اندونزی

اندونزی جمهوری اندونزی
ملی شعار: اتحاد تنوع دله دره
ملی سرود: گت ِاندونزی
اندونزی ِموقعیت
نیشتنگا (و گتترین شهر)		جاکارتا شرقی′۳۶°۱۰۲ شمالی′۵۸°۱۷
رسمی زوون		اندونزیایی
حکومت ِنوع		جمهوری
حاکمون نوع  -رئیس جمهور		پرابوو سوبیانتو
گتی
-	گتی	۱٬۹۰۴٬۵۶۹کیلومتر مربع (۱۵)
-	‌ئو‌ (٪)	۴٫۸۵
جمعیت
-	سرشماری	۲۳۷٬۵۵۶٬۳۶۳ میلیون نفر  (۴)
-	جمعیت انبسی	۱۳۴‎/km۲‏ (۸۴)
پول یکا		روپیه (IDR)
اینترنتی دامنه		.id
تلفن پیش‌شماره		+۶۲

اندونزی أتا کشور هسه که آسیا شرقی‌جنوب و آروم اوقیانوس میون دره. اینتا کشور کول دله أتا جزیره‌ای کشور هسه. اندونزی ۱۳۶۷۷تا جزیره جا درس بونه و مجمع‌الجزایر هسته و ۳۳ استان دانّه. اینتا کشور استوای خط سر کته و ونه بلندی یک‌هشتم دنیای محیط قایده هسته. ونه گت جزایر سوماترا، جاوه، بورنئو، سولاسی، پچیک سوندای، ملوک و نو گينه هستنه.

این کشور آسئان اتحادیه دله عضو هسته و ویشترین جمیعت ره آسیای جنوب‌شرقی کشورون دله دارنه. ونه جمیعت چارومین رتبه ره دنیا دله دارنه. سال ۲۰۲۳ حدود ۲۷۹ میلیون نفر آدم اونجه زندگی کنه. جاکارتا اندونزی ِنیشتگا (=پایتخت) هسته که جاوه دله قرار دارنه.

این کشور قدیم اتا تجاری امپراتوری بی‌یه که چینی‌ها و مسلمون‌ها جه دریویی تجارت کرده. استعمار دوره، این مجمع‌الجزایر هلند کولونی بی‌یه و ونه نوم ره خله توم هلند شرقی هند گاتنه. زمونی که جاپون این جزایر ره جهونی جنگ دوم دله بیته، اندونزیایی‌شون اتا داوطلب ارتش بساتنه و وقتی جنگ تموم بیّه، هلند جه سیواخاهی هاکردنه و هلندی‌شون ره راقاضی دمبدانه که اتا مستقل کشور بساجن.

اندونزی تاریخ دله احمد سوکارنو و محمد سوهارتو ویشترین ریاست جمهوری داشتنه. سوکارنو کشورِ مؤسس بشناسی وونه که اندونزیِ ملی هویت ره بساته. سوهارتو هم این کشور اقتیصاد ره بتتر هاکرده و دست‌راستی سیاستون ره اندونزی دله په هایته. سوهارتو بورده په، اندونزی دله پارلمون و ریاست جمهوری جه اتا دموکراتیک جمهوری دارننه.

اندونزی مردم نژادون و زوون‌های مختلف دارنه و این کشورِ ویشترین جمیعت ره مالنزیایی‌تبارون دارنه. اندونزیایی زوون وشون رسمی زوون هسته که کشور دله ویشته تونّه ونجه گپ بزنن.

نوم

اندونزی نوم هند+نزی جه بسات وونه که اولین کلمه آلمانی و دومی یونانی زوون جه هسته و یعنن «هندی جزیره‌ئون». این نوم ره استقلال په رسماً استیفاده کننه.

تاریخ

پیشاتاریخ

اتی هومو ارکتوس یا آدمون اولیه اونجه دینه که وشون فسیل کشف بیه. این فسیل ره جاوه‌ای آدم هم گننه و ۱٫۷ میلیون سال قدمت دارنه. اون گدر غرب‌وری ِمجمع‌الجزایر هئی جا وصل بینه. حدود شیش هزار سال پیش دریوی ئو بالاته بمو و این جزایر سیوا بینه.

قدیم تاسا قایق و کشتی جه مردم جابجا وونه و این مسئله وشون تاریخ و فرهنگ سر تأثیر زیادی بی‌یشته. اوایل اونجه چو، ادویه و جنگلی محصولات صادر کردنه و تجارت رونق داشته. قرن اول پیش از میلاد جه شواهدی پیدا هسته که اندونزی تاجرون تا آفریقای سواحل تجارت وسه شینه و امونه. حتا احتمال دارنه اندونزیایی‌شون ماداگاسکار دله کولونی بزو بوئن. تا قرن پنجم میلادی اندونزی و چین میون هچّی میّن نی‌یه دیّه یا نا ولی این گدر چین کتابون دله اتی کافور ایسم دره که سوماترا جه یاردنه.

انده خراک و بخردنی اونجه دیّه که مردم اشکم سِر بی‌یه و سیوا-سیوا شه زندگی ره کردنه. این‌سه اتا متحد حکومت بساته نیّه و جزایر مستقل اداره بینه. هر منطقه شه وسّه حکومتی داشته که خار بنه و آتشفشونی خاک جه روزی دریاردنه و تجارت هم وشون برکت ره ویشته کرده. هیچ منطقه‌ای اتنده قدرت نداشته که باقی همساینون ره حمله هاکنه یا شه سامون جه یور بوره. اندونزی شهرها قدیم تاسا شه نوم ره حفظ هکردنه و هرکامین شه وسّه تاریخی دارنه. اونجه‌ی مردم ِفرهنگ هم همینتی سیوا-سیوا بمونسته و فی‌المثل هر منطقه‌ای شه سیوا زوون دارنه.

هندویی-بودایی دوره

تاجرونی که اندونزی و هند میون امونه-شینه، باعث بَینه که هندوئیسم این منطقه دله بشناسی بوو. کتیفه‌ئونی که جاوه دله پیدا هاکردنه، سراق دنه که بعضی دربارون هندو ملّائون جه استقبال کردنه. چینی منابع جه تومبی دونیم که اون گدرها اندونزی ِحاکمون هئی جه جنگ هم کردنه تا شه قلمرو ره گت‌ته هاکنن. این میون بعضی حاکمون هندوئیسم په‌روو بینه و خدائون دست‌به‌دامن بینه. همین دوره باکتی ِجنبش نفوذ پیدا هاکرده و برهمن‌ها حاکمون ره یاد دانه که چتی ونه «ریاضت، قدرت و پرهیز» جه خدائون ره نزدیک بیّن. کالیمانتان دله اتا کتیفه دره که میّن کانده حاکم شه پیروزی ره شیوا جه نسبت دنه.

اندونزیایی‌ها عادت داشتنه معبدهای پلکانی و کاتی-کاتی‌مونا بساجن و شه مِرده ره ونه دله چال هاکنن. زمونی که بشنوستنه شیوا، هندوهای خِدا، هم کوه ِچکل زندگی کنده، خال کاندی وشون وسّه آشنا بی‌یه و اینتی قدیمی کاتی‌مونائون مقدس بَینه. وشون درکایِ ئو ره هم مقدس دونستنه چون شیوا کوه دله ئو ره رها کرده و ئو شفابخش و تمیزکر بی‌یه. گوروهایی که اندونزی دله دَینه، سعی کردنه که محلی عقاید ره هندوئیسم جه پشو بزنن تا مردم ره ویشته جذب هاکنن. کتیفه‌هایی که این دوره جه بمونسته، سانسکریت جا هستنه. هندوئیسم این دوره خله په‌روون داشته ولی همه‌جایی نیّه.

