فدرالیسم

سیاسی ایدئولوژیون این سری مقالات سیاست ِشِنه
آنارشیسم
پروگرسیویسم
لیبرالیسم
لیبرترینیسم
دموکراسی
پوپولیسم
سوسیال دموکراسی
سوسیالیسم
کمونیسم
فدرالیسم
فیمینیسم
سبز ایدئولوژی
سیاسی اسلام
محافظه‌کاری
کاپیتالیسم
توتالیتاریسم
صهیونیسم
ناسیونالیسم
فاشیسم
شوونیسم
سیاسی ایدئولوژیون رج

فدرالیسم (انگلیسی جه: Federalism) اتا جور سیاسی نظام هسته که ونه دله اتا مرکزی ِحکومت ِپَلی، چنتا شه‌مختار و محلی ِحکومت دیگه هم وجود دارنه. دولتِ اقتدار و وظایف، مرکزی حکومت و محلی حکومتون ِمیون رَسِد (تقسیم) وانه. فدرالیسم دله کشور ِتمرکززدایی و محلی مردِم ِرسمیت بشناسی‌ین هدف هسته. اتا منطقه که این سیاسی نظام ره ونه دله اجرا هاکنن فدراسیون نوم گیرنه؛ اگه هم چنتا کشور بخائن شه میون ات‌تی فدرالیسمی نظام بی‌یلِن (اروپای اتحادیه واری) وه ره کنفدراسیون گانّه.

فدرالیسم اتا تئوری هسته که گنه قدرت ره ونه واحدونی که عضو هستنه و نهادونی که مشترک هستنه میون، رَسِد هکردن. برعکس واحدِ دولت که قدرت ره فقط اتا مرکزی حکومت دست‌په یلنه، فدرال ِحکومت دله طبق اونچی که اساسی قانون میّن کنده، حاکمیت ره اقلاً دِ تا غیرمتمرکز بخش میونه قسمت کندنه؛ ات‌جور که هر واحدی شه قایده اختیاراتی دارنه و تونده ات‌سری موضوعات وسر تصمیم بیره. این سیستم دله شهروندون اقلاً دِتا نهاد ره سیاسی تعهد دارنه یا دِتا نهاد درنه که ونه وشونِ حقوق ره ضمانت هکنن. معمولاً این دِ سطحِ اختیارات هئی جه فرق کنده؛ مثل، دفاع و سیاست خارجی ره ویشته مرکزی حکومت میس دله اینگنّه ولی بعضی کشورون دله هم اعضایِ نهادون هم بین‌المللی نقش گیرنه. اعضایِ تصمیم‌گر نهادون تونّه مرکزی نهادهایِ دله هم شرکت دارن. خله کشورون دله فدرال سیستم باعث بیّه که جمیعت‌هایی که وشون میون قومی و فرهنگی شکاف وجود داشته، اتا مشترک و دموکراتیکِ راه‌حل جه برسن.

طبقه‌بندی

فدرال، فدراسیون، کنفدراسیون و… کلماتی هستنه که وشون منظور و معنی نزدیک هسته و وشونِ فرق و شباهت وسر گپ زیاده. فدرال ره مختصر-مفید اینتی تعریف کننه که «فدرال سیستم اتا سیاسی سازمان‌دهی هسته که ونه دله ترکیبی از مشترکِ حکومت و شه‌گردون (=خودمختار) اعضا قدرت ره دارنه». فدراسیون ات‌جور فدرالِ سیستم هسته و بعضی اتحادیه‌ئون، کنفدراسیون، غیرمتمرکزِ اتحادون یا بعضی ترکیبی سیستم‌ها، تونّه شکل‌های دیگری بوئن که فدرالیسمِ تعریف په قرار گیرنه.

