چالِس اتا شهر هسته که مازرون دله دره و دشت کته.
ویشتر مردم شهر چالِس ره کلارستاق بومیون که طبری تبار هستنه تشکیل دننه. بومی مردمون شهر چالِس دله مازرونی زوون گپ زننه، که کلارستاقی لهجه جه شهرت دارنه، گپ زننه.[۲][۳][۴][۵][۶]
پهلوی دوره شرق گیلون جه کار وسه چالوس جه مهاجرت هاکردنه و قاجاری دوره نیز ایل کرد خواجوند چالوس جه تبعید بیی‌نه.[۷]
شرق چالوس شه کجور وسه هسته،[۸] و کجوری مردم اونجه جه ساکن هستنه و کجوری گویش جه گپ زنه.[۹] سال ۱۳۹۵ شهر چالوس ۶۵٬۱۹۶ جمعیت داشته بیه.[۱۰]
چالس فارسی دله چالوس گاننه و خد مردم بومی شه شهره چالِس گاننه. چالس ره تاریخ‌نویسون که عربون جه بینه، شالوس و سالوس گاتنه. این شهر ِوَر «کچه» و «کبیر» شهرون هم دَینه که اسا دَنینه. گت داعی قیام که تموم تبرستون ره آخرسری بَیته و مازرونی مردم ره دشت و جلگه دله مسلمون و شیعه هاکرده، همین چالوس دله شروع بیی‌یه.[۱۱]
گانّه فارسی شاهون ات‌صَوه چالوس شهر ره بئیت داشتنه و فارسی شاهِ کیجا دستور هدا بی‌یه اتا دیفار شهرِ دور دَکشینه و سِوار است‌هاکرد داشتنه که اگه محلی‌ها شورش هاکردنه، وشون ره سرکوب هاکنن. مقدسی ِبائوت جه، وشون چالوس دله اتا قصر بساتنه که مسجد جامع جه وَر-به-وَر بی‌یه و هر دِتا سنگ جه بساته بینه. [۱۲]
تیمورلنگ این شهر ره رقد بدائه و چالوس اتا پچیک مَله بی‌یه تا ۱۳۱۰ شمسی دولت کومِک و پشتی جه، اتا توریستی شهر بیّه و پیش از انقلاب شمال ِمهم‌ترین ساحل و توریسم ره داشته.