سریویجایا

اتا برنزی موجستمه که قرن یازهم سرویجایا دله بساتنه و هندوی خدائون ِشکل هسته.

اولین بار اتا بودایی مردی که ۶۷۱ میلادی اندونزی وری جا گذر کرده، سریویجایایِ قلمرو جه گپ زنده. سریویجایا اتا پادشاهی حکومت بی‌یه که پالمبانگ شهر پلی وجود داشته و قرن‌های هقت تا دهم میلادی قدرتمند بی‌یه. این پادشاهی اتا تجاری مرکز بی‌یه که بودیسم ِگت بیّن ره کومِک رسندی‌یه. عربی و چینی منابع ونه خَوری خله گپ زندنه. نیمه دوم قرن هفتم جه اتی کتیفه دره که مالایی زوون و هندی خط جه بنویشت بیّه و این شهر شنه. سریویجایایِ حاکم شه ره بودا معرفی کرده و این اولین نمونه هسته که اندونزی دله اتا دینی حکومت دله حاکم مذهبی رهبری ره هم دست گیرنه.

چین دله حکومت‌ها مجبور بینه خارجی‌های کشتی جه استفاده هاکنن تا واردات و صادرات انجام هادن و شه کشتی‌رانی دله ضعف داشتنه. خصئصاً قرون پنج و شیش میلادی، سوئی و تانگ سلسله انده دله‌یی جنگ داشتنه که جنوب پچیک‌پچیک بنادر تجارت ره دست بیتنه. این بندرون ِحکومت‌ها شه ره چینی‌های دست‌هنیشت معرفی کردنه تا چین ِتجارت وشون دست بمونده. این میونه، سریویجایا موفق بیّه چین ِتجارت ره شه وسّه انحصاری هاکنه و رقیبون ره کنار بزنه. مهاراجه‌ها و سریویجایایِ امپراتور متحد بَینه و دریویی کشتی‌ها ره خدمت گیتنه تا ویشته سود هاکنن. اینتی امپراتور موفق بیّه شه نفوذ ره ویشته هاکنه و اندونزی ِویشتر مناطق ره متحد داره و محلی رؤسا ونجه کایر هاکنن. هرچی جزیره‌ئون پالمبانگ جه دیرته بینه، این نفوذ وشون سر کمته بی‌یه. اوایل قرن دهم میلادی، چین حکومت شه وسّه کشتی بساته و جنوب‌وری بمو و این‌طرزی بیّه که سریویجایایِ امپراتوری که تجارت سر تکیه داشته، رقد بورده.

ات قرن دمبال‌ته، دیگه سریویجایا شه هژمونی ره از دست هدا بی‌یه. تا قرن سیزهم اتا جاوه‌ای حکومت خلاء قدرت جه استفاده هاکرده و قِددار بیّه. شایلندرا اتا سلسله بی‌یه که جاوه دله قدمت داشته و بودایی-هندو دین ره اونجه رواج دائه. این حکومت گدر چنتا مذهبی بنا هم جاوه دله بساتنه که هنتا باقی هسته. این گدر پادشاه شه ره خدا (شیوا) معرفی کرده و حکومت و مذهب خله پشو بخردنه. وشون دین هندوئیسم ِشیواپرستی و بودیسم ِماهیانا جه قاطی بئی بی‌یه. قرن دهم جه تا پونصد سال بعد، جاوه‌ی مرکزی و غربی مناطق جه کتیفه یا کتابی نمونسته و ونه دلیل میّن نی‌یه. جاوه‌ی شرق هم دولت-شهرهایی دینه که وشون تاریخ دره.

کرتاناگارا

قرن سیزهم چینی کشتی‌ها مستقیماً امونه مجمع‌الجزایر تا جنگلی‌ها جه مستقیم خرید-فروش هاکنن. جاوه‌ی شرقی بندرون این گدر رونق بیته. البته سوماترا و بورنئو و مالاکا دله هم تاجرون امونه-شینه ولی شرقی جاوه مرکزیت داشته. سوماترا دله شاهونی دینه که خاستنه سریویجایا ره احیا هاکنن ولی موفق نینه و جاوه‌ای شاهون خاستنه این خلاء ره پر هاکنن. جاوه شه سیاسی و فرهنگی تأثیر ره غربی جزایر سر یشته. سال ۱۲۷۵ میلادی، جاوه‌ی شاه، کرتاناگارا، تصمیم بیته سوماترای جنوبی شاهون ره مجبور هاکنه که وه ره احترام بی‌یلن و شاه بخوندن. شاید وه خاسته جزایر ره کوبلای خان دیم‌به‌دیم بیّن وسّه آماده هاکنه. کرتاناگارا شه سامون دله هم رقیبونی داشته و مذهبی اتحاد دمبال هم دیّه. وه ره شیوا-بودا دونستنه که شیاطین قِد ره شه دل درون دارنه تا نی‌یله جاوه ره رَسِد هاکنن. اتا شاعر، پراپانچا نومی، وه ره قرن چاردهوم یاد یارنه. فرن چاردهوم دله جاوه‌ی شاهون باقی جزایر ِاحترام و اطاعت ره داشتنه.

سال ۱۲۸۹ کرتاناگارا اتا پغوم‌رسون که کوبلای خان برسنی بی‌یه ره بی‌احترامی هاکرده و سال ۱۲۹۲ کوبلای خان جاوه ره لشکر برسنی‌یه. این گدر اتا شورش دله کرتاناگارا ره بکوشتنه و شورشیون ره ونه دوماد سرکوب هاکرده و شه قدرت بیته. ونه نوم کرتاراجاسا بی‌یه و کوبلای خان جه آشتی هاکرده و شه ره کرتاناگارایِ جانشین معرفی هکرده. وه حکومت ِنیشتگا و مقر ره عوض هاکرده و بورده ماجاپاهیت و چن گدر مجبور بی‌یه شورشی‌ها جه جنگ دکفه. سال ۱۳۱۹ ونه قدرت تثبیت بیّه و بالی، سوماترا و بورنئو هم ونه دست دکتنه.

سال ۱۳۵۰ کرتاناگارایِ دتری نوه، که ونه نوم هیام ووروک بی‌یه، شاه بیّه. ونه دوران جاوه‌یِ اقتدار دوره هسته. وه محلی حاکمون جا کسی-خِشی هاکرده تا شه قدرت ره ویشته حفظ داره. هیام ووروک خله سفر شی‌یه تا رعایا فرصت دارن شه خدا ره نزدیک جه بوینن. وه خارج از اندونزی هم معروف بی‌یه و مینگ سلسله گدر وه ره برسمیت اشناسینه.

اسلام دوره

مناره قدوس ِمسجد که قرن شونزهم جاوه دله بساته بیّه و ونه معماری هندو-بودایی بنائون ره موندنه.

مسلمون تاجرون خله توم پیش‌تر جا امونه اندونزی و شینه ولی اواخر قرن سیزهم بی‌یه که سوماترای دِتا شمالی شهرون اسلام په‌روو بینه. این دِ شهر «سامودرا-پاسای» و «پرلاک» نوم داشتنه و وشون ِشاهون مسلمون بینه. بعضی بندری شهرون دیگر هم تا قرن پونزهم کم‌کم اسلامی بینه. اسلام تجارت پشتی رواج پیدا هاکرده و اوایل غربی بندرون که برخلاف جنوبی بنادر دریویی دزد ناشتنه، امنیت وسّه شه تجارت ره مسلمون‌ها جا ویشته هاکردنه و بنگال خلیج جه امونه-شینه. سوماترای شمالی‌قسمت طلا و جنگلی محصولات ره رسنی‌یه غرب و قرن چاردهم سامودرا-پاسای اتا تجاری مرکز بیّه. مالاکا هم قرن پونزهم دله تجارت پشتی گت‌ته بیّه و مالایی جزیره‌مونا دله تجارت مرکز بی‌یه. قرن پونزه و شونزهم گدر جاوه‌ی بندرون هم کم‌کم اسلام په‌روو بینه چون مسلمون‌ها جه تجارت هاکردن وشون وسّه ویشته سود یارده. این زمون آچه جایی که سامودرا-پاسای وجود داشته ره بَیته و اتا اسلامی حکومت بساته که هندِ مسلمون ِحکومتون جه ارتباط داشته. وقتی سال ۱۵۱۱ پرتغالی استعمارکرون بمونه و مالاکا ره بَیتنه، آچه خاسته عثمانی جه کومِک بَیره تا پرتغال جلو هرسته. اوایل قرن هیودهم بی‌یه که مینانگ کابائو، که قدیم بودایی-هندویِ مرکز بی‌یه، مسلمون بینه و سوماترایِ جزیره درستی اسلامی بگردسته.