فدرالِ کشورون

فدرال سیستم‌ها تونّه هئی جا فرق‌هایی دارن. مثلاً بعضی کشورون دله فدراسیون‌ها هم‌وزن هستنه یعنی هرکمین از اوستان‌ها/ایالتون ات‌قایده اختیارات دارنه ولی بعضی دیگر کشورون هم درنه که وشون ره ناهم‌وزن فدراسیون گمبی و وشون دله بعضی اعضایِ وزن، بعضی دیگر جه ویشته هسته. (روسیه، کاندا، اروپای اتحادیه و… واری) حتا بعضی کشورون درنه که کچیک‌تر ایالات تونّه گت‌تر ایالاتِ قانون دله دست بَوِرِن ولی گت‌تر ایالات نتونّه پچیک‌ترهایِ اختیارات دله دست اینگنن. (بریتانیا و عراق دستوری) اتا فرق دیگری که فدرالِ سیستم‌ها میون وجود دارنه، چتی بی‌ین رابطه‌ای هسته که مرکزی دولت و اعضا دارنه؛ مثلاً اگه تصمیمی که مرکزی حکومت گیرنه ره اعضا رعایت نکنن، «سیوا دکت فدرالیسم» اونجه وجود دارنه ولی اگه قدرت ره قانون دِتا سطح میون تقسیم هکرد بوئه که هرکمین کجه ونه تصمیم بیرن و کجه ونه اون‌اتا گپ ره بشنوئن، اتی دیگر فدرالی سیستم هسته. یا بعضی کشورها دله اعضایِ نماینده‌ئون اِنّه مرکزی نهادون دله تصمیم بیتن وسر کایری کننه یا تونّه مرکزی حُکم ره وتو هکنن… بعضی گدر فدرالیسم باعث وونه که مرکزی دولت و محلی حکومتون میون اختلاف دکفه که کمین‌تایِ حُکم ونه اجرا بوو ولی ویشته گدر این گپ-گفت باعث وونه که شفافیت بوجود بئه و مردم دَر وَرنه که مشکل کجه هسته.

روندی که باعث وونه اتا فدرالِ سیستم بساته بوو هم تونده فرق هاکنه؛ بعضی مستقلِ دولت‌ها ممکن هسته که شه بخشی از قدرت ره واگذار هاکنن (فرانسه و مکزیک دستوری) یا بعضی گدر چنتا پچیک‌تر دولتون متحد وونّه و اتا فدرال سیستم شه میونه یلنه تا شه مشترکِ ارمون و اهداف جه برسن (سوییس و آمریکا واری). بعضی گدر مرکزی حکومت امتیازاتی ره محلی حکومتون ره دِنه تا وشون ره آرام داره و نژادی-فرهنگی اختلافاتی که دارنه، سر ره لب هاکنه. (عراق، بلجیک و ایسپانیا دستوری)

چه کشورون فدرال وونّه؟

اینتی که دانیل زیبلات توضیح دِنه، چار جور اتفاق تونده دکفه که اتا فدرال سیستم بساته بوو:

1. ایده‌ای کشور دله دوو که اتا غیرمتمرکزِ سیستم تونده بتتر کار هاکنه.
2. فرهنگی-تاریخی نظر، که معتقد بوئن فدرال نهادون اتا چندقومیتی یا چندفرهنگی مملکت دله تونّه ویشته مشروعیت دارن.
3. «اجتماعی قراردادون» که معتقد بوئن فدرالیسم ات‌جور معامله دستوری هسته که مرکز و حاشیه‌ئون میونه امضا وونه؛ مرکز اینجه انده قِد ندارنه که همه ره شه میس دله داره و حاشیه هم انده قوی نی‌یه که شه سیوا بوو.
4. «زیرساختدار قدرتون» نظریه گنه که فدرالیسم زمونی وجود اِنه که واحدونی که خانه فدراسیون بساجن، انده زیرساخت (ایالاتِ اساسی قانون، پارلمون و مودرنِ بوروکراسی دستوری دارن) و توسعه دارن که هئی جه اتا بوون.

امانوئل کانت گته که: «حتا شیطون و اجنه‌یِ مملکت دله هم وونه اتا دولت بساتن»، به شرطی که وشون وسّه خارِ اساسی قانون بنویشت بوئن تا جناحونی که مخالف هستنه ره اتا سیستم کنترل داره و وشون میونه تعادل دوو. وه گنه خصوصاً پچیک کشورون اتا محافظِ فدراسیون لازم دارنه که جنگ گدر وشون ره پشتی هاکنه. فدرال‌خاهون همیشک اینتی استدلال ره قبول دارنه که این سیستم دله امنیتی تهدیدات (چه خارجی و چه داخلی) کمتر وونّه و مرکزی حکومت هم نتونده اتا دیکتاتوری قِد بساجه.

