تورکی آذربایجانی
| عکس: | 
|
| جائون | ایران آذربایجون، ترکیه، عراق، گرجستون |
| جمعیت | ۱۱ میلیون[۱] تا ۱۶ میلیون جمعیت ایران دله (۱۵٬۵۲۳٬۰۹۰ میلیون نفر سال ۱۳۸۱)[۲]،۹۰٫۶درصد (۷٬۳۸۴٬۴۷۸ میلیون نفر) جمعیت آذربایجون[۱]، ؟ درصد تورکیه
تعداد کل گویشوران جهون دله ۱۸ [۲][۳] الی ۲۵ [۳][۴][۵][۶] میلیون نفر است، ارقام تخمینی هستنه. |
| گویشورون ایران دله | ۱۶[۷] تا ۲۳٫۳ درصد جمعیت ایران[۸] |
| خانواده زوونی | زوون‌ئون آلتائی، تورکی، تورکی غربی |
| زوون رسمی کشورون | آذربایجون |
| کدهای زوون | az و aze و [۹]azb |
| لهجه‌ئون | aze - آذربایجونی (عمومی) azb — آذربایجونی (ایران) azj — آذربایجونی (آذربایجون) |
تورکی آذربایجونی یا آذری زوون (تورکی آذربایجانی جه: آذربایجان دیلی،آذربایجان تورکجه‌سی و با خط لاتینی بیی Azərbaycan Türkcəsi و یا Azərbaycan dili) زوون گفتاری اهالی منطقه آذربایجون و سایر مناطق آذربایجونی‌نشین ایران و زوون رسمی آذربایجون هسته. تورکی آذربایجونی به عنوان زوون گفتاری همچنین نواحی شرقی تورکیه و جنوب گرجستون[۱۰] و داغستون[۱۱] رایج هسته. زوون تورکی آذربایجونی به طور قابل توجهی تحت تاثیر زوون عربی به ویژه در لغات، سیستم آوایی و گرامر قرار بییته و ایران دله علاوه بر زوون عربی، به شدت زوون فارسی جه هم تاثیر بییته. [۱۲]
گروه‌بندی[دچی‌ین]
تورکی آذربایجونی تورکی زوونون چله بِن دَره و زوون ایران ترک‌نشین مناطق اکثر جاهان ونجه گپ زنّه. ایران بقیه‌ی چله بِن‌ئون اینان هستنه:
- قشقائی
- تِرکمونی
- خلجی
- خراسونی
- شاهسونی
زوون تورکی آذربایجونی به صورت دِطرفه، توسط ترکمونا و تورک‌ها (شامل تورکی استانبولی و لهجه‌ئون گفتاری، ترکمونای عراق و قشقایی) قابل فهم هسته.[۱۳] [۱۴]
آذربایجونی ِخط[دچی‌ین]
|
عربی[۱۶] |
لاتین |
سیریلیک |
لاتین |
|---|---|---|---|
| آ ا | A a | А а | A a |
| ﺏ | B b | Б б | B b |
| ﺝ | C c | Ҹ ҹ | C c |
| چ | Ç ç | Ч ч | Ç ç |
| ﺩ | D d | Д д | D d |
| ائ ئ ئ | E e | Е е | E e |
| اَ ه ه | Ə ə | Ә ә | Ə ə |
| ﻑ | F f | Ф ф | F f |
| گ | G g | Ҝ ҝ | G g |
| ﻍ | Ƣ ƣ | Ғ ғ | Ğ ğ |
| ﺡ، ﻩ | H h | Һ һ | H h |
| ﺥ | X x | Х х | X x |
| ای̂ ی̂ ی̂ | Ь ь | Ы ы | I ı |
| ای ی ی | I i | И и | İ i |
| ژ | Ƶ ƶ | Ж ж | J j |
| ﻙ | K k | К к | K k |
| ﻕ | Q q | Г г | Q q |
| ﻝ | L l | Л л | L l |
| ﻡ | M m | М м | M m |
| ﻥ | N n | Н н | N n |
| اوْ وْ | O o | О о | O o |
| اؤ ؤ | Ɵ ɵ | Ө ө | Ö ö |
| پ | P p | П п | P p |
| ﺭ | R r | Р р | R r |
| س، ث، ص | S s | С с | S s |
| ﺵ | Ş ş | Ш ш | Ş ş |
| ﺕ، ﻁ | T t | Т т | T t |