جاوه جزیره تحت تأثیر سوماترایی تاجرون قرار گیته و ونه بندری شهرون کم‌کم مسلمون بینه ولی هنتا جزیره‌ی دله‌طرفی شهرون هندو-بودایی دین داشتنه و اینتی وشون میون جنگ هکته. مسلمون‌ها حریف نَینه که ماجاپاهیتِ مرکزی حکومت ره رقد بدن ولی این حکومت شه دله اختلافات جا بترکسته و جاوه بی‌سرصاحاب بیه تا این که جنگ و مرافع بیّه و رقابت بالا بیته. قرون پونزه، شونزه و هیوده خله جاوه دله جنگ و درگیری کتنه. مسلمون حکومت‌ها خاستنه شه دین ره زورپشتی جاوه‌ی غرب و پالمبانگ دله همگانی هاکنن. جنگ باعث بیّه بنادر و تجاری شهرون رقد بوردنه و جاوه عقب دکته.

اسلامی که هند جه بمو اندونزی خله تصوف په‌روو بی‌یه و اندونزیایی‌شون هم این زهد و عرفان جه ارتباط بیتنه چون وشون ِقدیمی دین ره مونسته. اولین کسایی که اسلام ره قبول هاکردنه، طبقه‌ای بینه که ساحلی شهرون دله دینه و خاستنه شه کارِ پشتی ثروت و قدرت بدست بیارن ولی سلسله‌مراتبی جامعه دست گرفتار بینه و اسلامِ برابریِ شعار په بوردنه تا شه مقاصد جه برسن. در عوض مرکزی شهرون شه سلسله‌مراتب سر نازستنه چون قدیم تاسا شه ره بالاتر و متمدن‌تر دینه و نخاستنه حکومت وشون میس دله جه دربئه. با این چنین مرکزی شهرون هم کم‌کم مسلمون بینه ولی وشون اختلاف انده-انده نیّه و جاوه ره تا چند قرن درگیر داشته.

اروپایی استعمار دوره

قرن شونزهم پرتغال تاجرون شه کشتی‌ها ره بیاردنه مجمع‌الجزایر طرفی و سال ۱۵۱۱ مالایا جزیره دله اتا مستعمره بیتنه و مالاکا وشون دست دیّه. پرتغالی‌ها خاستنه ادویه بازار ره شه کنترل دارن و همینسه ملوکِ جزایر وشون وسّه اهمیت داشته. اواخر این قرن اروپایی‌های رقابت ویشته بیّه و هلند و بریتانیا آسیای شرق دله هکش-دکش داشتنه.

سال ۱۶۰۲ میلادی هلند بتقلید از انگلیس، اتا کمپانی بساته که هلند شرقی هند نوم داشته و وه ره VOC هم گاتنه. هلندی‌ها شه تجارت ره این منطقه دله انحصاری هاکردنه و دیگرون ره اجازه ندانه که وشون ملک دله تجارت هاکنن. هلندِ شرقی هندِ کمپانی اوایل همونتی که سوماترا و جاوه‌ی شاهون تجارت کردنه، ادویه ره بازار دله جه جمع کردنه و روستایی‌ها جه خرینه و رسنینه اروپا ولی کم‌کم حکومت بساتنه و زمین ره صاحاب بینه. یان پترسون کوئن و ونه جانشین‌ها، آنتونی فن دیمن و جان مائتسویکر، این کمپانی ره به اتا گت امپراتوری بدل هکردنه. هلندی‌ها سال ۱۶۴۱ مالاکا ره پرتغال جه بیتنه و انگلیسی‌ها ره اتا پچیک شهر دله محدود هاکردنه و شه کارخنه‌ئون ره شرقی جزیره‌ها دله بساتنه. وشون حکومت دله هم دخیل بَینه و محلی حاکمون میونجی‌کری ره باعث هاکردنه که قانونگذاری هاکنن. هلندی‌های تجاری مرکز شهری بی‌یه که ونه نوم ره بی‌یشت بینه «باتاویا» و اسا ونه نوم «جاکارتا» تغییر هاکرده. قرن هیژدهم دله VOC بچم دکته. قاچاق زیاد بیّه و محلی‌ها شه محصول ره کمپانی جا نروتنه. حکومت‌داری هزینه خله بی‌یه و کمپانی ِکارمندون هم فساد مالی جه درگیر بینه. علاوه بر اینان، خدی هلندِ اصلی سرزمین دله هم جنگ بی‌یه و ناپلئون این کشور ره اشغال هاکرده و باتاویان جمهوری بقدرت برسی‌یه. آخرکار، سال ۱۷۹۹ هلندِ جمهوری دستور هدا که کمپانی ره منحل هاکنن.

کمپانی که دخاته، اتا فرماندار بنوم هرمان ویلهم دندلز اونجه نایب‌السلطنه بیه که فرانسه منافع ره دمبال کرده. وه شه ارتش ره قوی‌ته هاکرده، جاوه دله جاده دکشی‌یه و محلی حاکمون ره رسمی مقوم هدا تا بعنوان بخشدار، هلندِ کارمند بوون. سال ۱۸۱۱ بریتانیای شرقی هند جاوه ره بیته و توماس استمفورد رافلز ره اونجه مسئولیت هدا. رافلز اینتی فکر کرده که اگر بنگال واری جاوه ره سیستماتیک اداره هاکنن، هم اجباری کشاورزی تموم وونه و جاوه‌ای مردمون هلندِ ظلمِ دست جا رها وونه، هم وشون ِمحصول ویشته وونه چون اتا لیبرال اقتیصاد دله درآمد پیدا کننه و اینتی بریتانیایی جنس هم بتتر فِروش شونه. رافلز مالایی ادبیات و فرهنگِ درس ره بخوندست بی‌یه و اتا بودایی معبد خرابه ره کشف هاکرده و سال ۱۸۱۷ اتا کتاب «جاوه تاریخ» جا بنویشته. رافلز خاسته بریتانیا ره تموم زمین‎های صاحاب هاکنه و کشاورزون جه مالیات بیره ولی این روش اندونزی دله جواب ندائه چون سنتی روش دله کشاورزون زمین‌صاحاب بینه و حاکمون اروپا واری فئودال نینه.

«شاهزاده دیپو نگورو که دره ژنرال دی کوک ره تسلیم وونه»؛ این نقاشی زمونی ره سراق دنه که اتا محلی حاکم که جاوه دله شورش هاکرد بی‌یه و ۱۸۲۵ تا ۱۸۳۰ هلند جه جنگ داشته، آخرسر تسلیم بیّه.