تاریخ

غیر اروپایی سنت‌ها

پیش از این که اروپایی‌شون فدرالیسمِ تئوریزه‌هکرد سیستم ره په هشنن، خله قاره‌ها دله فلسفی سنت‌هایی وجود داشته که حاکمیت ره چنتا رجه میون رَسِد کردنه. چنتا نمونه ره اینجه وینّی:

• مائوری‌ها که نیوزلند ِبومی بینه، اتی قبیله‌ای سازمان‌دهی داشتنه که خانوادگی گروه‌ها (whanau) جمع بینه و شه جه اتا طایفه (hapū) دله مشترکاً دفاع کردنه. چنتا طایفه هم اَی جمع بینه و اتا قبیله (iwi) ساتنه که اتا فدراسیون دستوری عمل کرده.
• آفریقا دله گروهونی دینه که فدرالی عمل کردنه و اسا دی‌یر منقرض بینه. باگاندا اتا حکومت بی‌یه که اسایِ اوگاندا وَری دیّه و ونه دله رئیس ( ssabataka ) و قبایلِ سران ( mutaka ) هئی جه قدرت ره هم‌باز بینه. بالادستی رئیس نتونسته پایین‌دستی قبیله‌ئونِ کار دله دخالت هکنه و فقط وسته کارهایی هاکنه که وشون زندگی بتتر بوو.
• ناهوا فرهنگ (آزتک) دله فدرالیسم چند سطحی بی‌یه و شهرها شه میون اتحاد وندستنه تا ایالتون ره ساتنه و هر ایالتی شه سر چاره ره کرده و مجموعاً اتا مرکزی حکومت هم داشتنه.
• منسیوس، اتا کنفوسیوس ِشاگردون جا، (۳۷۹–۲۹۸ پیش از میلاد) نظری هدا بی‌یه که وه ره «خانوادگی» سیستم گته و سه سطح قدرت ره تقسیم کرده. خانواده اصلی مسئولیت این بی‌یه که هرکی نتونده شه جه مواظبت هکنه ره مراقب بوئن و حاکمون وسته مردمِ پییر-مار دستوری بوئن. وقتی خانواده دست بر نمو هم جامعه‌یِ وظیفه هسته که کومِک هاکنه و فقط وقتی جامعه هم نتونسته کاری هکنه، اتا دولت ره لازم دارمی که مردم ره تن بئه.
• فدرالیسم اسلام دله هم ریشه‌هایی دارنه: صدقه و زکات اینتا دین دله واجب هسته و فروع دین دله دره. هر مسلمان ونه درصد میّنی ره هرساله هاده که فقرا استفاده هکنن. بعضی اسلامی حکومتون دله دولت این کار ره شه وظیفه دونده که زکات ره مردم جه بیره و رسد هاکنه ولی بعضی اسلامی حکومتون دله مسجدها و محله‌ای نهادون این کار ره کردنه.
• اوبونتو فرهنگ که آفریقای صحرا جنوب‌وری دیّه. این فرهنگ دله افراد وظیفه دارنه که هئی ره کومِک هکنن و دولت وظیفه این بی‌یه که وشون ره هماهنگ هکنه و کومِک هکنه که رشد هاکنن. جنوبی آفریقا دله خاستنه اساسی قانون بنویسن، اوبونتو ره سال ۱٬۹۹۳ یاد بیاردنه ولی ای نهایی نسخه میون که ۱٬۹۹۶ رسمی بیّه، این کلمه دنی‌یه.
• کنفدراسیونی که هاودنوسانی (ایروکوا) دله بساته بیّه، پنج-شیش‌تا سرخ‌پوستِ ملت میونه بی‌یه که قرن ۱۲ و ۱۵ میلادی جه رسی‌یه و اتا کتاری-شفاهی قانون داشتنه که صلح ره وشون میون برقرار داشته. هر ملتی نماینده‌ئونی رسنی‌یه تا اختلافات ره شه میونه حل هکنن. اینتا شورا که کنفدراسیون نقش ره داشته، نتونسته قبیله اوضاع دله دست بَوِره و دخالت هکنه ولی جنگ و صلح و اینتی موضوعات سر گپ زونه. اینتا سنت ره بنجامین فرانکلین اشناسی‌یه و ونجه الهام بیته که آمریکا سیستم ره په بله.

فدرالیسم ره باستانِ دوره تاسا، خله کشورون شه هدف و اَرمونِ برسی‌ین وسّه کار بزونه. چنتا نمونه که هفتصد تا دویست پیش از میلاد، وجود داشتنه، آرکائیک لیگ، اتولیک اتحاد، پلوپونزی لیگ و دلیان لیگ هستنه. اتا از اولین نمونه‌ها آخائی لیگ بی‌یه که یونان باستان دله شکل بیته؛ چون یونانی شهرون خاستنه شه استقلال ره حفظ هاکنن و فقط بعضی دفاعی و تجارتی مسائل وسّه متحد بینه ولی هلنیسم گدر این وضعیت عوض بیّه. اروپا دله خله طول بکشی‌یه تا اتی فدرال سیستم دِباره نوج بزنه: سوئیس کنفدراسیون (۱٬۲۹۱−۱٬۷۹۸ و ۱٬۸۱۵−۴۸)، هلند هفت‌تا متحده جمهوری (۱٬۵۷۹−۱٬۷۹۵) و آلمان باند (۱٬۸۱۵−۶۶) قدیمی‌ترین نهادونی بینه که این روش ره بجا بیاردنه.