| اۇ ۇ | U u | У у | U u |
| اۆ ۆ | Y y | Ү ү | Ü ü |
| ﻭ | V v | В в | V v |
| ی | J j | Ј ј | Y y |
| ز، ذ، ض، ظ | Z z | З з | Z z |
آذربایجونی ادبیات[دچی‌ین]
آثار مکتوب ادبی تورکی آذربایجونی به صورت شعر متعلق به قرن سیزده میلادی مربوط به شیخ عزالدین پورحسنِ اسفراینی[۱۷] خراسون جه هسته. گت شاعرون نسیمی، حبیبی، قاضی برهان‌الدین و ضریر واری شه آثار ره این زوون جه بنویشتنه. عمادالدین نسیمی عارف و فیلسوف بانی فرقهٔ حروفیه ره بنشنه معمار شعر تورکی آذربایجونی حیساب هاکردن.
آذری اعداد[دچی‌ین]
بشمردن اعداد زوون آذری دله تابع قاعده معینی هسته و از لحاظ دستوری و نوشتاری مطلقاً استثنایی ونه دله وجود ندانه. به همین دلیل ونه یادبییتن آسون هسته. اعداد شامل : بیر (۱)، ایکی (۲)، اوچ (۳)، دؤرد (۴)، بئش (۵)، آلتی (۶)، یئددی (۷)، سککیز (۸)، دوققوز (۹) است. نمونه وسّه به این نام‌گذاری‌ها توجه هاکنین: [۱۸][۱۹]
|
|
|
|
| مازرونی | آذری | Azərbaycan Türkcəsi | مازرونی | آذری | Azərbaycan Türkcəsi | مازرونی | آذری | Azərbaycan Türkcəsi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| یک | بیر | Bir | اول/ابّل | بیراینجی | Birinci | اولی | بیراینجی‌سی | Birincisi |
| دو | ایکی | İki | دیّم | ایکی‌اینجی | İkinci | دومی | ایکی‌اینجی‌سی | İkincisi |
| سه | اوچ | Üç | سیّم | اوچ‌اونجو | Üçüncü | سومی | اوچ‌اونجوسو | Üçüncüsü |
| چار | دؤرد | Dörd | چاروم | دؤرداونجو | Dördüncü | چارومی | دؤرداونجوسو | Dördüncüsü |
| پنج | بئش | Beş | پنجوم | بئش‌اینجی | Beşinci | پنجومی | بئش‌اینجی‌سی | Beşincisi |
| شش | آلتی | Altı | شیشم | آلتی‌اینجی | Altıncı | شیشومی | آلتی‌اینجی‌سی | Altıncısı |
| هفت | یئددی | Yeddi | هفتوم | یئددی‌اینجی | Yeddinci | هفتومی | یئددی‌اینجی‌سی | Yeddincisi |
| هشت | سککیز | Səkkiz | هشتوم | سککیز‌اینجی | Səkkizinci | هشتومی | سککیز‌اینجی‌سی | Səkkizincisi |
| نه | دوققوز | Doqquz | نوهم | دوققوزاونجو | Doqquzuncu | نوهومی | دوققوزاونجوسو | Doqquzuncusu |
| ده | اون | On | دهوم | اون‌اونجو | Onuncu | دهومی | اون‌اونجوسو | Onuncusu |
| دوازده | اون ایکی | On iki | دوازدهم | اون ایکی‌اینجی | On ikinci | دوازدهومی | اون ایکی‌اینجی‌سی | On ikincisi |
| شونزده | اون آلتی | On altı | شونزدهم | اون آلتی‌اینجی | On altıncı | شونزدهومی | اون آلتی‌اینجی‌سی | On altıncısı |
| بیست | اییرمی | İyirmi | بیستم | اییرمی‌اینجی | İyirminci | بیستومی | اییرمی‌اینجی‌سی | İyirmincisi |
| سی | اوتوز | Otuz | سی‌ئم | اوتوزاونجو | Otuzuncu | سیومی | اوتوزاونجوسو | Otuzuncusu |