سال ۱۸۱۵ هلندی‌ها وردگرستنه و شه شرقی هند ره بریتانیا جه پس بیتنه. وشون ات‌که شه سیاستون ره تغییر هدانه و اقتیصاد وضع بدته بیّه. کشاورزون و محلی حاکمون و ملّائون داد دربمو و چنتا جنبش علیه هلندیشون هرستانه که سرکوب بینه. آچه دله شهری بنوم «پادری» دیّه که حاجی‌ها اونجه جه ورگردستنه و اتا اسلامی جنبش «پادری‌ها» نوم اونجه بساته بیّه که تا چند سال هلندِ دست‌هنیش حاکمون جه چریکی جنگ داشته و تا ۱۸۳۷ دمباله پیدا هاکرده و ای ۱۸۷۳ تا ۱۹۰۸ جنگ ادامه داشته.

اواخر قرن نوزهم نو امپریالیسم دنیا دله جریون داشته و اروپایی‌ها تموم دنیا ره شه میون رسد هاکرد بینه. این گدر، سال ۱۸۷۰ جه هلند مردم دکلستنه اندونزی دله سره بساتنه و بعضی‌شون اونجه ره شه وطن دونستنه. تغییرات انده سریع بی‌یه که محلی و سنتی فرهنگ بپاشی‌یه و سلسله‌مراتبی جامعه رِد بورده. جمیعت خله افزایش داشته و ۶ میلیون جه تا ۳۰-۴۰ میلیون ویشته بیه و شهرها گت بَینه و روستائون تغییر هاکردنه. این زمون، هلند دله بعضی پارلمون ِنماینده‌ئون استعمار جه مخالف بینه و گاتنه ونه اندونزی جه رسیدگی هاکردن و اونجه مردم رفاه فکر دیّن. این پیشنهاد سال ۱۹۰۱ قانون بیّه و هلند سعی هاکرده اندونزی ره مدرن هاکنه ولی عملاً قانون شه اهداف جه نرسی‌یه.

قرن بیستم ناسیونالیستی حزبون

قرن بیستم اندونزی دله ناسیونالیسم رُش دکته. پیش‌ته شورش‌ها اقتیصادی و نارضایتی وسه بینه ولی قرن بیستم جنبش‎ها فرق داشتنه. سال ۱۹۰۸ اولین گروهی که سازماندهی داشته ره اتا بازنشستِ دکتر بساته و ونه نوم ره «بودی اوتومو» بی‌یشته و ویشته فرهنگی انجمن بی‌یه که روشن‌فکرون ونه دله جمع بینه. سال ۱۹۱۲ «سرکت اسلامی» (انجمن اسلامی) تأسیس بیّه که ونه رییس، عمر سعید جوکرامینتو، سیاست وسه نظر دائه و گروه اعضا فقط هفت سال دله به چارصد هزار نفر برسی‌یه. تقریباً همین سال‌ها چنتا دیگر حزب هم بساته بینه که «اوراسیای حزب»، «هنسولینده»، «هلندِ هندِ سوسیال دموکرات انجمن» و «اندونزی کمونیست حزب» وشون دله مهمته بینه. این حزبون ناسیونالیسم سر چرخ گیتنه ولی هرکامین شه روش ره داشتنه. وشون اعضا هم خله گدر مشترک بی‌یه. سرکت اسلامی و سوسیال‌دموکرات انجمن ائتلاف هاکردنه و کمونیست‌ها همراهی کمینترن دله شرکت هاکردنه.

جهونی جنگ اول تموم بیه په، هلندِ حکومت اتا محلی مِیلس تشکیل هدا که وه ره «خلق شورا» یا Volksraad گاتنه. این میلس دله سه نژاد نماینده داشتنه که هلندی‌ها، اندونزیایی‌شون و اجنبی آسیایی‌ها بینه. میلس باعث بیه گپ و گفت پیش بئه ولی عملاً اختیاراتی نداشته. بعضی احزاب این میلس دله نماینده داشتنه و بعضی‌شون گاتنه فقط مبارزه جه بنشنه استعمار ره درهاکردن. سال ۱۹۲۱ سرکت اسلامی دله، که گتترین حزب بی‌یه، اختلاف و مرافعه دکته و تصمیم بیتنه کمونیست‌ها ره حزب دله جه درهاکنن. اینتی وشون اتحاد دپاشنی بیه و دِ شقه بینه. سال‌های ۱۹۲۶ و ۱۹۲۷ شورش هاکردنه ولی هلند وشون شورش ره سر دخاسنی‌یه.

احمد سوکارنو، اندونزی ِانقلابیون رهبر

سال ۱۹۲۶ باندونگ شهر دله اتا کتابخونی گروه راه دکته که جوون ِروشنفکرون ونه دله عضو بینه. این گروه یواش-یواش ناسیونالیستی ایده طرفدارون ره جذب هاکرده. این گروه نخاستنه فقط اسلامی یا فقط کمونیستی گروه بوئن و هرتی آدم که استقلال و هلند جه سیوا بیّن دمبال دیّه ره جذب کردنه. احمد سوکارنو این گروهِ رهبر بی‌یه که دانشجوها ره ویشته هدف گیته. گروه شه نوم ره دمبال‌ته عوض هاکرده و پرهیمپونان اندونزیا (اندونزی اتحادیه) بی‌یشته. این گروه برعکس سرکت اسلامی، حاضر نینه که هلندِ حکومت جه کنار بئن و خلقِ شورا دله نماینده نرسنینه. این اتحادیه کمی بعد شه اسم ره «اندونزی ناسیونالیست حزب» یا PNI بی‌یشته.

روز ۲۸ اکتبر ۱۹۲۸ جوون ِناسیونالیست‌ها حزبی اختلافات ره کنار بی‌یشتنه و اتا بیانیه هدانه که و باتنه اندونزی فقط اتا ماری وطن، اتا متحد مردم و اتا اندونزیایی زوون دارنه. این روز ره بعنوان اندونزیایی زوون ِبساتن روز اشناسنّه و این کشور تاریخ دله مهم هسته.

اواخر سال ۱۹۲۹ سوکارنو شه رفقون همراهی دستگیر و محاکمه بیه و تا ۱۹۳۱ زندون دیّه. وقتی وه آزاد بیّه، PNI دله خله اتفاقات دکت بی‌یه و حزبی سازماندهی زیر-زبر بئی بی‌یه. محمد هاتا و سوتان سجاهریر حزب دله ریاست داشتنه. سال ۱۹۳۳ گرد وشون‌ها ره بیتنه و تبعید هاکردنه. بعضی ناسیونالیست‌ها ره راقاضی دمبدانه که هلند جه همکاری هاکنن و «پاریندرا» ِحزب خلق ِشورا دله عضو بیّه. ولی جوون‌ترها سال ۱۹۳۷ اتی رادیکال حزب بساتنه که ونه نوم «گِریندو» بی‌یه. گریندو زمونی که جهونی جنگ دوم شروع بیّه، بائوته اسا نازی آلمان شکست هدائن تا هلند درهاکردن، اولی مهمتر هسته. اوائل ۱۹۲۴ جاپون حمله هاکرده و جاوه ره بیته.

جهونی جنگ دوم

جاپون دوره

اون گادر که جاپون، جنگ دله بمو و اندونزی ره بیته، گردِ هلندی مقامات ره دستگیر و زندونی هاکرده و همینسه مجبور بیّه اندونزیایی بومی‌ها ره میدون هاده که شه کار ره پیش بَوِره. اینتی راه وا بیّه که اندونزی ِناسیونالیستون هم میدون دکفن. جاپون ویشته خاسته این منطقه‌ی منافع جه استیفاده هاکنه و شه جنگ ره پیش بَوِره. سوکارنو جاپونی‌ها ره راقاضی دمبدا که وشون ِبعضی بخاستی جه موافقت هاکردنه و اتا سازمان، «پوترا» نومی، بساته که ونه ریاست ره بیته و جاپونی‌ها جه مذاکره کرده و اینتی کشورِ رهبر بیّه. جاپونی‌ها سال ۱۹۴۳ اونجه اتا پچیک ارتش داوطلبون جا بساتنه که بعدته اندونزی ِانقلابیون ِارتش ِهسته بیّه.

