ویکی‌پدیا:هفتگی بنویشته
این صفحه جه بنشنه اتا هفته وسّه، یَتّا بنویشته ره بی‌یشتن گت صفحه درون. هرچنتا بنویشته که شمه دِل ونه ره بتونّی کاندید هاکنین که هفته‌ئون مختلف دله، بوره گتِ صفحه دله.
- این هفته وسّه ویکی‌پدیا:هفتگی بنویشته/سال ۲۰۲۳/هفته ۴۹ کاندید هسته که گت صفحه دله دوو.
شرایط[دچی‌ین]
مقاله‌ئونی که تونّه اینجه کاندید بوون که شرایط زیر ره دارن:
- تا جایی که امکان دارنه، جدیدبسات بائن و جدید مقاله‌ئون لیست دله دوون. یا این که اگه قدیمی هستنه، جدیداً ونه متن ره گت‌ته هاکرد بائین.
- وپ:مازرونی‌نویسی ره رعایت هاکرد بائن و املایی-انشایی اشکال ندارن.
- خله پچیک و کِتا نوون و حداقل پنج-شیش جمله بوّن.
- موضوع محدودیتی ندارنه ولی اگه کسی اتا هفته‌ی کاندید جه مخالفتی دارنه، تونده این صفحه گپ دله شه اعتراض ره اعلام هاکنه تا اون کاندید ره حذف هاکنیم.
بنویشته نومزه هاکردن ِمراحل[دچی‌ین]
این مراحل ونه انجام بوو تا شمه مقاله‌ی خلاصه بوره گت صفحه درون:
- ونه اتا مقاله که تازه‌بسات بائه ره انتخاب هاکنین و ونجه اتا خلاصه‌بیی متن ره کپی هاکنین.
- اتا سِرخ لینک، که رجه درون دره، سَر کلیک هاکنین تا دچی‌ین ِصفحه دیار بوو و اونجه شه کپی‌هاکرد خلاصه ره پیست هاکنین.
- آخرین خط این شابلون ره قرار هادین: {{هب/تلمبار|}} و بعد | شه مقاله عنوان ره بنویسین. مثلاً {{هب/تلمبار|اسپهبد خورشید}}
- همه هفته‌ئون دِشنبه‌ها بنویشته‌ای که اون هفته وسّه کاندید هاکردنی، گتِ صفحه دله سِراق‌هِدا وانه و حداقل یک هفته اونجه دَره.
رجه[دچی‌ین]
امسال ِکاندیدبَیی بنویشته‌ئون[دچی‌ین]
| هفته | خلاصه متن |
|---|---|
| ۳ |  اندونزی أتا کشور هسه که آسیا شرقی‌جنوب و آروم اوقیانوس میون دره. اینتا کشور کول دله أتا جزیره‌ای کشور هسه. اندونزی ۱۳۶۷۷تا جزیره جا درس بونه و مجمع‌الجزایر هسته و ۳۳ استان دانّه. اینتا کشور استوای خط سر کته و ونه بلندی یک‌هشتم دنیای محیط قایده هسته. ونه گت جزایر سوماترا، جاوه، بورنئو، سولاسی، پچیک سوندای، ملوک و نو گينه هستنه. این کشور آسئان اتحادیه دله عضو هسته و ویشترین جمیعت ره آسیای جنوب‌شرقی کشورون دله دارنه. ونه جمیعت چارومین رتبه ره دنیا دله دارنه. سال ۲۰۲۳ حدود ۲۷۹ میلیون نفر آدم اونجه زندگی کنه. جاکارتا اندونزی ِنیشتگا (=پایتخت) هسته که جاوه دله قرار دارنه. این کشور قدیم اتا تجاری امپراتوری بی‌یه که چینی‌ها و مسلمون‌ها جه دریویی تجارت کرده. استعمار دوره، این مجمع‌الجزایر هلند کولونی بی‌یه و ونه نوم ره خله توم هلند شرقی هند گاتنه. زمونی که جاپون این جزایر ره جهونی جنگ دوم دله بیته، اندونزیایی‌شون اتا داوطلب ارتش بساتنه و وقتی جنگ تموم بیّه، هلند جه سیواخاهی هاکردنه و هلندی‌شون ره راقاضی دمبدانه که اتا مستقل کشور بساجن. اندونزی تاریخ دله احمد سوکارنو و محمد سوهارتو ویشترین ریاست جمهوری داشتنه. سوکارنو کشورِ مؤسس بشناسی وونه که اندونزیِ ملی هویت ره بساته. سوهارتو هم این کشور اقتیصاد ره بتتر هاکرده و دست‌راستی سیاستون ره اندونزی دله په هایته. سوهارتو بورده په، اندونزی دله پارلمون و ریاست جمهوری جه اتا دموکراتیک جمهوری دارننه. اندونزی مردم نژادون و زوون‌های مختلف دارنه و این کشورِ ویشترین جمیعت ره مالنزیایی‌تبارون دارنه. اندونزیایی زوون وشون رسمی زوون هسته که کشور دله ویشته تونّه ونجه گپ بزنن.
