کنیا

Republic of Kenya کنیا
ملی شعار: همه باهم کار میکنیم (متحد میشویم)
ملی سرود: ای خدایی که مارا خلق کردی !
کنیا ِموقعیت
نیشتنگا (و گتترین شهر)		نایروبی شرقی′۴۸°۳۶ جنوبی′۱۶°۱
رسمی زوون		سواحلی و انگلیسی
حکومت ِنوع		جمهوری
حاکمون نوع  • رئیس جمهور • نخست وزیر		اوهورو کنیاتا
موارد منجر به تشکیل  تاریخ  اعلان جمهوری		۱۲ دسامبر ۱۹۶۳ ۲۲ دسامبر ۱۹۶۴
گتی
-	گتی	۵۸۰٬۳۶۷کیلومتر مربع (۴۷ام)
-	‌ئو‌ (٪)	۲٫۳
جمعیت
-	سرشماری	۳۷٬۹۵۳٬۸۴۰  (۳۶ام)
-	جمعیت انبسی	۵۹‎/km۲‏ (۱۴۰ام)
پول یکا		شیلینگ (KSH)
زمونی منطقه		EAT
اینترنتی دامنه		.ke
تلفن پیش‌شماره		+۲۵۴

کنیا آفریقایی کشوری در منطقه شرقی آفریقا و در همسایگی دریاچه ویکتوریا قرار دارد.نایروبی پايتخت این کشور هست و مومباسا، کیسومو و ناکورومهمترین شهر های این کشور هستند.

کنیا دله هشت‌تا استان دَرنه که هرکامین ره اتا استاندار اداره کانده. هر استان شه هفتاد و یک منطقه، هر منطقه ۲۶۲ بخش و هر بخش ۱۰۸۸ ناحیه جه تقسیم وانّه. دولت استانداریون سَر نظارت کانده.

این کشور جمعیت آخرین سرشماریون دله ۳۷٬۹۵۳٬۸۴۰ نفر بی‌یه. هفتاد و سه درصد مسیحی، نوزّه درصد آنیمیست و شیش درصد مسلمون هستنه. وشون ِرسمی زوونون سواحلی و انگلیسی هسته.

تاریخ

ماقبل تاریخ

تورکانایِ ریکا وَچه‌یِ اسکلت

فسیل‌هایی که پیدا بیینه گانّه که کاله‌دارون تا ۲۰ میلیون سال پیش کنیا دله دَیینه. بعضی فسیل‌ها که تورکانا دریاچه پَلی دَیینه هم سِراق دانه که آدِم‌مونائون (= انسان‌های اولیه) ۵/۲ میلیون سال پیش اونجه زندگی کاردنه. سال ۱۹۸۴، ریچارد لیکی و کامویا کیمئو اتا ریکا وَچه اسکلت ره تورکانایِ دریاچه پَلی کشف هاکردنه که مربوط به ۶٫۱ میلیون سال پیش بی‌یه. این کشور صدها فسیل دایناسورون جه پیدا بیّه که بعضی‌شون دویست میلیون سال پیش شِنه.

سواحلی شهرون ِاستعمار

ایرانیون و عربون قدیم جه کنیایِ سواحل دله دَیینه ولی پرتغالیون اولین استعمارکرونی بینه که کنیا ره علناً اشغال هاکردنه. وشون اوایل سواحل ره بَییتنه و اونجه دَیینه ولی رسماً سال ۱۵۰۵ میلادی جه پرتغال جنگونی ره شروع هاکرده تا آفریقایِ شرق ره کلاً شه وسِّه بَیره. وشون کاری هاکردنه که شرقی آفریقایِ حاکمون تموم وشون ره مالیات دانه و ضمناً اینتی تونِستنه هند اوقیانوس ره کنترل هاکنِن و اونجه‌یِ تجارت سَره موفق‌ته بائِن.

بعد چندین سال پرتغالیون ِقدرت این منطقه دله کم بیّه و بریتانیاییون، آلمانیون و عمانی عربون قرن هیژدهم دله دَکلِستنه آفریقایِ شرقی سواحل دله. عمان ِعربون مستقیماً پرتغال جه درگیر بَیینه و وشون قلعه‌ها ره محاصره هاکردنه و وشون ره حمله کاردنه و تا اینکه سال ۱۷۳۰ پرتغالی‌ها ره کنیا و تانزانیایِ سواحل جه بریم هاکردنه.

عمان هم پرتغال ِواری فقط سواحل دله دَیّه و کنیایِ دله‌یی قسمتون ره کار نِداشته. عمان بتونسته میخک و برده‌یِ تجارت ره این منطقه دله شروع هاکنه و کلّی سود پیدا هاکرده. سال ۱۸۳۹ زنگبار دله شه وسّه دارالحکومة بساته و «سید سعید» ره اونجه‌یِ والی هاکرده.

بریتانیا چندین سال بعد تصمیم بَییته برده‌داری ره هند اوقیانوس دله ممنوع هاکنه و همینسه عمان دیم‌به‌دیم هِرستائه و عمانیون ره مجبور هاکرده که برده‌داری ره لغو هاکِنن. با اینچنینی عمانیون تا ۱۹۶۴ که انقلاب بیی‌یه، زنگبار و پمبا دله دَیینه. هَنتا هم عربون این مناطق دله خله پولدار و پرنفوذ هستنه.