مارس سال ۱۹۴۴ جاپون دی‌یه که پوترا ویشته دره اندونزی ناسیونالیست‌ها ره خدمت کنده تا جاپون ِامپراتوری ره؛ همینسه اتی دولت بساتنه و ونه جایگزین هاکردنه. شیش ماه بعد، جاپون که دیّه جنگ ره باخته، اعلام هاکرده خانّه اندونزی ره شه‌گردونی یا خودمختاری هادن. آگوست سال ۱۹۴۵ هم سوکارنو و هاتا ره بخاستنه بئن سایگون و اونجه وشون ره قول هدانه که اندونزی ره بزودی استقلال دنّه. زمونی که سوکارنو و هاتا وردگرستنه باتاویا (جاکارتا)، اطرافیون وشون ره مزراب بی‌یشتنه که هرچی زودته اعلان استقلال هاکنن. روز ۱۷ آگوست ۱۹۴۵، صبح جمندری، سوکارنو و هاتا اتا بیانیه هدانه و اندونزی ره اتا سیوا کشور بخوندستنه.

انقلاب

زمونی که جاپون جنگ ره بباخته و تسلیم بیّه، اندونزی دله ناسیونالیست احزاب شه وسّه اساسی قانون بنویشتنه و سوکارنو ره رییس‌جمهور اعلام هاکردنه و دولت و پارلمون تشکیل هدانه. بریتانیای نیروها که بمو بینه جاپون ِارتش جا جنگ دکفن، سرصاب بینه که اندونزی ِدولت ره ننشنه دست‌کم بیتن. اواخر ۱۹۴۵ و اویل ۱۹۴۶ باندونگ ِشهر دله و نوامبر ۱۹۴۵ سورابایا دله مردم بریتانیایِ ارتش دیم‌به‌دیم هرستانه و سوربایا دله سه هفته جنگ ادامه داشته. سوماترا و سولاسی جزیره‌ئون دله هم شورش راه دکت بی‌یه. هلندی‌ها خاستنه بی هاپرس-نپرس شه شرقی هند ره پس بَیرن ولی وقتی سرصاب بینه که جاوه ره براحتی ننشنه بیتن، ۲۵ مارس ۱۹۴۷، اتا توافق‌نومه امضا هاکردنه و نخست‌وزیر سجاهریر جه اینتی طی هاکردنه که هلند هرگدر مناسب بی‌یه، شه حاکمیت ره هاده اندونزی ِفدرال ِدولت دست.

این پیمون‌نومه انده توضیح و تفسیر بیّه که شه ارزش ره از دست هدا. هلند خاسته زورپشتی جاوه دله قدرت ره پس بیره. ژوئیه ۱۹۴۷ نظامیون ره برسنی‌یه که جمهوری ره لاب بدن. متحد ملل سازمان هم دخالت هاکرده ولی هلندی‌ها شه کار ره ادامه هدانه. جمهوری‌خاهون دله هم دِ چلّه بَینه و بعضی‌شون گاتنه ونه هلندِ دولت جه جنگ دکتن و مذاکره جواب ندنه. سال‌های ۱۹۴۶ و ۱۹۴۸ دِ تا کمونیستی شورش جمهوری ره هپاتنه ولی سرکوب بینه. نهایتاً آگوست ۱۹۴۹ هلندی‌ها شهر لاهه دله کنفرانس بی‌یشتنه و قبول هاکردنه که تا ماه دسامبر «اندونزی سیوای متحدِ ایالات» ره برسمیت بشناسن و غیر از غربی گینه، باقیِ جزایر ره این دولت ره تحویل هادن. غربی گینه سر هم قرار بیّه که دمبال‌ته مذاکره هاکنن.

مستقل اندونزی دوره

پارلمونی نخست‌وزیرون دوره

سال ۱۹۵۰ اندونزی شه فدرال ِاساسی قانون ره کنار بی‌یشته و اتا موقتِ اساسی قانون ره ونه عوض، رسمیت هدا. پیش از این کشور دله احزاب جاهِکِت بینه و همینسه اندونزی پارلمونی بموندسته و سوکارنو ره هم رییس‌جمهور بی‌یشتنه که تشریفاتی بی‌یه و خله اختیارات نداشته. «مَسیومی» مسلمون ِملّائون حزب بی‌یه که ویشترین طرفدار ره داشته و ونه اتا چلّه «نهضت العلما» (NU) سال ۱۹۵۲ اصلی حزب جه سیوا بیّه. «ناسیونالیست پارتی» (PNI)، «کمونیست پارتی» (PKI)، «موربا - ناسیونال‌کمونیست پارتی» و چنتا پچیک‌ته حزب «پارتای سرکت اسلام» و «سوسیالیست پارتی» واری. تا سال ۱۹۵۵ احزاب توافق پشتی قدرت ره شه میون رسد کردنه. سال ۱۹۵۵ اولین انتخابات برگزار بیه و با این که مردمون ویشته بی‌سواد بینه، موفقیت‌آمیز انجام بیه و چارتا اصلی حزب، میسومی و نهضت‌العلما و ناسیونالیستون و کمونیستون، شه ره جور بکشینه. این چارتا میون، فقط کمونیست پارتی ات‌که بچم سیاست داشته و سه‌تا دیگه هئی واری فکر کردنه. حوزه‌های رأی اینتی تنک-ترو بی‌یه که کشاورزی مناطق ویشته اسلامی حزب‌ها ره رأی دانه و جاوه‌ی تجاری شهرون و بنادر ویشته کمونیست و ناسیونالیست حزبون په شینه. همینسه مردم دِ چلّه بینه؛ اتی ره «سانتری» (تسبیح ئو کش مسلمون) گاتنه و اتی دیگر ره «آبانگان» (بی‌تعصب مسلمون) گاتنه.

دهه ۱۹۵۰ نخست‌وزیرون پشت به پشت تغییر کردنه. اینتی باعث بیّه مردم اتی ناامید بوون. انقلاب ِپیروزی و شهیدون ِفداکاری جه برسی بینه حزبی رقابتون و گروه‌های شه‌ورگجی دوره جه. جاوه‌ی پرجمیعت جزیره و اتی جزیره‌ئون که ویشته تولیدکر بینه، رقابت پیدا هاکرد بینه. دسامبر ۱۹۵۶ این مسائل نارضایتی ره ویشته هاکرد بی‌یه و بعضی شهرون دولت ره هاپتنه. میناهاسا، سولاسی ِجزیره ور، ویشترین اعتراضات ره داشتنه.