|
| ۶ | .svg) سوییس اتا کشور ِنوم هسته که اروپای غربی منطقه دله دَره و شمال جه آلمان، شرق جه اتریش و لیختن‌اشتاین، جنوب جه ایتالیا و غرب جه فرانسه جه سامون دانّه. این کشور جمعیت ۷٫۵ میلیون نفره. سوئیس کشوری هسته که ونه حکومِت کنفدرال ِجمهوریه و ۲۶تا شهرستون دانه که وشون نوم ره «کانتون» گننه و هرکمین سِوا-سِوا اداره وانّه. سوئیس نیشتنگا (=پایتخت) نوم برن هسته و ونه اقتٮصادی قطبون دِتا شهر ِژنو و زوریخ هستنه. سوئیس ثروتمندترین کشورون جه هسته و ونه مردم میونگین نفری ۳۹٬۰۰۰ دلار درآمد دارنه. سوییس ِکشور چن‌زوونه هسته و ونه دله چارتا رسمی زوون ِآلمانی، فرانسوی، ایتالیایی و رومانش دره. ونه مردمِ سنتی مذهب هم یک‌دست نی‌یه و اتی کاتولیک و اتی دیگر پروتستان هستنه. سلتیون اولین کسایی بینه که سوییس دله دَیینه. اتا تیره وشون جه که هلوتیا نوم داشتنه پیش از رومیون سوئیس دله دَیینه و ژورا و آلپ ِکوهون دله زندگی کاردنه و اونجه ره هلوتیا نومِستنه. هلوتیا ره سال ۵۸ پیش از میلاد ژولیوس سزار بَییته. قرن پنجم میلادی ژرمنون این سرزمین دله بمونه و روخنه‌ئون پَلی سِره بِساتنه. ژرمنون و بورگون و فرانکون چنتا مستقل ِجامعه تشکیل هِدانه. وشون سال ۶۳۹ میلادی اتا دولِت بساتنه که بعداً ونه نوم فرانسه بَیّه. قرن نهم گادِر سوابیا و بورگوندیون همدیگه سِوا بَیینه و سال ۱۰۳۳ روم مقدس امپراتوری وشون ره دِباره اتا متحد منطقه هاکِرده. منطقه‌ی ِحکومت قرن سیزَّهم کنت‌ها و خاندان‌ها (هابزبورگ دستوری) و محلی حاکمون میون رَسِد بیّه. سال ۱۲۹۱ سه‌تا پچیک ِشهر، اوری و شوییز و آنتروالدن نومی، اتا اتحادیه بساتنه که کم‌کم گت‌ته بیّه و سوئیس ِکنفدراسیون ره تشکیل هدا. این شهرها که هرکمین سیوا-سیوا اداره بینه، ات‌که بگذشته په، تصمیم بیتنه که شه خارجی مسائل وسّه هم‌نظر بوون و جنگ‌ها دله بی‌طرفی پیش بَیرن. سوئیس دِنیا دله بی‌طرفی جه معروف هسته. این کشور سال ۱۸۱۵ تاسا هیچ جنگ دله شرکت نَکرده. همینسه خله از بین‌المللی سازمان‌ها، سرخ صلیب و جهونی تجارت سازمان واری، ونه دله دَرنه. متحد ملل سازمان هم دِتا شعبه اروپا دله دانّه که اتا همین ژنو دَرون دَره. سوئیس ِملّی روز ۱ اوت ۱۲۹۱ هسته و این روز ره سوئیس دله ملی تعطیلات جزء هکردنه. |
| ۱۰ |  فینیقیه اتا باستانی منطقه نوم هسته که مدیترانه‌یِ شرقی‌وَر دیّه و اسا لبنان ِبنه و ات‌که سوریه و اسراییل سرزمین ره شامل وونه. فینیقیه جایی دیّه که تجاری راهون وه ره چک گیتنه و همینسه این منطقه جه خله گت‌گتِ تاجرون راست بینه و هزاره‌ی اول پیش از میلاد اونجه اتا مهمِ تمدن بیّه و فینیقی مردم حتا شینه مدیترانه‌ی دور-دور گردستنه و اونجه مستعمره شهر ساتنه. فینیقیه‌یِ مهم‌ترین شهرون بیبلوس، صیدا، صور و بروت بینه که هنتا لبنان دله درنه. فینیقیه نوم اتا یونانی کلمه جه انه که Phoinix هسته و میّن نی‌یه خِدی فینیقی مردم هم این نوم ره استفاده کردنه یا نا. فینیقیه دله حکومت شهر-شهر وسّه فرق کرده و هر شهری اتا مستقل حکومت داشته و مردم هم شه ره شه شهرِ نوم جه معرفی کردنه. ات‌سری نومه کشف بیّه که پونزه قرن پیش از میلاد شنه و آکدی ِزوون جه مصر ِشاهون وسّه بنویشت بیّه؛ ونه دله فینیقی مردم ِسرزمین نوم ره کنعان گانه. فینیقیه‌یِ شهرها دله گت‌گتِ خانواده‌ئون شاهی کردنه و هر شهری سیوا اداره بی‌یه و اینتی که میّن هسته، هیچ گدر اتا متحدِ فدراسیون وشون میون برقرار نیّه. بعضی گدر همساینون این شهرها ره گیتنه و شه قِد ره فینیقیه سر یشتنه. مصرِ چاردهمین سلسله قرن شونزهم پیش از میلاد بمو بینه بیلبوس ِشهر دله تجارت کردنه و کم‌کم این شهر ره بیتنه و اینتی شه نفوذ ره ویشته هاکردنه و تموم فینیقیه ره صاحاب بینه. ولی قرن چاردهم پیش از میلاد، اوضاع قارش-میش بیّه و مصریون این منطقه جه بریم هکتنه. قرن نهم پیش از میلاد اَی فینیقی شهرون ِاستقلال تهدید بیّه و آشور دولت وشون ره نهب بورده. آشوریون چن صوه فینیقیه یا ونه چنتا شر ره گیتنه و مردم وسّه خراج یشتنه. سال 538 پیش از میلاد هخامنشیون فینیقیه ره بیتنه و این منطقه ره انده داشتنه تا اسکندر مقدونی گدر دکته یونانی‌شون دست‌په. سال 64 پیش از میلاد هم رومی‌ها فینیقیه ره شه سوریه‌یِ استان دله جا هدانه. با اینچنین، آرادوس و صیدا و صور شه محلی حکومت ره حفظ هکرد بینه. |
| ۱۳ |  سُقراط یا سوکراتس (یونانی جه: Σωκράτης) باستانی‌یونان ِگت فیلسوف بی‌یه که ونه زندگی، شخصیت و تفکرات خله غربی فلسفه سر تأثیر بی‌یشته. وه ۴۷۰ پیش از میلاد تا ۳۹۹ پیش از میلاد، آتن شهر دله دیّه. سقراط وقتی زنده بی‌یه، وه ره آتن دله همه اشناسینه و ونه شخصیت شناسا بی‌یه. ونه گپ مردم میون خله اختلاف نظر بوجود یارده. آریستوفان شه اتا تیاتری داستان دله که سال ۴۲۳ پ.م بنویشته، ونه نوم ره یارنه. سقراط شه کتاب ننویشته که اسا ونه نوم ره دونیم یا ونه بنویشت باقی بموندست بوئه. در عوض، وه مـِیلس گیته و شه رفقون ِره گرد کرده و گپ زوئه و شه فکر ره دیگرون جه هم‌باز بی‌یه. ونه اصلی‌ترین شاگردون که ونجه نقل هاکردنه افلاطون و گزنفون بینه. این نقل‌ها دله سقراط ره اتا دونا و درستکار آدم سراق دنّه که شه نفس ره کنترل دارنه و خش-خش گپ زنده و آدمون ره راقاضی دمدنه. سقراط اون گادر ویشترین معروفیت ره پیدا هاکرده که وه ره ۷۰ سالگی گدر دادگاه بکشینه و محاکمه دله هیئت‌منصفه ونه مرگ ره بخاستنه. وه این دادگاه دله شه جه دفاع هاکرده ولی رأی بیتنه و اکثریتِ نظر جا وه ره بکوشتنه. ونه دفاعیه خله صدا هاکرده و این داستان اروپایِ مردمونِ فکر ره قرن‌ها درگیر هاکرده و ونه تأثیر تموم دنیا دله دپیته. سقراط شه دفاعیه دله گانه که آدمِ عقلی وقتی شروع وونه که متوجه بوو جهل دارنه. وه شه وسّه روش و متدولوژی دارنه و شه طرف مقابل ِاشکالات ره فهمنه و ونه رو یارنه. «سقراطی روش» یا «سقراط ریک هچی‌ین» روشی هسته که سقراط ونجه شه گپ ره پیش وَرده. وه شه ره نادون و احمق سراق دائه و گاته من ندومبه فلان‌چی جواب چچی‌ئه و سؤال هاپرسی‌ین جه طرف ره مجبور کارده که گپ-به-گپ پیش بوره و صحبت ِجهت ره اتی کشی‌یه که طرف ونه بخاستی جه برسه و متوجه بوو که شه حرف ره نقض هاکرده و دره اشتباه کانده. اینتی میّن وونه که سقراط شِفتکی اتا ژست بی‌یه ولی حقیقت، وه اتا حکیم بی‌یه.