اروپایی‌شونِ فدرالیسم

یوهان آلتوسیوس؛ وه ره مودرنِ فدرالیسمِ پی‌یر گننه.

ارسطو (۳۸۴−۳۲۲ پیش از میلاد) اولین غربی تفکر ره فدرال جه داشته ولی ونه فکر دله بعضی طبقات سیاسی نَینه: وه خانوارها و روستاها وظیفه ره این دونسته که مردمِ مایحتاج ره تأمین دارن و پولیس (دولت-شهر) ره جامعه‌ای خاسته که خودکفا بوئه و این خانواده‌ئون و مله‌ها ره پوشش هاده.

چن نفر بینه که اروپای مرکزی و متمرکزِ دولتون ضعف ره قرن هیوده و هیژده میلادی بررسی هاکردنه. یوهانس آلتوسیوس (۱۵۵۷−۱۶۳۰) کسی هسته که وه ره «مودرنِ فدرالیسمِ پی‌یر» اشناسنّه. وه شه کتاب Politica Methodice Digesta دله بحث کنده که چتی شه‌گردونی (خودمختاری) ونه شهر دله دوو و نسبت به وشونِ اوستان و کاتولیکِ امپراتوری سیواتر بوّن، چتی باعث وونه که وضعیت بتتر بوو. آلتوسیوس شه تحت‌تأثیر هوگنوت و کالوینیسم ِجنبش‌ها دیّه که اون گدر ایسم درهکرد بینه. کالوینیسمِ په‌روون که اون گدر اقلیت بینه، چن جا قیام کردنه تا ظلم جه در هکفن. فرانسه دله، هوگنوت‌ها (ات دسته پروتستان) میون، ات نفر پیدا بیّه که سال ۱۵۷۹ میلادی یواشکی کتابی بنویشته که ونه نوم بی‌یه Vindiciae Contra Tyrannos و این کتاب دله مردم خَوِری گنه که شما سرزمینِ سلسله‌مراتب دله جایی دارنی و خدا شما ره این حق ره هادا که حاکمون ِظلم دیم‌به‌دیم هرستین و شه حق ره دماسا بوین. آلتوسیوس تئوکراسی ره قبول نداشته و گته که اتا قراردادی سیستم و غیر فرقه‌ای و غیرمذهبی مملکت ونه بساته بوو که فدراسیون‌ها ونه دله یک‌پشت بوون و دولت نونه حتا درستِ دینِ به کرسی هنیشنی‌ین وسّه، اعضایِ کارِ درون دخالت هاکنه.

اوائل، بعضی نویسنده‌ئون که خاستنه جنگ‌هایِ دَم ره بَیرن و راهی پیدا هاکنن که دعوا-درگیری کمته بوو، فدرالیسم ره پیشنهاد کردنه. اولین کش، لودولف هوگو (حدود ۱۶۳۰−۱۷۰۴) بی‌یه که بائوته ونه کنفدراسیون‌هایی بساجیم که هئی جه یک‌پشت و متحد بوئن و وشون دله غیرمتمرکز و سیوا دولتون شه وسر حکومت دارن. وه روم امپراتوری ره مثال یارنه و گنه بنشنه فدراسیون‌هایی که «دولت‌های مضاعف» دارنه، شه سامون ره میّن هاکنن و امپراتوری دله دوون.

