تورکی آذربایجانی

ویکی‌پدیا، آزادِ دانشنومه، جه
تورکی آذری
عکس: Map of the Azerbaijani language.svg
جائون ایران آذربایجون، ترکیه، عراق، گرجستون
جمعیت ۱۱ میلیون[۱] تا ۱۶ میلیون جمعیت ایران دله (۱۵٬۵۲۳٬۰۹۰ میلیون نفر سال ۱۳۸۱)[۲]،۹۰٫۶درصد (۷٬۳۸۴٬۴۷۸ میلیون نفر) جمعیت آذربایجون[۱]، ؟ درصد تورکیه

تعداد کل گویشوران جهون دله ۱۸ [۲][۳] الی ۲۵ [۳][۴][۵][۶] میلیون نفر است، ارقام تخمینی هستنه.

گویشورون ایران دله ۱۶[۷] تا ۲۳٫۳ درصد جمعیت ایران[۸]
خانواده زوونی زوون‌ئون آلتائی، تورکی، تورکی غربی
زوون رسمی کشورون آذربایجون
کدهای زوون az و aze و [۹]azb
لهجه‌ئون aze - آذربایجونی (عمومی)
azb — آذربایجونی (ایران)
azj — آذربایجونی (آذربایجون)

تورکی آذربایجونی یا آذری زوون (تورکی آذربایجانی جه: آذربایجان دیلی،آذربایجان تورکجه‌سی و با خط لاتینی بیی Azərbaycan Türkcəsi و یا Azərbaycan dili) زوون گفتاری اهالی منطقه آذربایجون و سایر مناطق آذربایجونی‌نشین ایران و زوون رسمی آذربایجون هسته. تورکی آذربایجونی به عنوان زوون گفتاری همچنین نواحی شرقی تورکیه و جنوب گرجستون[۱۰] و داغستون[۱۱] رایج هسته. زوون تورکی آذربایجونی به طور قابل توجهی تحت تاثیر زوون عربی به ویژه در لغات، سیستم آوایی و گرامر قرار بییته و ایران دله علاوه بر زوون عربی، به شدت زوون فارسی جه هم تاثیر بییته. [۱۲]

گروه‌بندی[دچی‌ین]

تورکی آذربایجونی تورکی زوونون چله بِن دَره و زوون ایران ترک‌نشین مناطق اکثر جاهان ونجه گپ زنّه. ایران بقیه‌ی چله بِن‌ئون اینان هستنه:

  • قشقائی
  • تِرکمونی
  • خلجی
  • خراسونی
  • شاهسونی

زوون تورکی آذربایجونی به صورت دِطرفه، توسط ترکمونا و تورک‌ها (شامل تورکی استانبولی و لهجه‌ئون گفتاری، ترکمونای عراق و قشقایی) قابل فهم هسته.[۱۳] [۱۴]

آذربایجونی ِخط[دچی‌ین]


جدول مقایسهٔ الفبای آذربایجونی[۱۵]

عربی[۱۶]

لاتین

سیریلیک

لاتین

آ ‌ ا A a А а A a
B b Б б B b
C c Ҹ ҹ C c
چ Ç ç Ч ч Ç ç
D d Д д D d
ائ‍ ‌ ئ‍ ‍ ئ E e Е е E e
اَ ‌ ه ‌ ‍ه Ə ə Ә ә Ə ə
F f Ф ф F f
گ G g Ҝ ҝ G g
Ƣ ƣ Ғ ғ Ğ ğ
ﺡ، ﻩ H h Һ һ H h
X x Х х X x
ای‍̂ ‌ ی‍̂ ‌ ی̂ Ь ь Ы ы I ı
ای‍ ‌ ی‍ ‌ ی I i И и İ i
ژ Ƶ ƶ Ж ж J j
K k К к K k
Q q Г г Q q
L l Л л L l
M m М м M m
N n Н н N n
اوْ ‌ وْ O o О о O o
اؤ ‌ ؤ Ɵ ɵ Ө ө Ö ö
پ P p П п P p
R r Р р R r
س، ث، ص S s С с S s
Ş ş Ш ш Ş ş
ﺕ، ﻁ T t Т т T t
اۇ ‌ ۇ U u У у U u
اۆ ‌ ۆ Y y Ү ү Ü ü
V v В в V v
ی J j Ј ј Y y
ز، ذ، ض، ظ Z z З з Z z