|
| ۱۵ |  ایسلند ِجمهوری اروپای ِشمالی‌ترین کشور هسته که شه اتا جزیروئه که اطلس اوقیانوس ِشمال دَره و شمالی قطب جه نزدیکه. ایسلند ِنیشتنگا (=پایتخت) و گت‌ترین شهر نوم ریکیاویک هسته و این کشور دله ۳۲۰ هزار نفر زندگی کانّه. این کشور ِپول ِیکا نوم کرون هسته و ونه رسمی زوون ایسلندی هسته که اتا نوردیک ِزوون هسته. این کشور ِ۹۳٫۳۶ درصد شه نژاد ره ایسلندی دونّه که اتی ژرمنی نژاد هسته. ایسلند ِمردِمون ِفرهنگ نوردیک ِکشورون جه نزدیکه. حدوداً ۸۸ درصد این کشور دله مسیحیت و پروتستان په‌روو هَستنه. اولین آدِمونی که ایسلند دله ساکن بَیینه نروژ جه سال ۸۷۴ بمو بینه. اینگولفور آرنارسون، اتا نروژی بی‌یه که شه قبیله و تیر-طایفه ره شه هِمراه اینجه مستقر هاکِرده. اینتی بی‌یه که ایسلند ۱۲۶۲ تا ۱۹۱۸ نروژ ِسامون دله حیساب بی‌یه و این سال جه دانمارک وه ره شه سامون دله حیساب بیارده. ایسلند دله قرن نوزَّهُم ناسیونالیسم خله بیّه و ۱ دسامبر سال ۱۹۱۸ این کشور دانمارک جه سِوا بیّه ولی وشون ِشاه ات نفر بی‌یه و اینتی هِدی جه مربوط بینه. جهونی جنگ دوم دله، هم‌اِتَنده رابطه هم دانمارک جه قطع بیّه و سال ۱۹۴۴ ایسلند دله جمهوری اعلام بیّه. دهه‌ئون ۱۹۵۰ و ۱۹۷۰ ایسلند چنبار بریتانیا جه ماهی‌گیری ِحق وسّه اختلاف پیدا هاکِرده و کاد جنگون (Cod wars) ره پیش بیارده که سه‌بار اتفاق دَکِتنه: اولین صوه ۱۹۵۸، دومین دفعه ۱۹۷۳-۱۹۷۲ و آخرین صوه ۱۹۷۶-۱۹۷۵. ایسلند تا قرن بیستم جهون ِفقیرترین کشورون جه بی‌یه ولی جهونی جنگ دوم ِتموم بیّن په بتونِسته ماهی‌گیری و مارشال طرح کومِک جه رشد هاکِنه و تا دههٔ ۱۹۹۰ اتا پولدار ِکشور بیّه و حتی ونه کار اتجا بَرِسی‌یه که اِسا ونه انسانی توسعه‌ی شاخص اولین رُتبه ره دِنیا دله دانّه. ایسلند دله مالیات کم هَسته و بازارون آزادِنه. ایسلند ِگَتی ۱۰۳٬۰۰۰ کیلومتر مربع هسته و ونه جمعیت ویشته جنوب‌غرب دله دَرنه. این کشور ات‌خله فعّال ِآتشفشون دانّه و همینسه اونجه زمین‌گرمایی ِانرژی جه خله استفاده کانّه. ایسلند کم‌جمعیت‌ترین کشوری هسته که ناتو دله دَره و تنها عضوی هسته که دائمی ارتش ندانّه. ایسلند ِکشور هَنتا اروپا اتحادیه دله دَنی‌یه ولی شینگتن ِاتحاد دله دَره.
|
| ۱۷ | مارشال پلن یا مارشالِ طرح (انگلیسی جه: Marshall Plan) که ونه رسمی نوم اروپایِ بازیابیِ برنومه (ERP) بی‌یه، اتا پروژه بی‌یه که آمریکای متحد ایالات اجرا هکرده تا هیوده‌تا اروپایی کشور اقتصاد ره از نو بساجه. این پروژه‌یِ هدف این بی‌یه که اروپایِ غربی و جنوبی کشورون بتونن شه شرایط ره باثبات هاکنن تا شه دموکراتیکِ نهادها ره حفظ دارن.
کشورونی که مارشال پلن جه پول بیتنه. قرمز ستون سراق دِنه که هرکمین چنده پول گیتنه. آمریکایِ سیاستمدارون ترسینه که جهونی جنگ دوم ِعواقب باعث بوو که فقر، بیکاری و مهاجرت انده زیاد بوون که غربی اروپایِ مردم کمونیسم جه دِل دَوِندِن. ۵ ژوئن ۱۹۴۷، آمریکایِ خارجه‌یِ وزیر، جورج سی. مارشال، بورده هاروارد دانشگاه دله شه طرح خَوِری گپ بزو و این طرح جا صحبت هاکرده: «حقیقت که اروپایی‌شون تا سه یا چار سال آینده انده خله کمبود دارنه و ام‌جه خِراک و کشاورزی محصولات ونه بَیرن که نتونّه ونه پول ره هادن. اسا یا ونه وشون ره ویشته کومِک هکردن یا ونه اقتصادی و اجتماعی عواقب ره هارشی‌ین. که سیاسی رِقِد دپاتن ره باعث وونه که خله نخاش هسته» ۳ آوریل ۱۹۴۸ هری ترومن، آمریکای رییس‌جمهور، اینتا طرح راقاضی دکته و وه ره قانون هاکرده. اینتی بیّه که اتا کمیته بساتنه که اروپایی کشورونِ اقتصاد ره کومِک هاکنن. اوائل آمریکا خاسته که این طرح جا تموم اروپایی‌ئون ره کومک هاده ولی شوروی شه ره کنار بکشی‌یه و اَی شه متحدِ کشورون ره هم مزراب دینگوئه که پول قبول نکانن. همینسه کشورونی که کمونیستی نئینه مارشال طرح جه پول گیتنه.