	عکس	نوم (بزا–بمرد)	دوره			حزب
			نصب	عزل	مدت
اندونزی متحد ایالات (۱۹۴۹–۱۹۵۰)
		محمد هاتا (1902–1980)	۲۰ دسامبر ۱۹۴۹	۶ سپتامبر ۱۹۵۰	۲۶۰ روز	مستقل
اندونزی جمهوری (۱۹۴۹–۱۹۵۰)
		سوسانتو تیرتوپرودیو (1900–1969) (Acting)	۲۰ دسامبر ۱۹۴۹	۲۱ ژانویه ۱۹۵۰	۳۲ روز	ناسیونالیست
		عبدالحلیم (1911–1988)	۲۱ ژانویه ۱۹۵۰	۶ سپتامبر ۱۹۵۰	۲۲۸ روز	مستقل
متحد جمهوری (۱۹۵۰ به یور)
		محمد نتسیر (1908–1993)	۶ سپتامبر ۱۹۵۰	۲۷ آوریل ۱۹۵۱	۲۳۳ روز	میسومی
		سوکیمان ویرجوسانجوجو (1898–1974)	۲۷ آوریل ۱۹۵۱	۳ آوریل ۱۹۵۲	۳۴۲ روز	میسومی
		ویلوپو (1908–1981)	۳ آوریل ۱۹۵۲	۱ اوت ۱۹۵۳	۱ سال، ۱۲۰ روز	ناسیونالیست
		علی ساسترومیدجوجو (1903–1976)	۱ اوت ۱۹۵۳	۱۲ اوت ۱۹۵۵	۲ سال، ۱۱ روز	ناسیونالیست
		برهان‌الدین هارهاپ (1917–1987)	۱۲ اوت ۱۹۵۵	۲۶ مارس ۱۹۵۶	۲۲۷ روز	میسومی
		علی ساسترومیدجوجو (1903–1976)	۲۶ مارس ۱۹۵۶	۹ آوریل ۱۹۵۷	۱ سال، ۱۴ روز	ناسیونالیست

سوکارنو که هنتا رییس‌جمهور بی‌یه و شه تشریفاتی مقوم دست خسته بئی‌بی‌یه، نارضایتی‌ها جه استیفاده هاکرده تا اساسی قانون دله دست بَوِرده. ونه معاون، محمد هاتا، شه مقوم جه کناره هایته و سوکارنو مردم ره بائوته لیبرال دموکراسی امه بدرد نخارنه چون امه فرهنگ جه نسازنه. اِما ونه اتی «هدایت‌بئی دموکراسی» په دوّیم که اندونزی ِبومی روش واری، مشورت و اجماع جه مملکت ره اداره هاکنیم و این روشی که روستاها دله دره ره ونه ملی اجرا هاکنیم. وه اتی ملی شورا بساته که چارتا حزب ِنماینده‌ئون ره همراه با کشاورزون، روشن‌فکرون، کارآفرینان، ملّائون، نظامیون، زنان و... واری نماینده‌ئون ره ات‌جا دعوت هاکرده و وشون قرار بیّه که رییس‌جمهور دستِ بـِن راه ره هدار هاکنن. اینتی بیّه که حزبی پارلمون ره کنار بی‌یشتنه و جوآندا کارتاویجاجا اتی بی‌حزب دولت ِنخست‌وزیر بیّه.

سوکارنو دوره

اواخر ۱۹۵۷، اندونزی ارتش نهب بکارده و هلندی‌های اموال ره تصرف هاکرده و چون هلند ِدولت غربی گینه ره پس ندائه. ارتش اینتی اقتیصاد دله وارد بیّه. اتی بگذشته، ۱۹۵۸، اسلامی احزاب سوماترا دله اتا انقلابی جمهوری بساتنه که خاسته شه ره جاکارتایِ دولتِ جایگزین معرفی هاکنه و سولاسی ِنظامیون هم ونجه پشتی کردنه ولی ارتش این شورش ره دخاسنی‌یه. ارتش شه لینگ‌چک ره قائم بی‌یشته و سوکارنو هم وشون جه هم‌باز بی‌یه.

احمد سوکارنو سال ۱۹۵۹ دستور هدا که قدیمی اساسی قانون ره دِباره رسمیت هادن تا رییس‌جمهورِ اختیارات ویشته بوو. وه اتا مشورتی میلس بساته و ونه اعضا ره شه انتخاب هاکرده. البته دمبال‌تر، زمونی که این میلس ونه بودجه ره قبول نکرده، میلس ره منحل هاکرده و اتی مشورتی پارلمون ونه جاسر بی‌یشته. سوکارنو فقط ملی هویتِ قراب بدائن سر توجه کرده؛ زمونی که هلندی شرکتون ره ارتش بیته، اندونزی اقتیصاد ضرر هاکرده و هر سال وضع بدتر بی‌یه ولی سوکارنو فقط ملی بنائون، شعارون و اینان چیزهای دمبال دیّه و سال ۱۹۶۲ آسیایی کائون میزبان بیّه. اوایل دهه ۱۹۶۰ صادرات خله کم بینه، تورم روز-به-روز ویشته بی‌یه و دولتِ بدهی بالا شی‌یه ولی سوکارنو دست هچّی برنمو. وه شه حکومتِ دوره سعی داشته ارتش و کمونیستون میون تعادل ایجاد هاکنه. ارتش خاسته کمونیستون ِکنگره و روزنومه ره تعطیل هاکنه که سوکارنو نی‌یشته.

سوکارنو خارجی امور دله بی‌طرفی راه ره پیش هایته و سال ۱۹۵۵، سرد جنگ زمانه، شه ره غیرمتعهد کشورون ِرهبر معرفی هاکرده. وه گاته کشورون دِ رج دله جا گیرنه: اونان که قدیمی نظم هستنه و په شونّه و اونان که جدیدِ نظم ره پیش کشنّه. سال ۱۹۶۲ اندونزی انده هتته تا هلند ره راقاضی دمبدا غربی گینه ره پس هادن. سال ۱۹۶۹ اتا رفراندوم دله غربی گینه‌ی مردمون رأی هدانه که اندونزی ِکشور دله حیساب بئن. سپتامبر ۱۹۶۳ مالزی کشور بساته بیّه په، اندونزی اعتراض هاکرده که چه ونه مالزی این منطقه دله کشور بساجه و اندونزی خاسته شه سامون سر بی‌یله ولی موفق نیّه و اعتراض وسّه ۱۹۶۵ متحد ملل ِسازمان جه بریم بمو.

سوهارتو دوره

ژنرال محمد سوهارتو، اندونزیِ دومین رییس‌جمهور

اول اکتبر ۱۹۶۵ چنتا ژنرال که شه نوم ره «۳۰ سپتامبر جنبش» بی‌یشت بینه، چند نفر ره بکوشتنه و ارتش سریعاً وارد بیّه و وشون ره سرکوب هاکرده. تا نماشون نرسی‌یه، ژنرال سوهارتو قدرت ره قبضه هاکرده و نظامی‌حکومت تشکیل هدا. وه گاته توطئه‌چی‌ها خاستنه سوکارنو ره بکوشن و اِما وشون دم ره بیتمی. ارتش کمونیست‌ها ره اتهام بزو که وشون باعث-بانی این حرکت بینه. همینسه شروع هاکردنه گردِ کمونیست‌ها ره بَیتنه و جاوه و بالی دله هشتاد هزار الی یک میلیون کمونیست و کمونیست‌مونا ره بکوشتنه. این عملیاتون دله کمونیست‌ها حقوق لینگ‌لو بیّه و وشون ره بی محاکمه کاشتنه. این کودتا سوکارنویِ جایگاه ره ضعیف هاکرده و تعادل ره بهم بزو. مارس ۱۹۶۶ ارتش وه ره مزراب بی‌یشته که شه بعضی اختیارات ره هاده سوهارتو ره. سوهارتو، که ارتشِ رییس ستاد بی‌یه، ات‌دقستی کمونیسم ره ممنوعه هاکرده و تا سال ۱۹۶۸ کم‌کم شه ره رییس‌جمهوری جه برسنی‌یه و دستور هدا سوکارنو ره دستگیر هاکردنه و تا زمونی که نمرده، وه ره سره دله زندونی داشتنه.