| چل | قیرخ | Qırx | چلّم | قیرخ‌اینجی | Qırxıncı | چلدم | قیرخ‌اینجی‌سی | Qırxıncısı |
| پنجاه | اللی | Əlli | پنجاهوم | اللی‌اینجی | Əllinci | پنجاهومی | اللی‌اینجی‌سی | Əllincisi |
| شصت | آلتمیش | Altmış | شصتم | آلتمیش‌اینجی | Altmışıncı | شصتومی | آلتمیش‌اینجی‌سی | Altmışıncısı |
| هفتاد | یئتمیش | Yetmiş | هفتادم | یئتمیش‌اینجی | Yetmişinci | هفتادومی | یئتمیش‌اینجی‌سی | Yetmişincisi |
| هشتاد | سکسن | Səksən | هشتادم | سکسن‌اینجی | Səksəninci | هشتادومی | سکسن‌اینجی‌سی | Səksənincisi |
| نود | دوخسان | Doxsan | نودم | دوخسان‌اینجی | Doxsanıncı | نودمی | دوخسان‌اینجی‌سی | Doxsanıncısı |
| صد | یوز | Yüz | صدم | یوزاونجو | Yüzüncü | صدومی | یوزونجوسو | Yüzüncüsü |
| سیصد | اوچ یوز | Üç yüz | سیصدم | اوچ یوزاونجو | Üç yüzüncü | سیصدومی | اوچ یوزاونجوسو | Üç yüzüncüsü |
| هزار | مین | Min | هزاروم | مین‌اینجی | Mininci | هزارومی | مین‌اینجی‌سی | Minincisi |
بن بنویشت[دچی‌ین]
- ↑ N. Ghanea-Hercock, Ethnic and religious groups in the Islamic Republic of Iran. London: University of London, Institute of Commonwealth Studies, 2003, p. 6.
- ↑ *Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.
- ↑ Ethnologue report for Azerbaijan
- ↑ Ethnologue report for language code:azb
- ↑ Ethnologue report for language code: azb
- ↑ Iran / Peoples - LookLex Encyclopaedia
- ↑ N. Ghanea-Hercock, Ethnic and religious groups in the Islamic Republic of Iran. London: University of London, Institute of Commonwealth Studies, 2003, p. 6.
- ↑ *Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.
- ↑ ethnologue/azb
- ↑ سایت رسمی آمار دولت گرجستان
- ↑ Wixman, Ronald. The Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook. (Armonk, New York: M. E. Sharpe, Inc, 1984) p. 11
- ↑ UCLA Language Materials
- ↑ سرواژه‌ئون Turkish ,Azerbaijani ,Turkmen,Uzbek,Kazakh,https://web.archive.org/web/20071011180149/http://lmp.ucla.edu/Profile.aspx?menu=004&LangID=67
- ↑ دنیس سینیور-مجموعه زبونای اورال-آلتایی صفحه ۹۰
- ↑ Azerbaijani language, alphabets and pronunciation
- ↑ Ərəb əlifbasında Azərbaycan dilinin standart qaydaları
- ↑ تورکی
- ↑ کتاب درسی آذربایجان تورکجه‌سی برای مقطع ابتدائی در جمهوری آذربایجان / تالیف یحیی کریم اوو
- ↑ تورکجه اوخو کیتابی / مهدی عباسی – ارومیه 1383 - خودآموز
| ||||||||||||||||||||||