|
| ۱۹ |  مرداویج کسی بی‌یه زیاریون ِسلسله ره قرن چاروم هجری بساته. مرداویج انده شه لشکر ره گیته و این‌سی-اون‌سی ره حمله کِرده که جرجان، قومس، تبرستون، دیلم، گیلان، قزوین، ری، اصفهان و خوزستان ره بیته و شه خِد ره شاهنشاه بنومسته. مرداویج هَروسِندان بن تیرداد ِخار-زا بی‌یه که گیلان دله اتا اشرافی خانواده بینه و شه تبار ره ات‌جور ساسانیون جه رسنینه. مرداویج و ونه دایی اوائل تبرستون علویون لشکر دله عضو بئینه و اینتی مرداویج نظامی‌کری دله قِد پیدا هاکرده و علویون لشکر دله و ات‌گال سامانیون ِارتش دله معروف بیّه. زمونی برسی‌یه که علویون دله اختلاف دکته و وشونِ حاکم، داعی حسن بن قاسم، مرداویجِ دایی ره بکوشته و دیلمیون شورش هکردنه. دیلمی قبایل اسفار بن شیرویه پرچم بِن جمع بینه و اسفار داعی ره کنار بزوئه و این گدر اسفارِ دستور جه، مرداویج شه دایی ِانتقام ره بیته و داعی حسن بن قاسم ره بکوشته. ات‌گال بگذشته، مرداویج و محمد بن مسافر و ماکان بن کاکی متحد بینه که اسفار دیم-به-دیم دربئن. مرداویج این میونه بقیه جه قوی‌ته بیّه و اسفار ره بکوشته و ونه جا ره بیته. سال ۳۱۹ هجری مرداویج همدان ره لشکر بکشی‌یه و خوزستان و اصفهان وَری بورده و اون‌جاهان ره هم فتح هاکرده. مرداویج خله عباسیون خلافت جه جَری بی‌یه و بد داشته و خاسته ساسانیون ِسامون ره ایران دله اَی وجود بیاره ولی ات‌که مجبور بیّه که خلیفه جه اطاعت هاکنه. مرداویج اواخر اتا نومه ابن وُهبان وسّه بنویشته که سِراق دِنه وه خاسته بغداد ره بَیره و بوره تیسفون ِرقد بورده شهر ره نوساجی هاکنه. مرداویج همیشک ایرانی و دیلمی سربازون ره شه ترک و عرب سربازون جه بتتر دونسته و همینسه ترکون ونجه قَری بینه و ات روز وه ره حموم دله بکوشتنه. مرداویج حکومت خله کِتا بی‌یه ولی ونه آثار زیاد بی‌یه. زمونی که بمرده، ونه لشکر وشمگیر، مرداویج خوردته برار، ره شاه هکردنه و زیاریون حکومت تا سال‌ها وشمگیرِ زک-زا دست باقی بمونسته. |
| ۲۲ |  سن مارینو ِجمهوری اتا کشور نوم هسه که اروپا دله جا بَیته. ونه دور و وَر همه ایتالیای ِسامون وسّه هسته و وه واتیکان واری ایتالیای ِدله کَته. این کشور أتا پچک سامون هسه که اتا کوهنه گِدِر شازده‌نیشت جه بمونسه که قرون وسطا گِدر دیّه. این سامون قبل اینکه اتا مستقل ِشازده‌نیشت بَوو، روم مقدس امپراتوری دله دَیی‌یه. سن مارینو ِشهرت ونه اساسی قانون وسّه هسته. سن مارینو ِقانون که سال ۱۶۰۰ میلادی بنویشته بیّه، قدیمی‌ترین اساسی قانون هسته که هَنتا اجرا وانه. این کشور پچیک‌ترین جمهوری هم هسته. سن مارینو جمهوری شه بساتن تاریخ ره اوایل قرن چاروم میلادی جه رسندنه، زمونی که گانّه سنت مارینوس و اتی مسیحیون این شهر مقوم ساکن بَینه. Castellum Sancta Marini نوم که ونه معنی «سانتا مارینی قلعه» وونه، Liber Pontificalis ("پاپ ِکتاب") دله بموئه و این کتاب ِبنویشتن سال ۷۵۵ میلادی شنه. قدیمی‌ترین سند که تلمبارون میون کته، سال ۸۸۵ میلادی شنه که گانه سن مارینو اتا جمهوری واری داشته. قرن دوازدهم سن مارینو اتا شهرستون (بقول وشون «کامون») بیّه که شه وسّه شه‌گردونی داشته و شه قانون ره اجرا کرده. اسقف‌ها و همساینون خاستنه این کمون ره مزراب بی‌یلن و وه ره شه قدرت په هایرن ولی چون کوه میون دیّه و دفاعی قدرت داشته، خله موفق نینه ونه استقلال ره په دکانن. وشون سیاسی رقابتون دله هم شرکت داشتنه و اینتی جان سالم بدر بَوردنه. اواسط قرن پونزهم، این کشور اتا جمهوری بیّه که اتا شؤرا وه ره اداره کرده و این شؤرا دله ۶۰ مرد عضو بینه که گت-گت آدمون و اشرافی خانواده‌ئون جا تعلق داشتنه. سن مارینو قرن شونزهم چنتا حمله جه جان بدر بَوِرده و چزاره بورجیا سال ۱۵۰۳ موفق نیّه سن مارینو ره بَیره. این شهر اتا یادگار هسته که رنسانس گادر جه بموندسته چون اون زمون ایتالیای منطقه دله دولت-شهرون و پچیک کشورون خله زیاد بینه. قرن هیژدهم پاپ ایالتی کشور هم وشون ره نهب هاکرده، بَیره ولی شه استقلال جه دفاع هاکردنه و اتا الیگارشی حکومت جه بقا پیدا هاکردنه. زمونی که ناپلئون ایتالیا ره حمله هکرده، وشون استقلال جا احترام بی‌یشته چون جمهوریت داشتنه. وه پیشنهاد هاکرده که سن مارینویِ سامون ره هم گت‌ته هاکنن (۱۷۹۷). ناپلئونی جنگ‌ها که تموم بیّه په، وین کنگره (۱۸۱۵) دله سن مارینویِ استقلال برسمیت بشناسی بیّه. قرن ۱۹ که خاستنه ایتالیا ره متحد هاکنن، سان مارینو ایتالیایی انقلابیون ره کومِک کرده و جوزپه گاریبالدی ره پناهندگی هدائه. زمونی که ایتالیایِ اتحاد کامل بیّه، ات سری پیمون‌نومه دَوِستنه که سن مارینویِ استقلال ره ایتالیاییون قبول هاکردنه؛ اولین پیمون سال ۱۸۶۲ بی‌یه. جهونی جنگ دوم دله سن مارینو بی طرف بموندسته، ولی سال ۱۹۴۴ بریتانیا شهر ره بمبارون هاکرده و اتی گدر هم آلمانی نیروها شهر ره اشغال هاکرد بینه.