سوهارتو که بقدرت برسی‌یه، مالزی جه آشتی هاکرده و متحد ملل دله وردگرسته و سال ۱۹۶۷ آسئان ِمؤسسین جه هم بی‌یه. سوهارتو اقتیصاد دله اصلاحات انجام هدا؛ خارجی بدهی ره کم‌ته هاکرده و خارجی‌ها جه کومِک گیته. سال ۱۹۶۷ جه قوانین ره تغییر هدا که خارجی سرمایه‌دارون بئن و اندونزی دله شرکت بساجن و بخش خصوصی کار ویشته بوو. نفت فروش هم بالا بورده و خصوصاً جاوه‌یِ جزیره دله خله شرکتون کارخنه ساتنه. چون ارتش هم سوهارتو پشتی ره کرده، ثبات سیاست دله وجود داشته و کشور خجیر اداره بی‌یه. مهمترین اشکالی که وه ره گیتنه، طبقاتی اختلاف بی‌یه که خله بالا بورد بی‌یه چون ثروت ویشته کسایی ره رسی‌یه که خارجیون جه معامله کردنه و خرید-فروش دله دینه. سوهارتویِ وچون هم خله اقتیصادِ سر سوار بینه و نفت جه بی، تا بانکداری و تلویزیون و جاده بساتن سر نقش داشتنه.

سوهارتو ارتش جه نزدیک بی‌یه ولی اساسی قانون ره هم توجه کرده. سال ۱۹۷۳ چارتا اسلامی حزب «توسعه‌ی متحد حزب» (PPP) ره بساتنه و پنج‌تا غیراسلامی حزب هم «اندونزی دموکراتیک حزب» ره تشکیل هدانه. اتا غیرحزبی گروه، «گلکار» نومی، بساته بیّه که اقشارِ نماینده‌ئون ره گرد کرده و اتا حزب واری بیّه. این حزب سوهارتو پشتی ره هکرده و دولت فشار یارده که مردم وه ره رأی هادن. گلکار هر دوره رأی یارده و اینتی سوهارتویِ ریاست جمهوری هم ادامه پیدا هکرده.

اندونزی ِاستان‌ها دله قدیم واری منطقه‌ای جنبش‌ها خله نَینه ولی هنتا استان‌ها اینتی گاتنه که حکومت جاوه‌ای هسته. غربی گینه شه رفراندوم جه رأی هدا بی‌یه که اندونزی دله بمونده ولی این منطقه دله اتی آزادی‌خاهون دینه که خاستنه این منطقه ره سیوا هاکنن. ارتش وشون ره سرکوب کرده. شرقی تیمور هم اتی پچوک شر بی‌یه که سوندایِ جزیره دله دیّه و قدیم پرتغال مستعمره بی‌یه. شرقی تیمور مردم هم نخاستنه اندونزی دله دوون و شورش کردنه. ارتش وشون ره بستا هاکرده و این وسط ده‌ها هزار نفر آدم ره بکوشتنه. افراطی مسلمون‌ها هم دولت جه مخالف بینه و مدرنیسم جه مخالفت کردنه. دانشجوها هم چن صوه دولت جه مخالفت هاکردنه و تظاهرات یشتنه. سال ۱۹۹۷ چن منطقه محلی شورش‌هایی داشتنه که باعث بی‌یه گلکارِ حزبِ رأی ویشته بوو و ونه حاکمیت دمباله داره. چینی‌ها هم این گدر معضل بَینه؛ خدی اندونزی چینی مردمونی داشته که هزارون سال اونجه دینه و اندونزیایی گپ زونه ولی ات‌گال چینی مهاجرون هم بمونه کشور دله و شه فرهنگ ره هم یاردنه و مردم وشون جه جری بینه.

سوهارتو زمون، اندونزی خارجی امور دله خار نقش داشته. وشون پاپوآ نو گینه سامون ره میّن هاکردنه و مرزی مشکلات ره حل هاکردنه، استرالیا جه سال ۱۹۸۹ اوقیانوس ِسامون وسّه توافق هاکردنه، آسئان دله سال ۱۹۷۸ تصمیم بیتنه که نی‌یلن ویتنامی‌شون بئن کامبوج ره بیرن و سال‌های ۱۹۸۹-۹۰ هندوچین بحران‌ها دله میونجی‌کری کردنه.

ژوئیه ۱۹۹۷ اتا پولی بحران تایلند دله اتفاق دکته که آسئان ِباقی اعضا ره هم درگیر هاکرده. اندونزی ِروپیه خله آمریکای دلار جه وابستگی داشته و وشون بانک‌ها هم مشکلاتی داشتنه که باعث بیّه سوهارتو مجبور بوو پول بین‌المللی صنق جه قرض بخاهه. پولِ صنق وشون وسّه شرط بی‌یشته ولی سوهارتو نخاسته شروط ره انجام هاده. همین گدر ونه زنا هم دکته، بمرده و وه شه هم مریض بی‌یه و مردم خَوِر گیتنه که سوهارتو کی خانه ریاست جمهوری ره ول هاکنه. با این چنین، سوهارتو سال ۱۹۹۸ اَی رییس‌جمهور انتخاب بیّه. روز ۹ مه ۱۹۹۸ سوهارتو اتا سفر بورده قاهره و همین گدر چارتا جوون ره پلیس جاکارتا دله بکوشته. دانشجوها و مردم ره غض هایته و دکلستنه میدون دله و هزار نفر درگیری‌ها دله بمردنه. ۱۱ روز بعد، دانشجوها بوردنه پارلمون ره بیتنه و جدیدِ دولتِ وزیرون هم شه ره کنار بکشینه. فردا، ۲۱ مه ۱۹۹۸، سوهارتو ریاست جه کنار بکشی‌یه و ونه معاون، بشارالدین یوسف حبیبی، قسم بخرده که خار رییس‌جمهور بوئه.

معاصر رییس‌جمهورون

سوهارتو که ریاست جمهوری جه کنار بورده، تا مدت‌ها ونه جانشین‌ها هیچ‌کمین موفقیت نداشتنه و نتونستنه شه پنج‌سالی ریاست ره سر هاکنن. حبیبی دوره شرقی تیمور اندونزی جه سیوا بیّه و انده وه ره کتره باتنه که شه استعفاء هدائه. ونه په، عبدالرحمان وحید بقدرت برسی‌یه که نهضت‌العلمایِ عضو بی‌یه و اتی میونه‌رو اسلام په‌روو بی‌یه و اینتی غیراسلامی حزبون و اسلامی حزبون ونه سر توافق هاکردنه. وه نتونسته پارلمونی احزاب، ارتش و دیگه سیاسی جریون‌ها ره به تعادل برسنه و همینسه سال ۲۰۰۱، فقط ۱۹ ماه پسی، استیضاح بیّه. مگاواتی سوکارنوپوتری نفر بعدی بی‌یه که سوکارنویِ کیجا بی‌یه. وه مبارزه با تجزیه‌طلبون و اقتیصاد سر شعار دائه ولی سیواخاهون ِجنبش‌ها کشور ره سرهاییت بی‌یه و سیاسی فساد زیاد بی‌یه. این گدر گلکارِ حزب انتخابات دله ویشته رأی بیارده و قرار بیّه اولین بار وسّه رییس جمهور ره مردم مستقیماً انتخاب هاکنن. رأی‌گیری دور دوم جه بکشی‌یه و مگاواتی انتخابات دله سوسيلو بامبنگ يودهويونو جه شکست بخرده. اواخر سال ۲۰۰۴ اتا گتِ سونامی بمو و آچه ره لائیز بشسته و خله مرگ-میر ببار بیارده. يودهويونو اقتیصاد و سیاست سره ثبات ایجاد هکرده و سال ۲۰۰۹ ِپارلمونی انتخابات دله ویشترین رأی ره بیارده و دومین بار وسّه سال ۲۰۰۹ رییس‌جمهور بیّه. اتی زلزله غربی سوماترا دله سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ هزارون نفر ره بکوشته و زخمی هاکرده. جاوه وسط هم اتا آتشفشون سر در هاکرده و ۱۳۰ هزار نفر منطقه ره تخلیه هاکردنه. با این‌چنین، يودهويونو دوره اقتیصاد وضع خله بتتر بیّه و تورم تا ۵ درصد کاهش پیدا هاکرد بی‌یه. سال ۲۰۱۳ مالی فساد دولتِ اعضا دله کشف بیّه که باعث بیّه يودهويونو انتخابات دله لطمه بخرده و مگاواتی ِحزب این صوه جوکو ویدودو معروف به «جوکووی» ِرهبری جه انتخابات ره بَوِره. سال ۲۰۲۴ انتخابات دله هم پرابوو سوبیانتو که اتا نظامی بی‌یه و دفاعِ وزارت ره پیش از این داشته، اتا ائتلاف جه ویشترین رأی ره بدست بیارده.