ات‌چی که متفکرون ره این گدر نگران کرده، این بی‌یه که محلی حکومتون و مرکزی حکومت چتی ونه هئی جا کنار بئن و وشون میونه خراب نوو. ساموئل پوفندورف (۱۶۳۲−۱۶۸۴) گته که مستقل دولتون حداکثر ونه بتونن اتا کنفدراسیون که به اتفاق آرا تصمیم گیرنه دله «تا ابد وسّه، ترکیب بوون». اکثریتِ حاکم بیّن باعث بی‌یه که این سیستم ویشتر اتا نامنظم سیستم واری بوو؛ تا دولت دستوری. امریک واتل (۱۷۱۴−۱۷۶۷) استدلال هاکرده که اگه حاکمیت تنها جایی بوئه که تصمیم آخر ره گیرنه و مستقل هم بوئه، دیگه فدراسیون‌ها فقط اتی داوطلبونه قرارداد دستوری عمل کننه که چنتا کشور میون دَوِست بوئن. بعد از وه، اینتا استدلال خَوِری خله متفکرون دیگر نظر هدانه. روح القوانین (۱۷۴۸) کتاب دله مونتسکیو (۱۶۸۹−۱۷۵۵) بنویشته که اتا کنفدرال ِنظام تونده گت و کچیکِ سیاسی واحدون سر ره جمع هاکنه؛ وه گته اینتی معایبی که مملکتِ گت بی‌ین و خورد بی‌ین دارنه، هر دِ، از بین شونه: گت دولت دله دفاع و ارتش بساتن راحت‌ته هسته و پچیک کشور درون، مردمِ آزادی و دموکراسی راحت‌ته بدست اِنه و حکومت نتونده مردمون سر سلطه داره. همینسه اگر اتا «کنفدراسیونِ جمهوری» داریم که ونه دله قوا سیوا بئی بوئن و پچیکِ واحدون دله مردم یکدست بوئن و شه هویت ره حفظ دارن، هم دفاع سر جمعی کایر اِنّه و امنیت دارنه، هم شه هویت و آزادی ره حفظ کانّه. وه گاته اعضایی که انده قِد دره وشون ره که شه امنیت ره تأمین هاکنن، ونه این حق ره دارن که سیوا بوون. وه همین‌جور نظر هدا که اگه اتا پچیک و محلی دولت شه مردمون سر ظلم باوّه، باقیِ محلی دولتون تونّه وه ره شه سر جا هنیشنن. این موضوعات ره دمبال‌ته، باقیِ نویسنده‌ئون هم ادامه هدانه و ونه سر خله گپ بزونه. دیوید هیوم (۱۷۱۱−۱۷۷۶) اتا بریتانیایی فیلسوف بی‌یه که مونتسکیو جه موافق نیّه و گته پچیک دولت بدردی نی‌یه. در عوض، هیوم گته «اتا گتِ دموکراسی دله…... دموکراسیِ اصلاح بیّن راه هِدار وونه». هیوم «اتا کاملِ مشترک‌المنافع» ایده ره هدا که ونه نظر وسّه اتا فدرال ترتیب بساجن که هم محلی نهادون و هم مرکزی دولت تونن قانون بی‌یلن. محلی نهادون ونه حق دارن که شه‌سر چاره ره هاکنن و شه محل وسّه قانون بی‌یلن و مرکزی نهادونِ دله هم شرکت دارن ولی اگر مرکزی حکومت وشونِ قانون ره قبول نداشته و رد هاکرده، وشونِ تصمیم ونه هچّی بوو. هیومِ مدل خله فدرال ره نموندنه و وه ویشته اتا گتِ حکومتِ خاهون بی‌یه.

قرن هیژدهم چندین طرح هدانه که چتی اروپا دله صلح برقرار و ثابت بووشه. سال ۱٬۷۱۳ میلادی، آبه شارل دو سن پیر (۱۶۵۸−۱۷۴۳) اتا طرح هدا که واحدونی که کنفدراسیون دله درنه، اجازه دارن حمله هاکنن و کشورونی که عضو نینه ره بَیرن و وشون ره مزراب بی‌یلن که کنفدراسیون دله عضو بوون. هر گدر هم خاستنه شه قرارداد ره عوض هاکنن، اکثریتِ رأی ره هارشن. ژان ژاک روسو (۱۷۱۲−۱۷۷۸) سن پیر پیشنهاد ره نقد کنده و ونه سر ات‌خله شرط اینگنده، از جمله اینکه تمومِ گتِ کشورون ونه عضو بوئن، مشترکِ قوانین ونه حکماً اجرا بوون، وشونِ مشترکِ ارتش ونه تمومِ اعضایِ تک-تینار ارتش جه قوی‌تر بوئه، و کنفدراسیون جه سیوا بیّن ونه غیرقانونی بوئه. وه هم گته که توافق ره خانه عوض هاکنن، ونه رأی هکشن. امانوئل کانت (۱۷۲۴−۱۸۰۴) شه همیشگی صلح خَوِری (۱۷۹۶) کتاب دله این طرح که دفاع و صلح وسّه اتا هم‌باز کنفدراسیون دارن جه حمایت کنده. وه گاته «این فدراسیون نونه دمبال این دوو که اتا دولت دستوری قدرت داره. بلکن فقط ونه آزادِ ایالتونِ امنیت و آزادی جه دفاع هاکنه.»