|
| ۲۴ | .JPG) نوافلاطونی یا نئو پلاتونیسم (انگلیسی جه: Neoplatonism) اتا فلسفی مکتب بی‌یه که اولین کش عصر باستانِ اواخر، یونانی-رومی دنیا دله، بوجود بموئه. این مکتب تقریباً اون گدر که روم امپراتوری در رقد شی‌یه، شروع بیّه و تا عربِ مسلمون‌هایِ فتوحات، یعنی اواسط قرن سوم تا آخر قرن هفتم میلادی، دمباله داشته. این گدرها، ماتریالیسم ِمکتبون که فقط مادی دنیا ره قبولی داشتنه، دیگه طرفدار نداشتنه و اپیکور یا رواقیون شه قِد ره از دست هدا بینه و اینتی بیّه که نوافلاطونیسم مردمِ دلوسِ فلسفه بیّه. «نو افلاطونی» نومی هسته که جدیدترها، اون دوره‌یِ فلسفه سر بی‌یشتنه و اون گدر فیلسوف‌ها شه خِد ره افلاطونِ تفکراتِ اصلاح‌کر یا نصف-نیمه په‌روو نَندِستنه؛ ولی خا، افلاطون ره نسبت به پیشاسقراطیون و ارسطو و دیگرون، ویشته قبول داشتنه. این مکتب دله، قبلی فلسفی مکتبون هئی جه قاطی-پاتی بَینه و اکثر اونچی یونانِ سنتی فلسفه و دین و ادبیات دله دیّه ره هماهنگ هکردنه و صاحاب بینه؛ بجز اپیکورِ نظرات و رواقیونِ تن‌خاهی که رد کِردنه. نتیجۀ اتا گتِ فکری سیستم بیّه که خله مردم ره قانع داشته و هزار سال آدمونِ فرهنگ و اخلاق و علم سر تأثیر بی‌یشته و ادبیات و اسطوره و ادیان ره تغییر هدا. درست یا غلط، اولین کسی که نوافلاطونیونِ مؤسس بشناسی وونه، فلوطین (۲۰۴/۵−۲۷۰) هسته که مصر ِآدِم بی‌یه؛ وه آمونیوس ساکاس ِشاگرد بی‌یه و حدود سال ۲۴۵ میلادی، چـِل سالگی گدر، شه وطن ره ول هکرده و بورده رم دله اتا مکتب بساته. فلوطین شه فکر ره کِتاری گته و هچّی ننویشته تا اینکه ونه اتا شاگرد، پورفیری، ونه گپ ره شیش‌تا کتاب هاکرده و ونه نوم ره «نُه مقاله» (Enneads) بی‌یشته. نوافلاطونیِ این دوره‌یِ گتِ فیلسوفون، فلوطین، پورفیری، ایامبلیکوس، پلوتارک آتنی، سیریانوس، پروکلوس، سیمپلیسیوس، دماشیوس، آمونیوس هرمئو، جان فیلوپونوس، المپیودوروس، و استفانوس اسکندریه‌ای بینه، که هرکمین ات‌جور اینتا فلسفه ره گسترش هدانه. نوافلاطونی فلسفه خله مردمونِ باورها جه انعطاف پیدا کرده؛ نویسندگون هم‌اتنده ونجه خِش داشتنه که دینی مِلّائون ونجه تونستنه استفاده هاکنن یا یونان اسطوره‌ای دین هم‌اَندا ونجه ساتِنه که تازه مسیحی‌بئی‌ئون ونجه نزدیک بینه. فلوطین و ساکاس ِمکتب ات‌تی بی‌یه که یونانِ سنّتی فلسفه ره جهت دائه و اون دوره‌یِ باسواد آدمون ره این روش خِش اِمو. اینتی بیّه که مسیحیت ِدین، که تازه دیّه رُش کته، نو افلاطونی‌کَری جه تأثیر بدی‌یه و این فلسفه کومِک هکرده که مسیحی دین همه‌گیر بوو. شواهدی که سِراق دِنّه مسیحیتِ دین این فلسفه جه تأثیر بیته، خله هستنه. اواخر قرن پنجم، هر گدر اسکندریه دله فلسفی جلسه یشتنه، اکثراً مسیحیتِ په‌روون شرکت کردنه...