• 
  بی. جی. حبیبی
• 
  عبدالرحمان وحید
• 
  مگاواتی
• 
  يودهويونو
• 
  جوکووی
• 
  سوبیانتو

جوغرافی

اندونزی کشور گتی ۲۰۴۲۰۲۴ میلیون مربع‌کیلومتر هسه. اندونزی جمعیت ۱۹۷ میلیون نفر به‌یور هسه. اینتا کشور أتا دنیا پـِر جمعیت‌ترین کشورون هسه. ونه هوا ویشتر اوستوایی هسه.

اندونزی اتا مجمع‌الجزایر هسته. ونه جزایر ره دسته‌بندی کننه و راحتی وسّه وشون ره چنتا اصلی دسته دله رسد کننه. البته بعضی این جزیره‌ئون فقط اندونزیه نینه و دیگه کشورون جا مشترک هستنه. این نقشه دله غرب به شرق (چپ به راست) اینان ره وینّی:

سوماترا      بورنئو یا کالیمانتان (مالزی و برونئی هم‌باز)      جاوه      پچوک سوندای یا نوسا تنگارا (شرقی تیمور هم‌باز)      سولاسی یا سلبسی      ملوک جزایر      نو گینه (پاپوآ نو گینه هم‌باز)

مردمون

اندونزی جایی قرار بیته که دِتا گتِ جمیعت قرار دارنه: ونه غرب آسیایی‌ها و ونه شرق ملانزیایی‌ها. این کشورِ مردم باقی شرقی آسیایِ کشورون جه شباهت دارنه و ونه جمیعت هم ویشته ملانزیایی‌تبار هستنه. اندونزی ِرسمی شعار «اتحاد تنوع دله دره» هسته که همین چن فرهنگی و چن زوونی ره سراق دنه. بیش از سیصد جور قومیت و شیش‌صد جور زوون این کشور دله وجود دارنه. تمومِ دنیای گت‌گت‌ِ دین اونجه درنه و بعضی محلی باورها هم پیدا وونه. طبیعتِ موانع باعث هسته که شهرون به کنار، این ور سی تا اون ور سی، این هن تا اون هن، فرهنگشون خله هئی جا فرق کنده. بعضی یلاقی کوهون سوماترا، بورنئو و سولاسی دله تا قرن نوزهم قدیم بومیون واری بینه و هیچکس خارج جه اونجاهان نشی بی‌یه. جاوه‌ی کناره و شرق هم بعضی جزیره‌ئون هنتا شه سنتی ویژگی ره حفظ دارنه یا بالی ِجزیره هنتا هندو-بودایی سنت‌ها ره دارنه و باقی مناطق جه جیراجور فرق کننه.

حدود ۸۶ درصد مردم اندونزی دله مسلمون و بقیه مسیحیت، هندوییسم یا بودیسم په‌روونه. احمدیه هم حدود دویست هزار هوادار دارنه.

تقسیمات

آچه

شمالی سوماترا

غربی سوماترا

ریائو

ریائو جزیره‌ئون

بانگکا-بلیتونگ

جامبی

جنوبی سوماترا

بنگکولو

لامپونگ

بانتن

جاکارتا ناحیه

غربی جاوه

میونی جاوه

یوگیاکارتا ناحیه

شرقی جاوه

بالی

غربی نوسا تنگارا

شرقی نوسا تنگارا

غربی کالیمانتان

میونی کالیمانتان

شرقی کالیمانتان

جنوبی کالیمانتان

شمالی سولاوسی

شمالی ملوک

میونی سولاوسی

گورونتالو

غربی سولاوسی

جنوبی سولاوسی

جنوب‌شرقی سولاوسی

ملوک اوستان

غربی پاپوآ

پاپوآ

اینان اندونزی ِایالات و نیشتنگائون و... هستنه:

سوماترا آچه* – آچه بندر شمالی سوماترا (Sumatera Utara) – مدان غربی سوماترا (Sumatera Barat) – پادانگ ریائو – پکانبارو ریائو (Kepulauan Riau) – تانجونگ پینانگ جامبی – جامبی جنوبی سوماترا (Sumatera Selatan) – پالم‌بانگ بانگکا-بلیتونگ (Kepulauan Bangka-Belitung) – پانگکال پینانگ بنگکولو (Bengkulu) – بنگکولو شهر لامپونگ – بندر لامپونگ جاوه جاکارتا* (Daerah Khusus Ibu Kota Jakarta)  – Jakarta بانتن – سرانگ غربی جاوه (Jawa Barat) – باندونگ میونی جاوه (Jawa Tengah) – سمارانگ یوگیاکارتا ناحیه* (Daerah Istimewa Yogyakarta) – یوگیاکارتا شرقی جاوه (Jawa Timur) – سورابایا پچیک سوندا بالی – دنپاسار غربی نوسا تنگارا (Nusa Tenggara Barat) – ماتارام شرقی نوسا تنگارا (Nusa Tenggara Timur) – کوپانگ کالیمانتان غربی کالیمانتان (Kalimantan Barat) – پونتیاناک میونی کالیمانتان (Kalimantan Tengah) – پالانگ‌کارایا جنوبی کالیمانتان (Kalimantan Selatan) – بانجارماسین شرقی کالیمانتان (Kalimantan Timur) – ساماریندا سولاوسی شمالی سولاوسی (Sulawesi Utara) – مانادو گورونتالو – گورونتالو میونی سولاوسی (Sulawesi Tengah) – پالو غربی سولاوسی (Sulawesi Barat) – ماموجو جنوبی سولاوسی (Sulawesi Selatan) – ماکاسار جنوب‌شرقی سولاوسی (Sulawesi Tenggara) – کنداری ملوک جزایر ملوک – آمبون شمالی ملوک (Maluku Utara) – سوفیفی غربی نو پاپوآ پاپوآ* (Papua) – جایاپورا غربی پاپوآ* (Papua Barat) – مانوکواری میونی پاپوآ* (Papua Tengah) – نبیره جنوبی پاپوآ* (Papua Selatan) – مرائوکه جنوب‌غربی پاپوآ* (Papua Barat Daya) – سورونگ یلاقی پاپوآ* (Papua Pegunungan) – وامنا نگارخنه اندونزی National Museum of Indonesia in Central Jakarta Wisma 46, Indonesia's tallest office building, located in the middle of Jakarta skyscraper. Jalan Thamrin, the main avenue in Central Jakarta A train at Gambir station in Central Jakarta The Bung Karno Stadium is capable of hosting 100,000 spectators Map of Indonesia Provinces of Indonesia Malioboro, the most famous street in Yogyakarta city Trans Jogja Bus. A bus rapid transit system in Yogyakarta city A selection of Indonesian food, including Soto Ayam (chicken soup), sate kerang (shellfish kebabs), telor pindang (preserved eggs), perkedel (fritter), and es teh manis (sweet iced tea) An Indonesian Army infantryman participating in the U.N.'s Global Peacekeeping Operation Initiative Pindad Panser "Anoa" shown during Indo Defense and Aerospace Expo 2008 B-25 Mitchell bombers of the AURI in the 1950s A Javanese engineer closes one of the gun bay doors on a Dutch Buffalo, January 1942. GE U20C in Indonesia, #CC201-05 GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22 GE U20C full computer control locomotive in Indonesia, #CC204-06 پانویس منابع