جان استوارت میل (۱۸۰۶−۱۸۷۳)، شه کتاب دله گنه بخشی از مردمون که نخانّه اتا مشترکِ دولتِ دست‌بن دوون، تونّه فدراسیون‌ها دله عضو بوون تا شه‌خد جه دفاع هاکنن. وه گاته اتا فدراسیون دله سه‌تا شرط لازم هسته که دوو: اول، مردمونِ هم‌دل بی‌ین نژاد، زوون، مذهب، و همه جه مهمتر، سیاسی نهادون سره چون که هویت ره مردم وسّه تقویت کننه تا مشترکِ منافع جه برسن. دوم، این که هیچ‌کمین از اعضا نَونه انده قِد داره که اتحاد جه بی‌نیاز بووشه یا بخاهه که سیوا بوو. سوم، هیچ عضوی ره انده قدرت دنی بوئه که باقی ره زور باوّه یا ونه ارتش بقیه جه قوی‌تر بوئه و همه هم‌وزن بوئن. میل شه کتاب دله فدراسیون‌هایِ خوبی ره هم گنه که ونه نظر، اینتی ضعیفِ کشورونِ تعداد کم بونه و دیگر گت‌ترها ره این قِد دنی‌یه که پچیک‌ترها ره حمله هاکنن و اینتی جنگ-دعوا کمتر وونه. ونه نظر فدراسیون تا دولت، فدراسیون کمتر تهاجمی ایده دارنه و ویشته دفاع هکردن وسّه طراحی بیّه چون اعضا ونه یک‌پشت بوئن که جنگ دکفن و زمونی یک‌پشت وونّه که تهدید وجود داره.

پیر جوزف پرودون (۱۸۰۹−۱۸۶۵)، اتا کتاب بنویشته Du Principe Fédératif (۱۸۶۳) که ونه دله گنه فدرالیسم بتترین راه هسته که افرادِ آزادی، «طبیعی» جوامع (خانواده و اصناف دستوری) دله حفظ بوو. وه گاته دولت فقط ونه هماهنگی ره این جوامع میون بوجود بیاره و نخانه که اختیارات نهایی ونه میس دله جمع بوون. برعکس پرودون، اتی نویسنده دره هارولد لاسکی که شه کتاب فدرالیسم کهنه بیّن (۱٬۹۳۹) دله گانه فدرالیسم نتونده «کاپیتالیسم ِغول‌بیی قِد» ره دخاسنه و نیاز هسته که متمرکز حکومتون که وشون قِد ویشته هسته، بئن تا کاری هاکنن.

آمریکایِ متحده ایالاتِ بساتن

اتا نقاشی که بنجامین فرانکلین بکشی‌یه و ونه بن بنویشته «وصل بوّین یا بمیرین»

سال ۱۷۸۷ که آمریکا کشور خاسته بسات بوو، خله گپ-گفت بی‌یه و این حرف‌ها دله فدرالِ نظریه خله تغییرات هاکرده. اتا اساسی تغییر این بی‌یه که دیگر فقط نخاستنه دولت‌ها ره هئی جا یک‌پشت هاکنن؛ خاستنه مردمون ره متحد هاکنن و ملت تشکیل هادن.

مواد کنفدراسیون که سال ۱۷۸۱ بنویشت بینه و هر ۱۳ ایالت ونه سر توافق داشتنه، اتا ضعیف مرکزی قدرت ساته که فقط قانونِ اجرا، دفاع و بین ایالتی تجارت سر توافقاتی داشته. اَی اساسی قانون کنوانسیون ره ۲۵ مه تا ۱۷ سپتامبر ۱۷۸۷ بنویشتنه که میّن کرده چتی ونه قانون بی‌یشتن و توصیه کرده که ویشته تغییرات هادن. اینتا پیش‌نویس باعث بیّه که آمریکا دله خله گپ بووشه که سیاسی قدرت ونه چه شرایطی داره. وشون نهایتاً سال ۱۷۸۹ شه نهایی اساسی قانون ره اجرا هاکردنه.