|
| ۲۶ |  فدرالیسم (انگلیسی جه: Federalism) اتا جور سیاسی نظام هسته که ونه دله اتا مرکزی ِحکومت ِپَلی، چنتا شه‌گردون (خودمختار) و محلی ِحکومت دیگه هم وجود دارنه. دولتِ اقتدار و وظایف، مرکزی حکومت و محلی حکومتون ِمیون رَسِد (تقسیم) وانه. فدرالیسم دله کشور ِتمرکززدایی و محلی مردِم ِرسمیت بشناسی‌ین هدف هسته. اتا منطقه که این سیاسی نظام ره ونه دله اجرا هاکنن فدراسیون نوم گیرنه. ولی اگه چنتا سیوا-سیوا حکومت بخائن شه میون ات‌تی فدرالیسمی نظام بی‌یلِن که هرکمین شه مملکت دله مستقل بوئن (اروپای اتحادیه واری) وه ره کنفدراسیون گنّه. فدرالیسم اتا تئوری هسته که گنه قدرت ره ونه واحدونی که عضو هستنه و نهادونی که مشترک هستنه میون، رَسِد هکردن. برعکس واحدِ دولت، که قدرت ره فقط اتا مرکزی حکومت دست‌په یلنه، فدرال ِحکومت دله طبق اونچی که اساسی قانون میّن کنده، حاکمیت ره اقلاً دِ تا غیرمتمرکز بخش میونه قسمت کندنه؛ ات‌جور که هر واحدی شه قایده اختیاراتی دارنه و تونده ات‌سری موضوعات وسر تصمیم بیره. این سیستم دله شهروندون اقلاً دِتا نهاد ره سیاسی تعهد دارنه یا دِتا نهاد درنه که ونه وشونِ حقوق ره ضمانت هکنن. معمولاً این دِ سطحِ اختیارات هئی جه فرق کنده؛ مثلاً، دفاع و خارجی‌سیاست ره ویشته مرکزی حکومت میس دله اینگنّه ولی بعضی کشورون دله هم اعضایِ نهادون هم بین‌المللی نقش گیرنه. اعضایِ تصمیم‌گر نهادون تونّه مرکزی نهادهایِ دله هم شرکت دارن. خله کشورون دله فدرال سیستم باعث بیّه که جمیعت‌هایی که وشون میون قومی و فرهنگی شکاف وجود داشته، اتا مشترک و دموکراتیکِ راه‌حل جه برسن. فدرالیسم مودرنِ تاریخ دله خله تغییرات داشته و خله متفکرون و نویسنده‌ئون ونه خَوِری بنویشتنه. اون گدر که آمریکای متحده ایالات بساته بیّه، این سیستم ره ویشته بها هدانه. اروپای اتحادیه هم ات‌جور فدرال سیستم دارنه که ونه اعضا، شه مستقلِ کشور هستنه. اسا خله کشورون، مختلفِ قاره‌ئون دله درنه که فدرال بَینه...
|
| ۳۰ |  ظهیرالدوله بیسُتون، بِهِسْتون یا بِهیسْتون اتا زیاریون ِامیر بی‌یه که سال‌های ۳۵۷ تا ۳۶۶ ه.ق، شه خاندانِ سومین امیر بی‌یه. زمونی که ونه پییر، وشمگیر، شاه بی‌یه، بهستون وه ره خدمت کرده و تبرستون ِولایت جه رسی‌یه. اون گدر که ونه بَبا، سال ۳۵۷ هجری (یا ۹۶۷ میلادی)، بمرده، ونه خوردته برار خاسته حکومت ره شه دس بَیره ولی بهستون سریع بورده جرجان (که اسا گنبد کاووس هسته) و نقشه دکشی‌یه تا برار، قابوس، بنا ره بَیره و شه تخت سر هنیشه. وه مجبور بیّه که شه پی‌یرِ سابقِ دشمن جه ساخت-پاخت هاکنه و رکن‌الدوله که آل بویه جه بی‌یه ره متحد بیّه و سامانیون که ونه پی‌یرِ رفخ بینه ره کنار بی‌یشته. بهستون اینتی شه جا ره قائِم هکرده و وقتی حسن بن فیروزان (سمنان ِولایت‌دار) بورده قابوس جه طرفداری هاکنه، وه ره بستا هاکرده و قابوس ره هم جرجان دله شه جا سر، هنی‌شنی‌یه. بیستون و بویه‌یِ خاندانِ رابطه خار-خِش بمونسته و وه عضدالدوله دیلمی ِکیجا ره بَورده که رکن‌الدوله‌یِ نوه وونه. سال ۳۶۰ هجری قمری خلیفه، المطیع بالله، بهستون وسّه هدیه برسنی‌یه و وه ره ظهیرالدوله لقب هدا. بیستون خاطر که شه حکومت سر جمع بیّه، گیلان وَری هم نظر هاکرده و اونجه حسین الثائر که اتا علوی بی‌یه ره زندون جه آزاد هاکرده تا ونه وسّه شمشیر بزنه و اینتی هوسم (که گیلانِ نیشتگا بی‌یه) ره بَیته. ات‌گال بگذشته په، حسین الثائر و ابومحمد ناصری اونجه جنگ دکتنه و این‌صوه ناصری وشون ره شکست هدا و اَی این‌کَش ابوالحسن علی (که حسین الثائرِ ریکا بی‌یه) بورده ناصری جه جنگ هکته و وه ره درهاکرده تا زیاریونِ پرچم ره گیلان دله جور بَوِره و بهستونِ نوم ره اونجه سکه سر وَردِگاردنه. بهستونِ حکومت خله آرام و خجیر بی‌یه. ونه دوره جنگی به اون صورت شروع نیّه و رفاه ویشته بیّه. بهستونِ شیوه ره ونه جانشینون هم کار بزونه. ونه دوره زیاریون دیگر خلافتِ مشروعیت ره قبول هاکردنه. بهستون جه ات خله سکه بمونسته که بعضی‌شون ره اشتباهاً وشمگیرِ سکه دونّه چون شه پییر نوم ره سکه سر نوشته. وه سال ۳۶۶ قمری (۹۷۷ میلادی) بمرده و ونه ریکا چون خورد بی‌یه، ونه زن‌پی‌یر، دباج گیلی، وچه دست ره دماسته و خاسته ونه جا سر هنیشه که قابوس (بهستونِ خوردته برار) نی‌یشته و ونه دَم ره بیته.
|
| ۳۴ |  لیلی و مجنون اتا آسنی نوم هسته که نظامی گنجوی وه ره فارسی جه شعر هاکرده و سوت دَوِسته. اینتا داستان، خمسه‌یِ سومین کتاب هسته. اینتا داستان عربی زوون ِآسنی‌ئون جا ریشه گیرنه. نویسندگون میون اختلاف دره که این آسنی واقعی بی‌یه یا فقط وه ره مثل گتنه. نظامی هنتا این شعر ره فارسی جه نَسرو بی‌یه په، لیلی و مجنون نوم ره بعضی فارسی شعرون دله دی. ولی این کتاب ره نظامی زمونی که شروانشاهون ِحاکم ونجه بخاسته، ۴۷۰۰ بیت هاکرده و چار ماه طول بکشی‌یه تا وه ره نظم دَوِنده. وه شه مقدمه دله اتی گنه که خله ونه دِل نخاسته لیلی و مجنون ِشعر ره سوت دَوِنده و شاهِ بخاستی این کار ره هکرده. وزنی که شعر دله نظامی بکار بیارده، پیش از این سابقه نداشته و اتی شابلون بیّه که باقی ِشاعرون هم نظامی په، اینتا وزن ره استفاده هکردنه. خله شاعرون، هند و ایران و ترکستون دله لیلی و مجنون ِآسنی ره دِباره از سر بائوتنه و ونه آسنی ره عوض-بدل هکردنه. لیلی و مجنون تا شیرین و خسرو، خله فرهنگی نظر جا فرق کنده و عربونِ سنت‌ها ونه دله بچشم اِنه. این آسنی اینتی هسته که قیس عامری (مجنون) و لیلی دِ تا مدرسه‌وچه بینه که مکتب دله آشنا وونّه و وچگی جه هئی ره خاستنه ولی لیلیِ پییر نی‌یشته وشون ازدواج سر بَیره و قیس ره کیجا ندا. قیس هم کیجایِ بخاستی جا لوچ وونه و سر به بیابون النه و انده وسّه شعر سرونه که ونه نوم ره یلنه «مجنون». مجنون جنگل دله حیوانات جه سر کرده و لخت‌موس جنگل گرسته. خله‌ها سعی کردنه وه ره به‌راه بیارن ولی نیّه. لیلی هم شی هاکرده ولی شی ره تن ندا و ونه شی دِق هکرده و بمرده. با اینچنین لیلی و مجنون بهم نرسینه و لیلی دکته بمرده. مجنون هم بورده ونه قَورِ سر و انده برمه هاکرده تا جان هدا.
