفری هِرِسّائه.

شاپور دوم ساسانی به مهر قسم بخارده که ارمنستون‌ِشاء ره کاری ندانّه. نقش رستم و طاق‌بستان دله هم میترای نقاشی دَره.

مهرپرستی پچیک‌آسیا دله

فریگی‌ئون و پنتی‌ئون مهرپرست بینه. گت ِمهرداد هم مهرپرست بی‌یه.

اسطوره مهر

ئوروپا دله خله از خدائون محلی ره مهر ِرفخ دونستنه و اساطیر محلی ره داستان مهر جه مخلوط هکردنه.

آفرینش

مهر خدای آفریننده و سازنده نیّه. قدیمی ِشکل ِمهر زبون اوستا میثر و زبون رایج قبل از اون یعنی پهلوی دله میتر و زبون قدیمی‌تر از همه اینان یعنی سانسکریت دله میترا هسته.

مهر دنیابموئن

چله شو مهر کنارهکته. این شو میترا اتا سنگ که غار دله دیّه جه بیرون بیموئه. زمونی که دنیابیموئه اتا کلاه داشته و شمشیر و تیرکمون و ونه دست دیّه. بعضیا گاتنه وقتی دِتا سنگ بهم بخاردنه ونه جه ات جور نور دِرِست بیی‌یه که میترا ونجه بساته بیّه. میترا زمون دنیابموئن ات کـُره میس دله دانِه و ونه ات بال دیگه دایره بروج سر دَره.

به نظر بعضیا ، مهر اتا کیجا جه به ایسم آناهیتا هامون دریاچه دله دنیابموئه . فردوسی شاهنومه دله میترا ره فریدون و آناهیتا ره فرانک نوم بیشته. زرتشتیون معتقدنه که میترا از نژاد زرتشت هسته.به عقیده وشوت زرتشت ِتیم هامون دریاچه دله دکلستوئه و هر هیزار سال ات‌بار اتـّا کیجا که ونه دله حموم کانده باردار وانه و اولین وشون میترا بی‌یه و آخرین وشون منجی آخرالزمان هسته.(منبع آیین میترائیسم نوشته هاشم‌رضی)

ورزا جه بجنگستن

میترا اتا ورزا ره وقتی داشته چرا کارده گنه ینّه شه دوش سر ونّه شه غار دله.اینتا ورزا آبی بی‌یه.

میترا اتا قدیمی عکس دله دره ورز ره کاشنه، موزه بریتانیا لندن

قربونی هکردن ورزا

بعد اینکه به غار رسنه ورزا ره بِنه زنده ونه سر نیشنّه و شه چاقو ره زنده ورزای کَش. این زمون سَگ و مَر انّه که ورزای خون ره بلشِن و عقرب اِنه که ورزای بلی ره نیش بزنه. سگ نشون پاسداری، مَر نشون زندگی و عقرب نشون‌دهنده شیطون هسته که خانه ورزای منی ره خراب هاکنه. ورزای بتیم جه ۳تا خوشه گندِم و اتا مَل دار درنه.این ورزا ره خدا بساته تا فر ایزدی ره میترا جه برسنه. میترا بعد از قربونی هکردن ورزا از اونجه که وه خدای ِلطف و رحمت هسته سهم خادش از ورزای ِخون (فر اورمزدی) ره بِنِه سر پاشنه و ونه جه نوروز دِرِس وانه.

معجزه ئو

میترا اتا تیر جه صخره ره نشونه گنّه. اون صخره جه اتا چشمه درنه. این همون چشمه توتیا هسته.

معجزه شکار

میترا بعد از اینکه سنگ جه ئو دربکشی‌یه ، بورده اسب ِسر شکار هکنه. تموم تیرای وه به هدف خارده و اتا اتا حیوونا ره کاشته اتا از این حیوونا وِراز بی‌یه.