ات دسته «ضد فدرالیست‌ها» بینه که ترسینه متحدِ کشور بیّن باعث بوو قدرت ات گروه دس جمع بوو و مردمِ آزادی ره رِقِد هادن. وشون خله تلاش هاکردنه که مرکزی حکومت ره هرچی تونّه محدودته هاکنن و حقوقی منشور ره بنویشتنه که سال ۱۷۹۱ تصویب بیّه. وشون همین‌جور ترسینه که مرکز بخائه اعضایِ حق ره غصب هاکنه. اتا مردی که شه مستعار نوم ره «بروتوس» یشته، کتاب چاپ هاکرده و مونتسکیو ره ارجاع هدا و هاپرسی‌یه که اگه انده‌گتی دنگلا حکومت بساجیم که این همه آدمون که متضادِ منافع دارنه سر حکومت داره، وه چتی خانه ظالم نوو و چتی ونه دله تومبی مشورت هاکنیم و شه فکر ره هئی سر بلیم؟

برعکس «فدرالیست» دسته بینه که جیمز مدیسون (۱۷۵۱−۱۸۳۶)، الکساندر همیلتون (۱۷۵۵−۱۸۰۴) و جان جی (۱۷۴۵−۱۸۲۹) وشون دله دینه. مدیسون و همیلتون، هیوم جه ارجاع دانه و گاتنه که گتِ کشور دله استبداد کمتر وونه چون پچیک شهر دله اکثریتِ مشترکِ منافع دله باعث هسته که استبداد راحت‌ته بوجود اِنه. «اسکناس جمع هاکردن، وام‌ها ره لغو هاکردن، مردمِ مال ره تقسیم هاکردن، یا هر طرح دیگه که شرارت ونه دله دره، اتا پچیک مله دله راحت‌ته بدست اِنه تا گتِ مملکت درون.» وشون علاوه برین، گاتنه که اگه قدرت ره دِ سطح میون تقسیم داریم، این دِ سطح نتونّه راحت سوءاستفاده هاکنن و مردم ره زور باوّن چون اون‌اتا سطح وشون حِق ره گیرنه. مدیسون با این‌چنین، موافق بی‌یه که خله چیزها ره ونه محلی حکومتون تعیین هاکنن و مرکزی حکومت نتونده همه چی ره پیش بَوِره و بعضی موضوعات سر، محلی دولت بتتر چاره پیدا کنده. مدیسون و همیلتون متمرکز قدرت جه پشتی کردنه و گتنه دفاع و بین ایالتی تجارت اینتی بتتر وونه. وشون مناطق ره حق وتو هدائن جه موافق نینه و گاتنه اینتی مرکزی حکومت دس دَوِست هسته و کارها یواش پیش شونه و دولتون دسیسه و لابی‌گیری په هکشی وونّه. وشون مرکزی حکومتِ زیاد قوی بیّن جه هم ترس داشتنه ولی گاتنه ارتش ره نونه اینان وسّه ضعیف هاکنیم و در عوض ونه قانون‌نویسی ره دِ سطح دله پشو بزنیم.

جنگ په

اتا کاریکاتور که ایسپانیا دله بکشینه. دست‌چپ سرمایه‌دار مردی گنه حکومت ونه متمرکز بوئه و دست‌راست آزادی‌خاه مردی فدرالیسم جه پشتی کنده.

جهونی جنگ دوم که تموم بیّه، فدرالیسمِ خَوِری گپ ویشته بیّه. آلتیرو اسپینلی و ارنستو روسی سال ۱۹۴۴ اتا مانیفست بنویشتنه و بخاستنه که اتا فدرال حکومت اروپا دله بساته بوو. وشون توتالاریسم و متمرکز حکومتون جه بد باتنه و کشورونِ بی‌پایان جنگ دست ناله هاکردنه. وشون خاستنه که اقتصاد و نظامی مسائل سر مشترکِ کنترل دوو ولی مملکتون دله هم آزادی دووشه. هانا آرنت (۱۹۰۶−۱۹۷۵) هم توتالیتاریسم و قتل‌عام ره دولت-ملتونِ ساختار جه مرتبط دونده. هانا آرنت هم اتا فدرالِ جمهوری جه دفاع کرده که مرکزی حاکمون شه اعضایِ نظامی‌کری ره کنترل دارن.

این گدر استعماری کشورون هم کم‌کم در آزاد بینه و کشورونی که چن‌قومیتی بینه، راهونی پیدا کردنه که شه مشکلات ره حل هاکنن و محلی-مرکزی حکومت میون قدرت ره اتی رسد هاکنن. جهونی بین هم فدرالیسمِ ویشته بیّن سر تأثیر بی‌یشته. زمونی که اروپای اتحادیه ره بساتنه و ونه سیاسی-حقوقی موفقیت ره باقی کشورون هارشینه، اَی فدرالیسم خَوِری جدیدِ گپ رُش دکته.