|
| ۳۸ | دولت-ملت یا ملی دولِت اتی سیاسی واحد هسته که ونه دله ملت و دولت هِئی جا دَوِست هستنه. اتا دولت-ملت درون اینتی هسته که اتا حکومت شه ره شهروندون ِنماینده دونده و ونه شهروندون هم شه خِد ره اتا ملت وینّه. این سیاسی سیستم وستفالی صلح په باب بیّه و دِ تا اصل دارنه. اولین اصل دولت‌ها ره حق دنه که شه سامون دله هرتی خانّه حکومت هاکنن و خارجیون وشونِ مملکت ره دله نکفن و این اصل وستفالی ِپیمون‌نومه دله بنویشت بیّه. دومین اصل ملی حاکمیت جه إنه، که اتی اخلاقی-فلسفی نظر هسته و گنه مردمون ونه شه حکومتِ صاحاب بوئن. اینتی حکومتِ مشروعیت هم ملتِ بخاستی جه بئیته وونه. این مشروعیت داشتن باعث نوونه که دولت-ملتون همیشک دموکراسی په بورن و خله اقتدارگرا حکومتون هم درنه که دولت-ملت هستنه.
موقعی که کشورون دولت-ملت بیّن په بوردنه تاسا، جنگ هم ویشته بیّه. اتا مطالعه سِراق دنه که سه جور جنگ مدرن ِدوره گدر ویشته اتفاق کفنه: اول، استقلال جنگ که اتا ملت خانه خارجی حاکمون ره در-هاکنه. مثلاً الجزایر ِانقلاب واری یا کوزوو ِمسئله که هنتا دمباله دارنه. دوم، دولت-ملتِ دله‌یی جنگ که کشورِ درون اتا قومی-ناسیونالیستی رِمبِش پیدا وونه و خانه دولت جه سیوا بوو ولی مرکزی دولت نی‌یلنه. جنوبی سودان یا ترکیه‌ی کوردها دسوری. سوم، دِ تا کشور ِجنگ که شه هم‌ملیت مردمون ِپشتی وسّه، همسایه‌ی سامون ره حمله کننه و اینتی دِتا دولت-ملت هم تونّه جنگ دکفن. یونان و ترکیه جنگ واری. اروپا و آمریکایِ جدیدِ دولت‌ملتون اتا ناسیونالیستی جنبش یا میّنِ ایدئولوجی په بساته نئینه. زمونی اینتی کشورون روش دکتنه که قدیمی سلطنتون ِدوره در سَربی‌یه و وشون ِسیاسی مشروعیت از بین بورد بی‌یه. همین گدر روشن‌گری دوره هم بی‌یه و فیلسوف‌ها و دانشمندونِ سیاسی اَرمون، مردمِ گوش رسی‌یه و آمریکای انقلاب هم علیه بریتانیایِ استعمار پیروز بیّه و اتا دموکراسی حکومت آمریکای متحده ایالات دله کارسر بمو. تاریخ‌دون‌ها اختلاف دارنه که بنشنه آمریکایِ انقلاب ره اتا دولت‌ملت دونستن یا نا؟ چون اولین حکومت‌هایی که اونجه بساتنه، ویشته اتا پیمون ره مونستنه که سیزده‌تا شهر ره متحد کرده و هنتا وشون ره اتا واحدِ ملت نکرد بی‌یه…
|
| ۴۱ | .jpg) فلک‌المعالی ابومنصور منوچهر بن قابوس زیاری اتا زیاریون امیر بی‌یه که سال‌های ۴۰۳ تا ۴۲۰ هجری قمری گرگان، تبرستون، کومش و گیلون دله حکومت هاکرده. منوچهر پییر قابوس بن وشمگیر بی‌یه که ات‌گال شه مملکت ره وا هدا بی‌یه و سامانیون وَر پناه بئیته و خراسون دله دیّه و اون گدر منوچهر بورد بی‌یه مجدالدوله دیلمی ارتش دله آل بویه ره خدمت کرده و اتا جنگ دله شه پییر دیم-به-دیم هرستا. چن‌کش بگذشته په، قابوس شه مملکت ره پس بیته و تبرستونِ شهرها ره اتا-اتا بئیته و این‌صوه منوچهر وردگرسته پییر پَلی و گیلونِ والی بیّه. قابوس اواخر که پیر بئی‌یه، شه اطرافیون جه بدگمون بی‌یه و بعضی‌شون ره کِشته و همینسه ونه وزیر-وزرا ترس وسّه، وه ره بکوشتنه و منوچهر ره بحکومت برسنینه. منوچهر اول کاری که هکرده، شه پی‌یرِ قاتلونِ خون ره بشندی‌یه. منوچهر زیاری اولین امیری بی‌یه که زیاریونِ حکومت دله مستقل نیّه و همون اول کار جه، وه سلطان محمود غزنوی ِدستی بیّه و چون خاسته شه اتحاد ره قوی‌تر هاکنه، سلطونِ کیجا ره بَورده. منوچهر شروع هاکرده غزنویون ره باج دائه و این رسم ونه جانشین‌ها وسّه هم بموندسته. منوچهر قدرت بیته په، هیچ‌گدر جنگ نشی‌یه و آرامِ دوره داشته. وه شه دشمنونِ ملکِ دله نارضائون ره مالی کومِک کرده که وشون ره سرگرم داره. منوچهر امارت بیته په، زیدیه مذهب ره ناز گیته و گیلونِ علویون جه ارتباط برقرار هاکرد بی‌یه؛ درحالی‌که ونه پییر خله افراطی سنّی بی‌یه. سلطون محمود غزنوی هم تسنن ره خِش داشته و تسبیح‌ئوکش آدم بی‌یه و منوچهر ره تهدید هاکرده که شیعیونِ دس ره نماسه و این‌سه ری شهر ره حمله هاکرده په، شه ارتش ره منوچهر سامون وَری بیارده که ونجه باج و خراج بئیره و وه ره هوش بیاره. منوچهر شه پییر جه ات فرق دیگه که داشته، این بی‌یه که شاعرون و دانشمندون ره شه وَر جمع نکرده و وشون این گدر کوچ ره بیتنه و بوردنه غزنویونِ دربار.