دله‌یی شهرون ِاستعمار

بریتانیایِ کنیا نقشه، سال 1909 گادِر

آلمان سال ۱۸۸۵ کنیا دله وارد بیّه و ونه بعضی قسمتون ره بَییته. بریتانیا دله هم شرقی آفریقا وسّه اتا کمپانی بساتنه که سال ۱۸۸۸ شروع بکار هاکرده و میون سال‌های ۱۸۹۵ تا ۱۹۰۵ اوگاندا-کنیا سَر ره راه‌آهن بساته.

جهونی جنگ اول دله آلمان و بریتانیا این منطقه دله کَل-کَل داشتنه و اوایل قرن بیستم، اروپایی کشاورزون و بریتانیاییون کنیایِ مرکزی مناطق دله ساکن بَیینه و قهوه و چایی دِکاشتِن جه پولدار بینه در حالیکه محلیون نتونِستنه شه وسّه زمین صاحاب بائِن.

اکتبر ۱۹۵۲ تا دسامبر ۱۹۵۹، کنیا دله مائومائویِ شورشون انجام بَیینه که بریتانیایی قوانین جه مخالفت کاردنه. ژانویه ۱۹۵۳این شورش‌ها ره بریتانیا سرکوب هاکرده و این درگیری‌ها دله حدود ٪۴۲ کل جمعیت بمردنه. روز ۲۱ اکتبر ۱۹۵۶ هم شورشیون ِرهبر دستگیر بیّه و مائومائویِ شورش شکست بخارده.

استعمارکَرون ِبریم بوردِن په

کنیا آفریقایی ملی اتحادیه (KANU)، که جومو کیانتا وه ره رهبری کارده، بتونسته استقلال ره ۱۲ دسامبر ۱۹۶۳ بدست بیاره و دولت تشکیل هاده. سال بعد کیانتا کنیایِ اولین رئیس جمهور بیّه. کیانتایِ بمردِن په، سال ۱۹۷۸، دانیل آراپ موی رئیس جمهور بیّه. ۱ اوت ۱۹۸۲ اتا کودتا انجام بیّه و همینسه سال ۱۹۸۳ انتخابات زودتر از موعد انجام بیّه.

سال ۱۹۸۸ قِرار بیّه جای اینکه ورق دله نومزه‌ئون ِنوم ره بنویسِن، هرکی شه کاندیدِ پشت صف هِرِسته تا هر صفی بلندته بی‌یه، اون نفر برنده اعلام بَواشه. این مسأله اوج دیکتاتوری بی‌یه و باعث بیّه اصلاحات انجام بَواشِن. انتخابات ۱۹۹۲ و ۱۹۹۷ دله، دِباره دانیل آراپ موی پیروز بیّه. انتخابات ۲۰۰۲، موی موفق نیّه و موای کیباکی «ملی رنگین‌کمون ائتلاف» جه بعنوان رئیس جمهور انتخاب بیّه.

مردمون

ماسای ِقبیله که خله هم پچوک هستنه، توریستون وسّه خله آشنا هستنه.

نژادون تنوع کنیا دله خله هسته که باعث وانه اختلافات و درگیریون زیادی این کشور دله وجود دارِن. نژادی گروهون این کشور دله اینان ره شامل وانّه: کیکویو ٪۲۲، لوهیا ٪۱۴، لو ٪۱۳، کالنجین ٪۱۲، کامبا ٪۱۱، کیسی ٪۶، آمرو ٪۶، سایر آفریقایی‌تبارون ٪۱۵، غیر آفریقاییون (آسیایی / دسی، اروپایی و عرب) ٪۱.

ونه مردم ویشتر مسیحی دین ره په‌روو هسنه. پروتستان ٪۳۵، کنیایی‌کاتولیک ٪۳۳، اسلام ٪۱۸، روز هفتم ِکلیسا ٪۱۰، سنتی ادیان ٪۱۰ هستنه. هندوییسم و بهاییت ِاقلیتون هم کنیا دله درنه.

سیاست

اینتا کشور حکومت جمهوری هسه و اتی ریاستی سیستم دانّه که رییس‌جمهور ونه دله هم حکومت ِرییس و هم دولِتِ رییس هسته.

اقتصاد

اینتا کشور پیل یکا نوم شیلینگ هسه. این کشور دله توریسم خله درآمد دانّه.

جوغرافی

ویکتوریا دریاچه

اینتا کشور گتی۵۸۲۶۴۶ کیلومترمترموربع هسه و ونه نیشتگا نوم نایروبی هسه. اینتا کشور ره مائومائو کشور خرش دننه.

کنیا تانزانیا، اوگاندا، جنوبی سودان، اتیوپی و سومالی جه هم‌سامون هسته و ونه شرقی ساحل هند اوقیانوس جه وَر خانّه.

ویکتوریا و رودلف دریاچه‌ئون این کشور دله دَرنه.

تقسیمات

استان‌ها

کنیا دله هشت‌تا استان درنه که هرکامین ره اتا استاندار اداره کانده. استان‌ها (میکوان) شه هفتاد و یک منطقه (ویلایات) جه تقسیم وانه که وشون هم شه ۲۶۲ بخش (تارافا) جه تقسیم وانه. بخش‌ها تقریباً ۱۰۸۸ ناحیه (کاتا) جه تقسیم وانه. دولت استانداریون سر نظارت کانده. این استان‌ها نوم اینتی هستنه:

۱ - مرکزی
۲ - ساحلی
۳ - شرقی
۴ - نایروبی
۵ - شمال شرقی
۶ - نیانزا
۷ - ریفت والی
۸ - غربی

وابسته جستارون

• باراک اوباما

منابع

• فارسی ویکی‌پدیا