آخرین شوم

آخرین روزز زندگی میترا بنه سر وه شام ِسر ، گوشت و خون ِورزا ره همراه شراب و نون خانّه. این مهمونی اتا غار دله انجوم وانه. سُل خِدای خارشید هم مهمونی دله شرکت می‌کنددیی‌یه.

عروج

بعد از مهمونی میترا سوار ارابه خارشید وانه و شونه آسمون دله. سُل ایزد خارشید وه ره سوار بر ارابه مینویی خادش هکرده و ونّه آسمون دله تا آخرالزمان دِباره وردگرده بِنِه سَر.

قیامت

آخرالزمون تموم دِنیا ره تـَش گنّه و فقط پیروون میترا نجات پیدا کانّه.

مهرابه

کلیسائون دله بعضی وختا مهرابه پیدا کانه اینتا مهرابه هم شهر اوستیای ایتالئون دله دیی‌یه.

به جای پرستش هکردن مهری‌ئون مهرابه گاتنه. که از دِتا کلمه «مهر» و «آبه» بساته وانه. آبه یعنی جای که جول بائه.

مهر در هند باستان

مهر ره ودا گانه. هندیا ورزا ره مقدس دونه که شاید همونتا ره ربط داره.

مهر در زردشتی

اوستا دله اتا آهنگ نوم «مهریشت» هسته.

میترائیسم و مسیحیت

میترائیسم رومی و مسیحیت خله همدیگه ره موندنّه و امروزه محققون معتقدنه که مسیحیت غرب چارچوی اصلی خادش ره این دینای قدیمی جه بیته.

مهر و فرقه ایران

مهر ِآئین ، بعد از بموئن ایسلام همینتی ئیران دله دیی‌یه و خله چیزا مثل: قربونی هکردن ، مهرابه سر نماز بخوندستن ، شمع روشن هکردن ، سقاخنه ، زورخِنه و... مهر دله جه بورده ایسلام دله.

هنر

نقاشی‌ئون و مجسمه‌ئون زیادی مهر جه وجود دانه. تا قبل از بموئن آریایی‌ئون به ئیران گامون شونه که ئیران قدیمی مردم مهری بینه. نمونه‌ئون سنت مهرپرستی ره تومبی اسطوره‌ئون ئیران دله هارشیم. مازرون دله ؛ بابل ِقدیمی نوم ماه‌میترا بی‌یه. کنگلو هم نشونه‌ای از وجود میترائیسم مازرون دله هسته.

منابع

• Beck, Roger (۲۰۰۰). «Ritual, Myth, Doctrine, and Initiation in the Mysteries of Mithras: New Evidence from a Cult Vessel». The *Journal of Roman Studies (۹۰): ۱۴۵-۱۸۰.
• Beck, Roger (۲۰۰۲). Mithraism. In Encyclopaedia Iranica. New York: Mazda Pub.

• تاریخ ادیان ( ۱۰ جلد ). هاشم رضی. تهران. ۱۳۴۳ خورشیدی
• ادیان بزرگ جهان.هاشم رضی. فروهر . ۱۳۶۰
• ورمازرن ، مارتین، آیین میترا ،چشمه ۱۳۸۳
• حامی،احمد ، بغ مهر ۲۵۳۵
• عالیخانی،بابک، مهر در ایران و هند باستان (مجموعه مقاله) ، ققنوس ۱۳۸۴
• دورانت ، ویل ، تاریخ تمدن (قیصر و مسیح) ، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی ۱۳۷۲
• رضایی ، عبدالعظیم ، اصل و نسب و دینهای ایرانیان باستان ، دُر ۱۳۸۱
• فرهنگ معین

پیوند به بیرون

• متن مهریَشت وبگاه پایگاه پژوهشی آریابوم دله.
• مهرپرستی (میترائیسم) دانشنامه ایرانیکا دله.
• مِهرپَرستی فرانسه دله
• کنگلو