|
| ۴۵ |  سی پی آر یا قلبی-ریوی احیاء هاکردن (CPR) ات‌سری اولیه کمک روش هسته که زمونی ات‌نفر مصدوم وونه و ونه قلب از کار دکته، ونه انجام هدائن که ونه جان ره دَر بَوِردن. چون خله گدر طول کشنه اورجانس و آمبولانس برسن یا کسی که طبابت بخوندست بوئه دنی‌یه، ولی کسی که مصدوم هسته بی‌هوش کته و لازم دارنه اتی ونجه برسه و همینسه سفارش وونه که آدمون این روش ره یاد بیرن و بلد بوئن که اوقات اورجانسی چتی ونه هاکنن. بدن که خانه زننه بوئه، ونه اوکسیژن ونجه برسه ولی اگر مصدوم نفس نکشه، ونه قلب از کار کفنه و اگر سه-چار دقه مغز جه هوا و نرسه، ونه مغز شه کارایی جه کفنه و نهایتاً طرف میرنه. احیایِ عمل سه مرحله دارنه که وه ره احیایِ الفبا هم گننه:
اولین شاپ که ونه بیتن این هسته که مصدوم ره وَرنی اتا جا که نا وه نا شما ره خطر تهدید نکانه. مثلاً برق نیره یا انفجار احتمال دنی بو. اگه وه بی‌هوش کب‌بی‌یه، ونه هارشی‌ین که نفس کشنه یا نا. اگر راحت ننشنه متوجه بیّن، بنشنه ات تیکه آینه یا شیشه یا مثل موبایل ره ونه فنی بِن بیتن و هارشی‌ین ونه نفس شیشه سر کفنه یا نا. اگر نفس نکشی‌یه، ونه مراحل ره اتا-اتا انجام هدائن.
|
| ۴۹ | .jpg) یونانِ باستانِ دوره اتا تمدن بی‌یه که مدیترانه‌یِ شمال‌شرقی وَر دیّه و این دوره یونان تاریک دوره تموم بیّه په (قرن دوازده تا نهم پیش از میلاد) شروع بیّه و تا اواخر کلاسیک دوره که شیصد میلادی تموم بیّه، دمباله داشته. یونان شه باستانی دوره گدر ات‌خله سیوا-سیوا حکومت و دولت-شهر جه تشکیل بی‌یه که وشونِ فرهنگ و زوون هئی ره مونسته. این مناطق فقط سیزده سالی متحد بینه که اسکندر مقدونی وشون همه‌تا ره فتح هکرد بی‌یه و اَی وه بمرده په، رَسِد بَینه. کلاسیکِ آنتیکِ دوره هم زمونی سر بیّه که قرون وسطی شروع وونه و بیزانس این منطقه دله قدرت گیرنه. یونانِ باستانی دورانِ شروع بیّن زمان سر اختلاف نظر وجود دارنه. معمولاً اون گدر که هومر اساطیرِ خَوِری سوت دَوِسته و شعر باته ره این دوره‌یِ آغاز حیساب یارنه که حدود قرن هشتم پیش از میلاد وونه. باستانِ دوره شه چنتا پچیک‌ته دوره میون رَسِد وونه و چندین چلّه دارنه. ونه چن قرن اول ره «کهن یا قدیمی دوره» (Archaic Period) نوم اِشناسنّه که این گدر یونانی‌شون فرهنگ و جامعه خله تغییرات هاکرده و شکل بَیته. ونه په، دومین دوره «کلاسیکِ دوره» (Classical Period) هسته که سال ۴۸۰ پ‌م هخامنشیون اِنّه یونان وَری و وشون جه جنگ کفنّه و این دوره زمونی سَر وونه که اسکندر سال ۳۲۳ پ‌م، دنیا ره بیته په، بمرده. کلاسیکِ دوران خله فرهنگی، هنری، فلسفی و علمی چهره‌ئون ره یونان دله دیار هکرده. از لحاظ سیاسی، این دوره اول‌ها آتن ِشهر قرن ۵ پ‌م شه متحدون همرِکِت هژمونی بساته و قدرت داشته ولی حدود قرن ۴ پ‌م اسپارت وشون ره پئی بزو. اَی ات‌گال تبس ِشهر قدرت بیته و آخرسری‌سر مقدونیه همه ره کنار بزو و تموم یونانی شهرون ره اتا-اتا بیته و بورده که ایران ره حمله هاکنه. کلاسیکِ دوره اینجه که اسکندر سرکلّه دیار وونه، تموم وونه. سال‌های ۳۲۳ تا ۱۴۶ پیش از میلاد ره «هلنیستی دوره» نوم اِشناسنّه. این دوره یونانی‌های فرهنگ و نظام دنیا دله دپیته و تموم مناطقی که اون گدر اشناسینه، وشونِ دست‌بن دَینه و وشون دستوری زندگی کردنه. این دوره هم آخر بیّه و روم جمهوری (که قبلاً خِدی یونانی‌ها بعنوان مستعمره وه ره بسات بینه) بمو یونان ره بیته و شه اتا اوستان هاکرده. اینجه اتی دیگر دوره شروع وونه که وه ره «روم یونان» ِنوم اِشناسنّه و تا زمونی دمباله دارنه که امپراتور کنستانتین شه نیشتگا ره رم ِشهر جه دَکِش هکرده و بیارده قسطنطنیه و اینجه که یونان بی‌یه، بیزانس اسم ره بیته. «باستانِ اواخِرِ دوره» مسیحیت جه مَشت هسته که اواخر قرن چهار میلادی تا اوایل قرن شیشم ادامه دارنه و زمونی که آتن دله افلاطونِ آکادمی ره سال ۵۲۹ میلادی دَوِستنه، این دوره هم سر بیّه و....
|
تلمبارون[دچی‌ین]
| اصلی صفحه‌یِ هفتگی بنویشته‌یِ تلمبار: |
|---|