آذربایجونی ادبیات[دچی‌ین]

فضولی آذری شعرون

آثار مکتوب ادبی تورکی آذربایجونی به صورت شعر متعلق به قرن سیزده میلادی مربوط به شیخ عزالدین پورحسنِ اسفراینی[۱۷] خراسون جه هسته. گت شاعرون نسیمی، حبیبی، قاضی برهان‌الدین و ضریر واری شه آثار ره این زوون جه بنویشتنه. عمادالدین نسیمی عارف و فیلسوف بانی فرقهٔ حروفیه ره بنشنه معمار شعر تورکی آذربایجونی حیساب هاکردن.

آذری اعداد[دچی‌ین]

بشمردن اعداد زوون آذری دله تابع قاعده معینی هسته و از لحاظ دستوری و نوشتاری مطلقاً استثنایی ونه دله وجود ندانه. به همین دلیل ونه یادبییتن آسون هسته. اعداد شامل : بیر (۱)، ایکی (۲)، اوچ (۳)، دؤرد (۴)، بئش (۵)، آلتی (۶)، یئددی (۷)، سککیز (۸)، دوققوز (۹) است. نمونه وسّه به این نام‌گذاری‌ها توجه هاکنین: [۱۸][۱۹]

  • اون (۱۰) + بیر (۱)=اون بیر (۱۱)
  • اون (۱۰) + آلتی (۶)=اون آلتی (۱۶)
  • اییرمی (۲۰) + سککیز(۸)=اییرمی سککیز (۲۸)
  • اوتوز (۳۰) + بئش (۵)=اوتوز بئش (۳۵)
  • یئتمیش (۷۰) + اوچ (۳)=یئتمیش اوچ (۷۳)
  • دوخسان (۹۰) + دوققوز (۹)=دوخسان دوققوز (۹۹)
  • یوز (۱۰۰) + اللی (۵۰)=یوز اللی (۱۵۰)
  • بئش یوز (۵۰۰) + آلتمیش (۶۰)=بئش یوز آلتمیش (۵۶۰)
  • سککیز یوز (۸۰۰) + اوتوز اوچ (۳۳)=سککیز یوز اوتوز اوچ (۸۳۳)
  • مین (۱۰۰۰) + یوز اون بیر (۱۱۱)=مین یوز اون بیر (۱۱۱۱)
  • سه هشتوم=سککیزده اوچ
  • 0/5=ایکی ده بیر (یاریم)
  • اوچ، اوسته گل بئش، برابر دیر سککیز (۸=۵+۳)
  • 1378= مین اوچ یوز یئتمیش سککیز
  • 25/2=ایکی تام، یوزده اییرمی بئش
  • ده‌ها = اونلار، اونلارجا
  • صدها = یوزلر، یوزلرجه
  • هزارها = مین‌لر، مین لرجه
  • میلیون و میلیارد = ملیون و ملیارد
  • آلتی، چیخ ایکی، برابر دیر دؤرد (۴ = ۲ – ۶)
اعداد آذری
مازرونی آذری Azərbaycan Türkcəsi مازرونی آذری Azərbaycan Türkcəsi مازرونی آذری Azərbaycan Türkcəsi
یک بیر Bir اول/ابّل بیراینجی Birinci اولی بیراینجی‌سی Birincisi
دو ایکی İki دیّم ایکی‌اینجی İkinci دومی ایکی‌اینجی‌سی İkincisi
سه اوچ Üç سیّم اوچ‌اونجو Üçüncü سومی اوچ‌اونجوسو Üçüncüsü
چار دؤرد Dörd چاروم دؤرداونجو Dördüncü چارومی دؤرداونجوسو Dördüncüsü
پنج بئش Beş پنجوم بئش‌اینجی Beşinci پنجومی بئش‌اینجی‌سی Beşincisi
شش آلتی Altı شیشم آلتی‌اینجی Altıncı شیشومی آلتی‌اینجی‌سی Altıncısı
هفت یئددی Yeddi هفتوم یئددی‌اینجی Yeddinci هفتومی یئددی‌اینجی‌سی Yeddincisi
هشت سککیز Səkkiz هشتوم سککیز‌اینجی Səkkizinci هشتومی سککیز‌اینجی‌سی Səkkizincisi
نه دوققوز Doqquz نوهم دوققوزاونجو Doqquzuncu نوهومی دوققوزاونجوسو Doqquzuncusu
ده اون On دهوم اون‌اونجو Onuncu دهومی اون‌اونجوسو Onuncusu
دوازده اون ایکی On iki دوازدهم اون ایکی‌اینجی On ikinci دوازدهومی اون ایکی‌اینجی‌سی On ikincisi
شونزده اون آلتی On altı شونزدهم اون آلتی‌اینجی On altıncı شونزدهومی اون آلتی‌اینجی‌سی On altıncısı
بیست اییرمی İyirmi بیستم اییرمی‌اینجی İyirminci بیستومی اییرمی‌اینجی‌سی İyirmincisi
سی اوتوز Otuz سی‌ئم اوتوزاونجو Otuzuncu سیومی اوتوزاونجوسو Otuzuncusu
چل قیرخ Qırx چلّم قیرخ‌اینجی Qırxıncı چلدم قیرخ‌اینجی‌سی Qırxıncısı
پنجاه اللی Əlli پنجاهوم اللی‌اینجی Əllinci پنجاهومی اللی‌اینجی‌سی Əllincisi
شصت آلتمیش Altmış شصتم آلتمیش‌اینجی Altmışıncı شصتومی آلتمیش‌اینجی‌سی Altmışıncısı
هفتاد یئتمیش Yetmiş هفتادم یئتمیش‌اینجی Yetmişinci هفتادومی یئتمیش‌اینجی‌سی Yetmişincisi
هشتاد سکسن Səksən هشتادم سکسن‌اینجی Səksəninci هشتادومی سکسن‌اینجی‌سی Səksənincisi
نود دوخسان Doxsan نودم دوخسان‌اینجی Doxsanıncı نودمی دوخسان‌اینجی‌سی Doxsanıncısı
صد یوز Yüz صدم یوزاونجو Yüzüncü صدومی یوزونجوسو Yüzüncüsü
سیصد اوچ یوز Üç yüz سیصدم اوچ یوزاونجو Üç yüzüncü سیصدومی اوچ یوزاونجوسو Üç yüzüncüsü
هزار مین Min هزاروم مین‌اینجی Mininci هزارومی مین‌اینجی‌سی Minincisi