ویژگیون

نظام‌هایی که شه‌خد نوم ره فدرال یلنه، خله چیزها دله هئی جا فرق دارنه. ولی بعضی ویژگی هسته که وشون دله مشترکه:

اساسی قانون

اولین چیز که اتا فدرال سیستم دله ونه حکماً دوو، اساسی قانون یا اتی ملی میثاق یا اتحاد نومه هسته. اینتا سند دله ونه شرایطی که قدرت ره چتی رَسِد کنّه و هم‌باز وونّه ره میّن هاکنن. این سند ره ننشنه دَم-به-دَقه عوض هاکردن و ونه اصلاح هاکردنِ روند ونه ات‌که سخت بوئه. اساسی قانون اهمیت این هسته که فقط اتا پیمون‌نومه که دِتا حکومت میون دَوِست بئی بوئه، نی‌یه؛ اینتا قانون جه مردم، مرکزی دولت و ایالاتی که کشور ره تشکیل دِنّه، شه وظیفه‌ئون و حقوق ره اشناسنّه. معمولاً اعضا (ایالتون) این حق ره پیدا کننه که شه وسّه اَی محلیِ اساسی قانون بنویسن.

عدم تمرکز

دومین چیزی که اتا فدرالِ سیستمِ مشخصه هسته، تمرکز-زدایی هسه. اساسی قانون اینتا سیستم ره ات‌جور تنظیم کنده که سیاسی‌قدرت ره چنتا مرکز میون تقسیم هاکنه و اینتی قدرت و حاکمیت اتا جا متمرکز نوونه یا بعبارتی هیچ‌گدر تمومِ قدرت، ات نفر دست نکفنه. این روش باعث وونه که مردم شه اختیار ره براحتی از دست ندنّه چون اگه ات‌کی بخائه سیاسی نهادون دله استبداد راه دمبده، حکماً ونه هم مرکزی دولت و هم ایالتونِ دولت‌ها ره شه میس دله دربیاره که سخت هسته و فقط زمونی اتفاق کفنه که مردم ونه پشت بوئن.

قدرت ره منطقه‌ای رسد هاکردن

قدرت و حاکمیت وقتی فدرالی رَسِد بوو، مناطقی که کشور دله درنه یک میزان قدرت دارنه و وشون میونه برابری ایجاد وونه. اینتی هر منطقه یا ایالت تونده شه منافع ره بدست بیاره و اتی بی‌طرفونه سیستم بساته وونه که ات منطقه ره اتی جه ترجیح ندنه. جوامعی که در-تغییر کننه، اینتا گزینه وشون وسّه مفید واقع وونه چون باعث وانه که جدیدِ منافع، متناسب با قدرتی که وشون ره هدانه تقسیم بوو. اگر مناطق ره قدرتی هدا بوئن که واحدهایِ وزن مساوی بائه، اینتی مملکتِ اتحاد تضمین وونه و در عین حال دموکراسی ره حفظ کانده. اتا نمونه کاندا هسته که در رقد پاشی‌یه و ونه فرانسوی شهروندون خاستنه سیوا بوون ولی فدرالیسم وشون ره امتیازاتی هدا که قانع بَینه و اسا اتحادِ ساینه بِن، کاندایِ کشورِ ملّی منافع جه هم استفاده کنّه.

اتحاد حفظ بیّن

اتا مودِرن و فدرالی مملکت دله، مردم تونّه مستقیماً شه سربالایِ دولت‌ها جه دسترسی دارن. هم مرکزی دولت و هم محلی دولت ونه مردمِ رأی و نظر جه انتخاب بوون و اینتی مردمِ بخاستی هر دِ سطح دله اجرا وونه. این سیستم خله کنفدراسیون‌ها و کشورونِ اتحادیه‌ئون جه فرق کنده چون مردمونِ واحدِ ملیت و دولت جه مستقیم ارتباط داشتن، احساسی یارنه که اونجه دنی‌یه. بعضی کشورون دله ملی احساسات، مردم جه ارث برسی‌یه (آلمان دستوری) ولی بعضی کشورون تلاش هاکردنه تا شه ره دولت-ملت دستوری هاکنن (آمریکا، آرجانتین و اوسترالیا واری) و اتی کشورون هم درنه که مجبور بَینه اتا نو هویت مردم وسّه بساجن و وشون ره اتا نو ملیت هادن (سوییس و کاندا دستوری). از نظر تاریخی، جوغرافیا خله این ملیتِ حس ره داشتن و وحدت سر تأثیر یلنه.