بن بنویشت[دچی‌ین]

  1. N. Ghanea-Hercock, Ethnic and religious groups in the Islamic Republic of Iran. London: University of London, Institute of Commonwealth Studies, 2003, p. 6.
  2. *Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.
  3. Ethnologue report for Azerbaijan
  4. Ethnologue report for language code:azb
  5. Ethnologue report for language code: azb
  6. Iran / Peoples - LookLex Encyclopaedia
  7. N. Ghanea-Hercock, Ethnic and religious groups in the Islamic Republic of Iran. London: University of London, Institute of Commonwealth Studies, 2003, p. 6.
  8. *Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.
  9. ethnologue/azb
  10. سایت رسمی آمار دولت گرجستان
  11. Wixman, Ronald. The Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook. (Armonk, New York: M. E. Sharpe, Inc, 1984) p. 11
  12. UCLA Language Materials
  13. سرواژه‌ئون Turkish ,Azerbaijani ,Turkmen,Uzbek,Kazakh,https://web.archive.org/web/20071011180149/http://lmp.ucla.edu/Profile.aspx?menu=004&LangID=67
  14. دنیس سینیور-مجموعه زبونای اورال-آلتایی صفحه ۹۰
  15. Azerbaijani language, alphabets and pronunciation
  16. Ərəb əlifbasında Azərbaycan dilinin standart qaydaları
  17. تورکی
  18. کتاب درسی آذربایجان تورکجه‌سی برای مقطع ابتدائی در جمهوری آذربایجان / تالیف یحیی کریم اوو
  19. تورکجه اوخو کیتابی / مهدی عباسی – ارومیه 1383 - خودآموز
Wikipedia
ویکی‌پدیا نسخه، Azerbaycani جه
Wikipedia
ویکی‌پدیا نسخه، تؤرکجه جه